¶ Hier begint dat prologus dat is voerspraec int boec dat gehieten
is dyalogus creaturarum dat is twispraec der creaturen datmen na den
geesteliken sin in vroliker ende stichtiger manieren appliceren mach
tot allen materien daer die mensch in gheleert mach warden.
Als die heylighe biscop ende leerre ysidorus inden boec van
dat ouerste goet seyt so vertoent ons god wt scoenheyt
der creaturen een deel van sijnre scoenheyt diemen nochtant
noch verstaen noch begripen en mach op dat die mensche biden sel
uen weghe weder keren mach tot gode in welken hi van hem ghe
keert is Ende die ouermits mynne der schoonheyt der creaturen
hem vander schoenheyt godes ofghetogen heeft weder comen mach
bi der scoenheyt der creaturen totter scoenheyt sijns sceppers Wel
ken creaturen in desen boecke bescreuen wesende al en sijn si niet
sprekende ofte oec doende als men hier na van elken scriuen sal Si
sijn nochtant wt haer natuerliker toeneychlicheyt als wijt wel
merken willen ons lerende om onse leuen te verbeteren Dat die
heylighe leerre Augustinus wel verstont doe hi seyde O guede
heer god almachtich alle dijn creaturen die du ghemaect hebste
roepen tot mi ende en houden niet op van roepen: . dat ic di god mi
nen scepper lief hebben sal bouen al Dit heeft die meester van desen
boecke anghemerct ende heeft gheordineert ende tesamen gheset eni
ghe dyalogus dat is twispraken der creaturen ende dye gheappli=
ceert tot goeder leringhen ende ghenoechliker instructienOp dat
wi ouer mits der natuerliker toeneychlicheyt der creaturen recht
of si ons daer in toesprekende waren: niet alleen geleert en sellen
warden mer oec dat verdriet des horens verdriuen sellen. ende
oec om te bet te onthouden sellen in onser memorien dat wi horen
of lesen sellen. dat sonderlanghe ghescieden mach bi fabulen ende
parabolen die in desen boecke volghen sellen . Want oec onse
heer ihesus dye alre beste ende hoechste leerrar in sinen sermonen ende
leringen parabolen ende gelikenissen ghehanteert ende bi ghebrocht
heeft op dat hy mit parabolen ende andere geli[li]kenisse des
ghelijcs oec die menschen brengen soude tot kennisse der waerheyt
Aldus appliceert oec die meester van desen boec mit soeter ende ge
noechliker manieren menige goede leringen om die ghebreken der

Hier begint het voorwoord van het boek dat Dyalogus creaturarum ofwel Twispraec der creaturen genoemd wordt. Men kan dit boek in geestelijke zin op een aangename en stichtelijke manier toepassen op alle zaken waar de mens van kan leren.
Zoals de heilige bisschop en leraar Isidorus zegt in het boek over het hoogste goed, toont God ons in de schoonheid van de schepselen een deel van zijn eigen schoonheid - die men echter niet bevatten kan - opdat de mens tot God kan terugkeren op dezelfde weg als waarvan hij van hem is afgedwaald. De mens die zich van God heeft afgekeerd vanwege zijn liefde tot de schoonheid van de schepselen, kan door die schoonheid tot de schoonheid van zijn Schepper terugkeren. Deze schepselen worden in dit boek beschreven, ook al kunnen zij niet spreken en handelen zoals elk van hen hierna in het boek wordt afgeschilderd. Niettemin worden hun natuurlijke neigingen beschreven en als we goed opletten, leren zij ons hoe we ons leven kunnen verbeteren.
Dit begreep de heilige leraar Augustinus goed toen hij zei: "O goede Here God almachtig, al uw schepselen die u gemaakt heeft, roepen voortdurend tot mij dat ik u, God mijn Schepper, boven alles lief moet hebben.”
Dat heeft de schrijver van dit boek ter harte genomen door enige dialogen, ofwel samenspraken tussen schepselen, te rangschikken en samen te brengen om ze ter lering en vermaak te laten gebruiken.
Door de natuurlijke aard van de schepselen – het is net alsof ze ons toespreken – zullen we niet alleen onderwezen worden maar zal ook het verdriet van de toehoorders verdreven worden. We kunnen wat wij horen of lezen ook beter in ons geheugen prenten door de voortreffelijke fabels en parabels die in dit boek zullen volgen. Want ook onze Heer Jezus, de allerbeste en hoogste leraar, heeft in zijn prediking en onderwijzing gelijkenissen gebruikt opdat hij daarmee de mensen op dezelfde wijze tot kennis van de waarheid zou brengen.
Zo past ook de schrijver van dit boek op een aardige en aangename manier menige goede les toe om de gebreken van de

