kloosterkaart_JvD-400
Kloosterkaart Gouda door Jacob van Deventer (circa 1562)

We kunnen ervan uitgaan dat in elk van de elf Goudse vrouwen- en mannenkloosters boeken werden vervaardigd. In het ene klooster gebeurde dat professioneler dan in het andere.

Goudse kloosters
Aan het eind van de 14e eeuw kwamen in Gouda de eerste religieuze gemeenschappen van de grond. Aanvankelijk zijn het lekenbewegingen die samenleefden in de geest van de door Geert Grote geïnitieerde Moderne Devotie. In 1386 kocht een aantal vrouwen een pand in de Spieringstraat. Na een tiental jaren gingen ze daar samenleven volgens de derde leefregel van Sint-Franciscus. In 1412 namen de vrouwen in de Spieringstraat de kloosterregel van Augustinus aan en werden ze ‘reguliere kanunnikessen’. Zo ontstond het eerste klooster in Gouda: Het Margarethaklooster.

Eenzelfde volgorde zag je ook bij het eerste mannenklooster in Gouda, dat van de cellebroeders. Aan de Groeneweg en kort daarna aan de Spieringstraat leefden zij eerst volgens de derde regel van Sint-Franciscus. In 1419 stichtten zij het Emmaus klooster in het Land van Stein (waar Erasmus een tijd verbleef). Daar volgden zij de kloosterregel van Augustinus. Het pand aan de Spieringstraat werd het Collatiehuis. Dat was een onderkomen voor priesters die tot taak hadden ‘collaties’ (stichtelijke toespraken) te houden voor de Gouwenaars.

Van de elf kloosters die Gouda telde aan het einde van de 15e eeuw, waren zes vrouwenkloosters, twee mannenkloosters, één dubbelklooster (voor mannen en vrouwen, maar wel gescheiden) en dan was er nog het Collatiehuis.

Boekproductie in Goudse kloosters
De boeken werden in eerste instantie gemaakt voor het eigen klooster: Bijbel, missaal, antiphonarium, graduale, brevier. Kloosters kregen ook boeken door schenkingen. In sommige kloosters werden boeken op bestelling gemaakt, zoals onder meer blijkt uit rekeningen van de Collatiebroeders. Deze kloosterlijke boekproductie op bestelling was een gevolg van de Moderne Devotie, de religieuze beweging die voortkomt uit het initiatief van Geert Groote.

De boeken uit de kloosters zijn in 1572, bij de overgang naar het protestantse bewind, terechtgekomen in de Stadslibrije.