Gheraert Leeu werd vermoedelijk rond 1450 geboren. Van zijn eerste 25 jaar weten wij weinig. Bekend is dat zijn vader Gherrit heet en zijn oudere broer Claes.
Gheraert’s naam duikt op in 1477 als hij in Gouda zijn drukkerij begint op Markt 68 te Gouda. Hij drukt daar boeken, vaak grote werken, van een voor die tijd opmerkelijk goede kwaliteit. De moderne techniek van boekdrukken bestaat dan een kwart eeuw. In zeven jaar bouwt Leeu in Gouda een vruchtbaar drukkersbedrijf op met een netwerk aan contacten met andere drukkers. Mogelijk inspireerde de beroemde Engelse wolhandelaar, diplomaat en boekdrukker William Caxton Leeu om een boekdrukkerij te beginnen. In 1475 is Caxton in Gouda als vertegenwoordiger van de Engelse koning bij onderhandelingen op het kasteel.
Zijn ambities kan Leeu echter in Gouda op een gegeven moment niet meer kwijt. In 1484 verhuist hij daarom naar Antwerpen, maar hij vergeet Gouda niet. Zo heeft hij in 1489 een ontmoeting met de jongere Erasmus, met wie hij naar de Haastrechtse brug wandelt, onderwijl een gezellig gesprek voerend. Ook blijft Gheraert contact houden met zijn nog in Gouda wonende broer Claes. In 1492 komt er op ongelukkige wijze een eind aan Leeu’s leven. Tijdens een ruzie met zijn lettersnijder steekt deze hem neer. Een paar dagen later overlijdt Leeu aan zijn verwondingen.
Lees onderstaand artikel van Jan Willem Klein De leeuw van Gouda: Nieuwe feiten en nieuwe mogelijkheden met betrekking tot Gerard Leeu; De Schatkamer: regionaal historisch tijdschrift, St. Vrienden van Archief en Librije te Gouda, 17 (2003) 25-33; ill.
Het belang van Gheraert Leeu
1e pagina van het boek over de reizen van Marco Polo Gheraert Leeu is van groot belang voor de boekgeschiedenis. Opmerkelijk is dat Leeu veel Nederlandstalige werken drukt voor een niet-geleerd burgerpubliek. Hij is daarin de eerste. Hij heeft een goede neus voor de markt en voelt aan waar de mensen behoefte aan hebben. De teksten die Leeu kiest slaan aan bij het grotere publiek. Veel van het Nederlandstalige fonds van Leeu kan worden betiteld als devote literatuur.
Ook in de presentatie van zijn drukwerk is Leeu vernieuwend. Tot Leeu lijkt het gedrukte boek zoveel mogelijk op een handgeschreven boek. Dat is de norm, zó hoort een boek eruit te zien, zó is men het gewend. Het liefst moet het gedrukte boek op een luxe handgeschreven boek lijken. Met de tekstletter houden drukkers daar vanaf het begin rekening mee. Zij gebruiken eenzelfde lettertype als in luxe handschriften. Leeu komt regelmatig in Italië en neemt lettertypes mee naar huis met een Italiaans uiterlijk. Vermoedelijk zijn ze in de ogen van Leeu beter leesbaar dan de in Nederland gebruikte lettertypes.
Afbeeldingen in het zetsel
Ook in het gebruik van afbeeldingen is Leeu vernieuwend. Bij andere drukkerijen is wel geëxperimenteerd met het invoegen van losse, geschilderde of gedrukte afbeeldingen. Leeu is echter de eerste die de afbeeldingen in de tekst integreert. Hij laat houtsneden maken bij een Goudse beeldhouwer/houtsnijder, die hij in het zetsel kan vastzetten. Zo kan hij de tekst en de afbeeldingen in één keer drukken. Dit blijkt een succesvolle methode, die overal in Europa navolging krijgt. Vanaf het begin zijn deze houtsneden een gewild ruilmiddel onder drukkers. We zien dan ook houtsneden die Leeu gebruikt heeft, opduiken bij drukkers in onder meer Haarlem, Delft en Zwolle.
Titelpagina
Echt nieuw is het ontstaan van de titelpagina. Leeu levert ook daarin een belangrijke bijdrage. Een titelpagina (een aparte bladzijde voorin het boek met daarop alleen de titel van het boek, eventueel met gegevens van de uitgever) bestond niet in handgeschreven boeken. Ook niet in de eerste gedrukte boeken. In de ontwikkeling van het gedrukte boek zien we dat de tekst aanvankelijk, net als een handgeschreven boek, meteen op de eerste bladzij begint. Later begint men te drukken op de tweede bladzijde, zodat de eerste, onbedrukte pagina het boekblok beschermt. Omdat nu niet meer is te zien welke tekst er in het boek staat, wordt de titel op die lege bladzijde gedrukt: de titelpagina is ontstaan. Het is heel opmerkelijk dat het alweer Gheraert Leeu is die deze ontwikkeling voor het eerst laat zien.
Boeken van Gheraert Leeu
1e pagina van Epistelen ende ewangelien ... De titel van het eerste in Gouda gedrukte boek van de pers van Gheraert Leeu luidt Epistelen ende ewangeliën voor den gheheelen iare. Het is een soort bijbels leesboek met tekstgedeelten uit de brieven (epistelen) van de apostelen en uit de evangeliën. Leeu heeft de tekst geïllustreerd met ruim 120 houtsneden. De eerste druk verscheen in 1477. Het Streekarchief Midden-Holland heeft een exemplaar (Gouda, SAMH, Librije, 0190. 8290).
Het anonieme werk Die cronike of die hystorie van hollant van zeelant ende vrieslant ende van den sticht van utrecht ook bekend onder de naam Gouds kroniekje werd in 1478 gedrukt door Gheraert Leeu. Het Streekarchief Midden-Holland heeft een exemplaar (Gouda, SAMH, Librije, 0190. 8258). De digitale editie hiervan is te zien op deze website.
In 1481 gaf de Goudse drukker Gheraert Leeu een verzameling van 122 fabels uit: Dyalogus creaturarum dat is Twispraec der Creaturen. Het Streekarchief Midden-Holland heeft hiervan een exemplaar (Gouda, SAMH, Librije, 0190. 8302). De digitale editie hiervan is te zien op deze website.