menschen wtteroeden ende die doechden weder in te planten dat seer
profitelic is als die heylighe leerraer sinte thomas van aquinen
bescrijft Hier om is dit yeghenwoordighe boec nut ende profite
lic allen predikers ende allen anderen goeden verstandighen men
schen yeghen die verdrietlicheyt des herten der gheenre diet ho=
ren ofte lesen Op dat also ouermits genoechlicheyt der soeter
materien dye herten der simpelre menschen getoghen mochten
warden tot hogher dinghen in doechden te soeken ende te verstaen
Gheliker wijs als men inder heijligher vaderen collacien bescre=
uen vindet dattie heylighe apostel ende euangelist sinte Johan op
een tijt sat mit sinen discipulen in goeder recreacien vrolic wesen
de dat daer een iongelinc voerbi liept ende daer wt ghescandali=
zeert was om dat si tesamen also vrolic waren dat doe sinte Jan
hem gheboet dat hi sinen boghe die hi in sijn hant hadde inspan
nen soude ende vraghede hem of hi den boghe also altoes wel
soude in ghetoghen moghen laten bliuen Daer hy op antwoer
den ende seide waert dat hi den boghe alsoe soude laten bliuen dat
hi dan verslappen soude ende verderuen. Doe seyde hem sinte
Johan des ghelijck soude oec die moet des menschen verderuen
ende ghebroken warden. waert dat hi niet in behoerliken tijden ende
manieren mit recreacien verlichtet warden Dyt selue seyt oec
aristotiles dat des menscen leuen ghestarcket wort mit eniger
hande spelen ofte vrolicheyt wanneer dattet doechdelick ghe=
sciet Als sinte Ambrosius leert ende seyt Dat sellen wi wach=
ten ende voerhoeden in alsulken genoechliken woorden ende wer
ken dat als wi dat hert wat verlichten willen dat wi ons sel=
uen niet alheel wt en storten ende also dat goede opset der doech
den niet en verliesen Dit boeck dan dat ghenoemt is als voer
screuen staet dyalogus creaturarum dat is twispraeck der crea=
turen settet ende bescrijft menigherhande ghenoechlike mate=
rien dye welke ouermits scriften ende autoriteyten der heyli=
gher leraren verciert ende ghestarket sijn ende lerende die menschen
bi ghenoechlike materien bi proprieteyten ofte andere manieren
der creaturen ende oec bi menighe schone historien ende warachtige
exempelen van der heylighen leuen hoe si hoer leuen sellen beeteren

mensen uit te roeien en de deugden weer in te prenten, wat heel nuttig is, zoals de heilige leraar Sint Thomas van Aquino beschrijft.
Daarom is dit voorliggende boek nuttig en lonend voor alle predikers en alle andere goede, verstandige mensen. Het kan het hartzeer van hen die het zullen aanhoren of lezen verdrijven. Aldus zouden door de aangename inhoud de harten van eenvoudige mensen aangesproken kunnen worden om hogere dingen en deugden te zoeken en te begrijpen.
Op vergelijkbare manier vindt men in Der heyligher vaderen collaciën ofwel Gesprekken met de Woestijnvaders beschreven dat de heilige apostel en evangelist Sint Johannes eens met zijn discipelen vrolijk en ontspannen zat uit te rusten, toen er een jongen voorbij liep die zich eraan ergerde dat zij zo vrolijk waren. Sint Jan gebood hem daarop de boog die hij in zijn hand had te spannen en vroeg hem of hij die boog altijd gespannen kon laten blijven. Hij antwoordde hierop dat de boog slap en onbruikbaar zou worden als hij hem zo gespannen zou laten. Toen zei Sint Johannes: "Op dezelfde manier zou ook de standvastigheid van de mens verslappen en breken als deze zich niet op gepaste tijd en wijze zou ontspannen."
Ook Aristoteles zegt dat het leven van de mens door enigerlei spel of vrolijkheid versterkt kan worden, als dat maar op deugdzame manier gebeurt.
Sint Ambrosius leert: “Als we ons willen ontspannen, moeten we er met dergelijke aangename woorden en activiteiten voor waken dat we ons er niet geheel en al aan overgeven en zo de goede intentie van de deugden niet verliezen.”
Dit boek ten slotte, dat hiervoor genoemd is Dyalogus creaturarum ofwel Twispraec der creaturen, beschrijft veel genoeglijke onderwerpen, die door geschriften en het gezag van de heilige leraren opgeluisterd en ondersteund worden. De mensen leren door middel van aangename onderwerpen, de eigenschappen of het gedrag van de schepselen, vele mooie geschiedverhalen en waarachtige, leerzame heiligenlevens hoe zij hun leven kunnen verbeteren,

die sonden te scuwen ende die doechden te verkrighen. Om also
te verkrighen na desen leuen dat leuen dat inder hemelscher glorien
eweliken sel duren¶ Hier na volget een goede merkelike tafel van
desen boec die mit goeden besceide elken dyalogus settet claerliken met
sinen getal ende oec daer bi van wat materien in dat selue getracteert wort
Dat J dyalogus van die son ende die maen daer wi in warden ge
leert hoe dat die houaerdige menschen dicwijl vernedert warden
¶ Dat ij dyalogus Van saturnus die planeet ende die wolken dat
ons leert hoe die houaerdighe ghepinicht wort.
¶ Dat iij dyalogus Van die leysterre dat ons leert dat wi nyet
lichteliken goede heren ofte prelaten versetten sellen.
¶ Dat iiij Van die morghen sterre ende die auont sterre dat ons
leert dat die gheen die ombehoerlike dingen van gode ofte van
den menschen bidden dat si niet verhoert en worden
¶ Dat v van die regen boge ende dat teyken cancer genoemt dat ons leert
dat vrede cleine dinghen brenghet tot groot ende onureede grote
goeden tot niet brenghet
¶ Dat vi Vanden hemel ende die aerde dat ons leert die toornich
heyt te verwinnen mit wijsheyt
¶ Dat vij van die lucht ende den wint dat ons leert onse berispers lief hebben
¶ Dat viij van dat oeuer ende die see dat ons leert dattie prelaten
ende heren die bose menschen bedwingen sellen dat si geen quaet en doen
¶ Dat neghende van dat vuer ende dat water dat ons leert dat
wij goet gheuen sellen voer quaet
¶ Dat x van dat water ende dat vuer dat ons leert dattie goe=
de mitten quaden gheen ghemeenscap hebben en sellen:
¶ Dat elfste Van die riuier ende die see dat ons leert hoe wi bit
terheyt der tribulacien verduldelick verdraghen sellen
¶ Dat xij van berch ende dal dat ons leert hoe die knechten horen heren
obedieren sellen ¶ Dat xiij van costelike ghesteenten dat ons leert
die ledicheit te scuwen ende costelike doechden met arbeiden te weruen
¶ Dat xiiij Van smaragde ende den rinck dat ons leert hoemen
goede menschen om hoer doechden eren sal.
¶ Dat xv Vanden saphier ende den goutsmit dat ons leert hoe
gheestelike personen besloten sellen bliuen ende luttel wtgaen
¶ Dat sestiende van topasius dye costelike steen : dat ons leer

de zonden te vermijden en de deugden te verwerven. Zo kunnen de mensen na dit leven het leven verkrijgen dat in de hemelse heerlijkheid eeuwig zal duren.
Hierna volgt een goede, begrijpelijke inhoudsopgave van dit boek, die op duidelijke wijze elke dialoog apart beschrijft met daarbij het nummer en ook het onderwerp dat erin wordt behandeld.
De 1e dialoog gaat over de zon en de maan. Daarin worden wij onderwezen hoe de hoogmoedige mensen dikwijls worden vernederd.
De 2e dialoog over de planeet Saturnus en de wolk leert ons hoe de hoogmoedige wordt gestraft.
De 3e dialoog over de Poolster leert ons dat wij goede heren, bisschoppen of abten niet lichtvaardig tot aftreden moeten dwingen.
De 4e over de morgenster en de avondster leert ons dat degenen die onbehoorlijke dingen aan God of aan mensen vragen niet worden verhoord.
De 5e over de regenboog en het teken dat Kreeft wordt genoemd, leert ons dat vrede kleine dingen grootmaakt en onvrede grote dingen teniet doet.
De 6e over de hemel en de aarde leert ons woede met wijsheid te overwinnen.
De 7e over de lucht en de wind leert ons degenen die ons berispen, lief te hebben.
De 8e over het strand en de zee leert ons dat de hoge geestelijken en heren de boze mensen in toom moeten houden zodat ze geen kwaad doen.
De 9e over het vuur en het water leert ons dat wij het kwade met het goede moeten beantwoorden.
De 10e over het water en het vuur leert ons dat de goeden geen omgang moeten hebben met de kwaden.
De 11e over de rivier en de zee leert ons hoe wij de bitterheid van de ellende geduldig moeten verdragen.
De 12e over berg en dal leert ons hoe de knechten hun heren moeten gehoorzamen.
De 13e over kostbare stenen leert ons luiheid uit de weg te gaan en waardevolle deugden met inspanning te verwerven.
De 14e over de smaragd en de ring leert ons hoe men goede mensen om hun deugden moet eren.
De 15e over de saffier en de goudsmid leert ons dat geestelijke personen van de wereld afgezonderd moeten blijven en weinig buiten het klooster moeten gaan.
De 16e over de kostbare steen topaas leert ons

dat begheuen menschen niet weder tot der werelt sellen keren
¶ Dat seuentiende Van die carbunckel steen ende dat spieghel.
dat ons leert dat die mensche des viants raet niet volgen en sal
¶ Dat achtiende Van achates ende serastes : dat ons leert dat
quaet te wederstaen ende niet te volghen
¶ Dat neghentiende Van gout ende loet . dat ons leert dat wi
cleyn wesen sellen in ons selfs oghen
¶ Dat twintichste Van goud ende siluer dat ons leert mitten he=
ren gheen kerssen te eten
¶ Dat een ende twintichste Van siluer ende yser dat ons leert int
spreken onsen woerden waer te nemen ende garen te swighen.
¶ Dat xxij Van tin ende coper dat ons leert wt hat ende nijt nie
mant te bedraghen of valsch ghetuych te gheuen
¶ Dat xx[i]ij van dat slot ende die sloetel dat ons leert vredelick myt
onsen euen menschen te leuen
¶ Dat vier ende twintichste van den ketel ende den hoghel dat
ons leert dat wi onsen dienst tot anderen luden profijt sellen doen.
¶ Dat xxv vanden rosmarijn ende den acker : dat ons leert dat
die ondersaten altoes een goet prelaet ofte heer kiesen sellen..
¶ Dat xxvi van wiruij ende venijnde beesten dat ons leert hoe die
ouersten die quaden sellen corrigeren
¶ dat xx[v]ij van ysoop ende marcurius dat ons leert dat dye bose
menschen quader sijn in ghesontheyt dan in sieckten.
¶ dat xxviij van aefruy ende hase dat ons le[r]rt dancbaer te we=
sen den ghenen die ons goet doen
¶ dat xxix van die wegebrede ende sceminckel dat ons leert also wel
te soeken raet yeghen die siecten der sielen als des lichaems :
¶ dat xxx van verbena ende den wolf dat ons leert dat wij nyet
voerwaer segghen en sellen dat ons onseker is.
¶ dat xxxi van mandragora ende venus dat ons leert mit onrey=
nen personen gheen ghelijck te hebben
¶ dat xxxij vanden roesboem ende dat velthoen dat ons leert dat
tijtlike rijckdom veel menschen te val brengt.
¶ dat xxxiij vanden doernen boem ende die wilde gheyt dat ons
leert wi goede werken hebben beghonnen dat wi daer ten eyn

dat kloosterlingen niet meer moeten terugkeren in de wereld.
De 17e over de robijn en de spiegel leert ons dat de mensen niet de raad van de duivel moeten opvolgen.
De 18e over de agaat en Cerastes leert ons het kwade te weerstaan en niet te volgen.
De 19e over goud en lood leert ons dat wij klein moeten zijn in onze eigen ogen.
De 20e over goud en zilver leert ons met hoge heren geen kersen te eten.
De 21e over zilver en ijzer leert ons bij het spreken op onze woorden te letten en dat het beter is te zwijgen.
De 22e over tin en koper leert ons niemand uit haat en nijd te bedriegen of valse getuigenissen af te leggen.
De 23e over het slot en de sleutel leert ons vreedzaam met onze naasten te leven.
De 24e over de ketel en de ketelhaak leert ons dat wij ons dienstbaar moeten opstellen tot nut van andere mensen.
De 25e over de rozemarijn en de akker leert ons dat de ondergeschikten altijd een goede hoge geestelijke of heer moeten kiezen.
De 26e over wijnruit en giftige beesten leert ons dat de hoger geplaatsten de kwaden moeten corrigeren.
De 27e over hysop en Mercurius leert ons dat slechte mensen gemener zijn als ze gezond zijn dan wanneer zij ziek zijn.
De 28e over citroenkruid en de haas leert ons degenen die ons goed behandelen dankbaar te zijn.
De 29e over weegbree en de aap leert ons advies te vragen bij zowel ziekte van de geest als van het lichaam.
De 30e over verbena en de wolf leert ons dat wij niet iets waar moeten noemen wat voor ons onzeker is.
De 31e over alruin en Venus leert ons om geen gelijkenis te vertonen met wellustige personen.
De 32e over de rozenstruik en de patrijs leert ons dat tijdelijke rijkdom veel mensen ten val brengt.
De 33e over de doornstruik en de wilde geit leert ons dat wij als wij met goede werken zijn begonnen die tot het einde

de toe in sellen volharden
¶ Dat xxxiiij van mirtus ende dat wijf dat ons leert dat wij der
goeder menschen ghebeden altoes weruen sellen.
¶ Dat vijf ende dertichste Vanden cederboem dat ons leert dat
die heren ende prelaten haer ondersaten niet en sellen belasten
¶ Dat xxxvi Van twee bomen dat ons leert datmen gheen oer
del gheuen en sal sonder voersichticheyt
¶ Dat xxxvij Van dat meerswijn ende den ael dat ons leert dat
wij den schonen bedriechliken woorden ons viants niet ghe
louen en sellen
¶ Dat xxxviij Van dye meermin ende den onreynen ionghelinc
dat ons leert van scoenheyt der formen des wijfs te wachten
om niet bedroghen te warden
¶ Dat xxxix Van ventus marinus dat ons leert dat die ghieri-
ghe mensche altoes ghebreck heeft
¶ Dat veertichste Van vijf ionghe snoecken ende den visscher :
dat ons leert dat ionghe luden gaerne volghen sellen den raet
der ouder ende wijser luden
¶ Dat xli Vanden snoeck ende basiliscus dat ons leert te wach
ten van den ypocrijten :
¶ Dat xlij van een stoer dye totter zee ghinck . dat ons leert dat
hem niemant te seer en sal verheffen
¶ Dat drien ende veertichste van die prick ende cocodrilius dat
ons leert dat niemant vechten en sal teghen den onbekenden.
¶ Dat xliiij vanden snoeck ende trincha dat ons leert dat wij an
een anders qualick varen ons [niet] spieghelen sellen.
¶ Dat xlv van regina dye vissche ende ydrus dat serpen[t] dat ons
leert dat wi den bosen viant ende sinen raet van ons verdriu[en] sellen
¶ Dat xlvi vanden carper ende trimallus dat ons leert dat wij
ons seluen bouen ander luden niet prisen en sellen.
¶ Dat xlvij van die vorsche ende die creeft dat ons leert dat wij
scuwen ende vlien sellen onureede ende onghenoecht
¶ Dat acht ende veertichste vanden visscher ende dat viskijn . dat

vol moeten houden.
De 34e over de mirte en de vrouw leert ons dat wij altijd om de gebeden van goede mensen moeten vragen.
De 35e over de ceder leert ons dat de heren en prelaten hun ondergeschikten niet moeten onderdrukken.
De 36e over twee bomen leert ons dat men behoedzaam moet oordelen.
De 37e over de dolfijn en de aal leert ons dat wij de mooie bedrieglijke woorden van onze vijand niet geloven moeten.
De 38e over de zeemeermin en de wellustige jongeman leert ons op te passen voor de schoonheid van de vrouwelijke vormen om niet bedrogen te worden.
De 39e over de zeehond leert ons dat de gierige mens altijd gebrek heeft.
De 40e over vijf jonge snoeken en de visser leert ons dat jongelui de raad van oudere en wijzere mensen graag moeten opvolgen.
De 41e over de snoek en de basilisk leert ons op te passen voor de huichelaars.
De 42e over een steur die naar de zee ging leert ons dat niemand zich te veel moet verbeelden.
De 43e over de prik en de krokodil leert ons dat niemand moet vechten tegen een onbekende.
De 44e over de snoek en Trincha leert ons dat wij ons niet moeten spiegelen aan het slechte gedrag van iemand anders.
De 45e over Regina de vis en Ydrus het serpent leert ons dat wij de duivel en zijn raad verdrijven moeten.
De 46e over de karper en de vlagzalm leert ons dat wij onszelf niet tegenover andere mensen moeten ophemelen.
De 47e over de kikker en de kreeft leert ons dat wij onvrede en ongenoegen uit de weg moeten gaan.
De 48e over de visser en het visje

ons leert dat die ondanckbaer mensche quaet voer goet gheeft
dat xlix vanden aern mit sinen voghelen ende den leeu mit si=
nen beesten dat ons leert te wachten van valschen verraders:
dat vijftichste van die aern die alle voghelen te capitel daghe=
de dat ons leert niet onghehoersaem te sijn
¶ dat li vanden valck ende den wuwe:dat ons leert dat niemant
hem setten en sal teghen sijn stercker
¶ dat lij van die craen die inder sonnen vliegen woude dat ons
leert hoe die houaerdighe mensche hem verheffen wil bouen al
¶ dat liij van die voghel sterla die den hase gheuanghen hadde.
¶ dat ons leert hoe die ydel menschen dat loen hoerre goeden wer
ken verliesen
¶ dat liiij van den struys voghel ende cyrurgijn dat ons leert dat
wij onse lichaem mit houerdien nyet meer cieren en sellen dant
god ghescheepen heeft
¶ dat lv vanden valck ende den haen dat ons leert dat een yghe
lick mensch hem regieren sal nae sinen staet
¶ dat lvi vanden voghel astur ende die vogel caridius dat ons le
ert dat veel menschen vrienden sijn in voerspoet. ende nyet in
weederspoet.
¶ dat lvij van osmarillus ende den sperwer . dat ons leert dat
wij inder noet dat minste quaet verliesen sellen.
¶ dat lviij van corflanchus die sijn leuen beeteren woude dat ons
leert dat veel menschen om anxt der penitencien in gheen cloes
ter ghaen en willen:
¶ dat lix van die hoppe ende die papegay. dat ons leert dat dye
vrijheyt des willen inden mensche veel goets vermach.
¶ dat lx van die henne ende die duue dat ons leert dat wi ons sel
len verbliden mitten vroliken menschen ende bedroeuen mit=
ten bedruckten
¶ dat lxi van den haen ende den capoen. dat ons leert niet al te
ghelouen dat wij horen
¶ dat twee ende tsestichste Vanden voghel fasianus. ende den

leert ons dat de ondankbare mens het goede met het kwade vergeldt.
De 49e over de arend met zijn vogels en de leeuw met de andere dieren leert ons dat wij moeten oppassen voor valse verraders.
De 50e over de arend die alle vogels ter verantwoording bijeenriep, leert ons niet ongehoorzaam te zijn.
De 51e over de valk en de wouw leert ons dat niemand zich tegen zijn meerdere moet verzetten.
De 52e over de kraanvogel die naar de zon wilde vliegen, leert ons dat de hoogmoedige mens zich boven alles wil verheffen.
De 53e over de vogel Sterla die de haas gevangen had, leert ons hoe ijdele mensen de beloning voor hun goede werken verliezen.
De 54e over de struisvogel en de chirurgijn leert ons dat wij niet ijdel moeten zijn en ons lichaam niet meer moeten opsieren dan God het geschapen heeft.
De 55e over de valk en de haan leert ons dat ieder mens zich gedragen moet naar zijn stand.
De 56e over de havik en de plevier leert ons dat veel mensen vrienden zijn in voorspoed, maar niet in tegenspoed.
De 57e over Osmarillus en de sperwer leert ons dat wij in nood het minste kwaad te verliezen hebben.
De 58e over de giervalk die zijn leven wilde verbeteren, leert ons dat veel mensen uit angst voor boetedoening niet in een klooster willen gaan.
De 59e over de hop en de papegaai leert ons dat de vrije wil in de mens veel goeds tot stand brengt.
De 60e over de hen en de duif leert ons dat wij ons moeten verblijden met de vrolijke mensen en droevig moeten zijn met de bedrukten.
De 61e over de haan en de kapoen leert ons niet alles te geloven wat wij horen.
De 62e over de fazant en de

paeu dat ons leert datmen gheen hoghen staet mit kiuen ende
vechten weruen en sal
¶ Dat lxiij van den rauen ende snip dat ons leert dat wi die be-
druckte menschen niet belasten noch bespotten en sellen.
¶ Dat lxiiij Van die ransuyl ende den lewerick dat ons leert niet
te belouen dat wij niet doen en willen
¶ Dat lxv van dat quickstertgen ende fasianus dat ons leert ons
eygen gebreken te merken als wi ander luden berispen willen.
¶ Dat lxvi van die nachtegael ende dye rauen dat ons leert dat
wi niet spreken en sellen daer gheen ghehoer en is
¶ Dat lxvij Vanden ouweuaer ende die swaluwe dat ons leert
soe wat quaet dat wij anderen luden doen dattat op ons seluen
oeck comen sal
¶ Dat lxviij van die voghelen pigaerdus ende alietus dat ons
leert die arme ende crancke mensche wt barmherticheyt te be=
schermen:
¶ Dat lxix van onocrotalus ende den ezel . dat ons leert altoes
te vresen om dat wi altoes in periculen sijn
¶ Dat lxx van die swan ende die rauen dat ons leert dat die bo
se viant altoes arbeyt onse puerheyt mit sonden te besmetten.
¶ Dat lxxi Van die velthen ende die huyshen dat ons leert dat
die machtighe in haer tijt des voerspoets die armen niet ver=
drucken en sellen
¶ Dat twe ende tseuentichte Van die quattel ende die leeuwe=
rick dat ons leert dat die cleynen hem niet ghelijcken en sellen
mitten groten dat hoer vianden sijn
¶ Dat lxxiij vanden voghel yson dat ons leert inder ioecht ons
tot goede wercke te voeghen
¶ Dat lxxiiij van dat duyckertgen dat ons leert dat wij gaerne
inden arbeyt wesen sellen
¶ Dat vijf ende tseuentichste Van dye dijstel vinck: dat ons

pauw leert ons dat men door ruziën en vechten geen hoog aanzien verwerven zal.
De 63e over de raaf en de snip leert ons dat wij kwetsbare mensen niet belasten of bespotten moeten.
De 64e over de ransuil en de leeuwerik leert ons niets te beloven wat we niet doen willen.
De 65e over het kwikstaartje en de fazant leert ons op onze eigen gebreken te letten als we andere mensen willen berispen.
De 66e over de nachtegaal en de raaf leert ons dat we niet moeten spreken waar we geen gehoor krijgen.
De 67e over de ooievaar en de zwaluw leert ons wat voor kwaad we andere mensen ook aandoen dat dit dan ook onszelf treffen zal.
De 68e over de duif en de valk leert ons de arme en zieke mens uit medelijden te beschermen.
De 69e over de pelikaan en de ezel leert ons altijd waakzaam te zijn omdat we altijd in gevaar zijn.
De 70e over de zwaan en de raaf leert ons dat de duivel er altijd op uit is onze zuiverheid met zonde te besmetten.
De 71e over de patrijs en de kip leert ons dat de machtigen in tijden van voorspoed de armen niet onderdrukken moeten.
De 72e over de kwartel en de leeuwerik leert ons dat de kleinen zich niet moeten vergelijken met de groten die hun vijanden zijn.
De 73e over de kiekendief leert ons dat wij ons in de jeugd op goede werken moeten richten.
De 74e over het duikertje leert ons dat wij met plezier ons werk moeten doen.
De 75e over de distelvink leert ons

leert dat wij den armen behoeftighen menschen oeck vanden
beesten om godes willen gheuen sellen
¶ Dat lxxvi vanden ouvaer ende den apteker dat ons leert dat
onsuueren menschen altoes in horen stanc der sonden geren te bliuen
¶ Dat lxxvij van die pellicaen dat ons leert altoes alleen te we=
sen inden dienste godes.. .
dat lxxviij van die tortel duyf dat ons leert reine herten onrei
ne gheselscap altoes sal pinen te scuwen.
¶ dat neghen ende tseuentichste van patrijse dat ons leert in ons
seluen sellen gaen te sien of wij dat of dier ghelijck oeck niet en
hebben ghedaen
¶ dat lxxx van die aixter ende andere voghelen dat ons leert den
bedriegheliken woorden gheen gheloe[l]fs te gheuen
¶ dat lxxxi van die wuwe die des velthoens ionghen pleech te e=
ten dat ons leert dat wij vergheuen sellen onsen euen mensche
¶ dat hi ons misdoet
¶ dat lxxxij van die ransuyl die heerscappy hebben woude bouen
alle andere voghelen dat ons leert dat die tijtlike macht ondu
rich is.
¶ dat drie ende tachtichste vanden voghelen die opter aerden le
uen ende oeck inden water dat ons leert dat die ghierighe men
sche al begheert dat hi siet
¶ dat lxxxii[i]j vanden lantman ende dye bijen: dat ons leert dat
hi hier in deser tijt moet liden die hier nae wil verbliden.
¶ dat lxxxv van die leeu die teghen den arn vacht. dat ons leert
in gheen pertien te staen.
¶ dat ses ende tachtichste van die leeu die sijn twee ionghen ellic
een wijf gaf dat ons leert .dat wi onse ouders onderdanich
wesen sellen
¶ dat seuen ende tachtichste vanden voghel grijp den tijran. dat
ons leert dat wij ons tot anderen menschen alsoe bewijsen sel
len als wij willen dat si hem tot onswaert sellen bewijsen

leert ons dat wij om Gods wil arme behoeftige mensen ook van de dieren moeten geven.
De 76e over de ooievaar en de apotheker leert ons dat onreine mensen altijd graag in de stank van hun zonden willen blijven.
De 77e over de pelikaan leert ons dat wij altijd alleen moeten zijn als wij ons aan God wijden.
De 78e over de tortelduif leert ons dat mensen met een zuiver hart altijd moeite moeten doen om slecht gezelschap te mijden.
De 79e over de patrijs leert ons dat wij bij onszelf te rade moeten gaan om te zien of wij niet zelf iets hebben misdaan.
De 80e over de ekster en andere vogels leert ons om geen geloof te hechten aan bedrieglijke woorden.
De 81e over de wouw die de jongen van de patrijs pleegt op te eten, leert ons dat wij onze naasten die ons iets misdaan hebben, moeten vergeven.
De 82e over de ransuil die de heerschappij wilde hebben over alle andere vogels, leert ons dat tijdelijke macht voorbijgaat.
De 83e over de vogels die zowel op het land als in het water leven, leert ons dat een gulzig mens alles begeert wat hij ziet.
De 84e over de boer en de bijen leert ons dat hij hier in deze tijd moet lijden als hij zich in het hiernamaals wil verblijden.
De 85e over de leeuw die tegen de arend vocht, leert ons geen partij te kiezen.
De 86e over de leeuw die zijn twee jongen elk een wijfje gaf, leert ons dat wij aan onze ouders onderdanig moeten zijn.
De 87e over de griffioen, de tiran leert ons dat wij ons zo moeten gedragen zoals wij willen dat anderen zich ten opzichte van ons gedragen.

¶ Dat lxxxviij Van leopardus ende den eenhoerne dye yeghen
den draeck vochten. dat ons leert dat wij ons niet onder win
den en sellen voer een ander te strijden ofte oeck te kiuen
¶ Dat lxxxix Van den elephant die sijn knien niet en bughet:
dat ons leert dat die rechter niemant veroerdelen en sal na dat
hem die quade clappers boosliken aenbrenghen
¶ Dat xc Van satirus die een wijf genomen hadde. dat ons leert
dattat wijf horen man onderdanich wesen sal.
¶ Dat xci. Van den dromedarius ende sinen loep . dat ons leert
inden weghe der doechden ons maeteliken ende saetliken te re
gieren
¶ Dat xcij Van die leeu die een cloester tymmerden . dat ons le
ert dat eendrachticheyt prijselic is ende goet in allen staet des
leuens
¶ Dat xciij Van onocentaurus die een casteel tymmerden. dat
ons leert dat wij ons seluen niet te seer ghelouen en sellen.
¶ Dat vier ende tneghentichste Vanden eenhoorn die dye oude
menschen versmaden . dat ons leert hoe dye ionghen menschen
den ouden reuerencij bewijsen sellen
¶ Dat xcv Van een dier orix ghenoemt dat nymmermeer sieck
en wart dat ons leert dat god den mensche sieckheyt verleent
tot sijnre salicheyt:
¶ Dat xcvi Vanden ackerman dat ons leert dat gode bedwon
ghen dienst niet behaechlick en is.
¶ Dat seuen ende tneghentichste Van die sceminkel die boecken
te scriuen plach Dat ons leert dat wij onse gebet mit aendacht
sellen doen
¶ Dat xcviij Van cameleopardus. dat ons leert gheen wraeck
opter aerden te doen.
¶ Dat xcix Van laurus den scipman dat ons leert dat wij niet
haesten en sellen te vroech rijck of groet te warden
¶ Dat honderste Vanden leeu die een fel iagher was .
¶ Dat ons leert dat wij nimmermeer niet staen en sellen nae die

De 88e over het luipaard en de eenhoorn die tegen de draak vochten, leert ons dat wij het niet op ons moeten nemen voor een ander te strijden of te twisten.
De 89e over de olifant die zijn knieën niet buigt, leert ons dat de rechter niemand moet veroordelen, die door kwaadsprekers valselijk is beschuldigd.
De 90e over de sater die een vrouw had genomen, leert ons dat de vrouw haar man onderdanig moet zijn.
De 91e over de dromedaris en zijn tred leert ons dat wij ons op de weg der deugden gematigd en fatsoenlijk moeten gedragen.
De 92e over de leeuw die een klooster bouwde, leert ons dat eendracht prijzenswaardig is en goed in alle levensomstandigheden.
De 93e over onocentaur die een kasteel bouwde, leert ons dat we onszelf niet al te zeer moeten geloven.
De 94e over de eenhoorn die de oude mensen minacht, leert ons hoe de jonge mensen de ouderen eerbied moeten bewijzen.
De 95e over een dier dat antilope wordt genoemd en nooit ziek werd, leert ons dat God de mens ziekte geeft om zalig te worden.
De 96e over de boer leert ons dat gedwongen arbeid God niet welgevallig is.
De 97e over de aap die gewoon was boeken te schrijven, leert ons dat wij ons gebed met aandacht moeten doen.
De 98e over de giraf leert ons op aarde geen wraak te nemen.
De 99e over Laurus de schipper leert ons dat wij ons niet moeten haasten te vroeg rijk of machtig te worden.
De 100e over de leeuw die een vurig jager was, leert ons dat wij de dingen die wij niet kunnen verkrijgen nooit moeten najagen.

dinghen die wij niet vercrighen en moghen.
Dat C ende een Van traghelaphus die tymmermeester . dat
ons leert dat wij gheen quaet raet en sellen gheuen
¶ Dat C ende twe Van die buffel den scoemaker : dat ons leert
dat wij bliuen sellen inden staet daer wij van gode in gheroe=
pen sijn
¶ Dat C ende drie Vanden ionghen os den cock . dat ons leert
soberheyt te houden in eten ende drincken
¶ Dat C ende vier Van eenen ionghen bock die alte groten goec
kelaer was. dat ons leert dat onmaticheit in allen dingen quaet is
¶ Dat C ende vijf Vanden hase doctoer inden rechten : dat ons
leert dat dye clercken naerstelick studeren sellen om konsten te
krijghen
¶ Dat C ende ses Vanden hont ende die woluen . dat ons leert
dat een yghelick bliuen sel in sijn stede daer hi vrij ende sonder
vreese wesen mach
¶ Dat honderste ende seuen Vanden wolf ende den ezel . dat ons
leert dat dye bedrieghers dickwijl vallen inden strick die si op
ander luden hadden gheset
¶ Dat C ende acht Vanden beer ende den wolf dat ons leert dat
wij alle man ons nauste niet te kennen gheuen en sellen.
¶ Dat honderste ende neghen Van die wilde gheyt ende den wolf
dat ons leert dat die ghiericheyt niet versaet en mach warden
¶ Dat honderste ende tien Van dat eenkorengen ende squillatus
dat ons leert dat [y]delheyt des menschen gheleghen is meer in
doechden dan in coemsten
¶ Dat C ende elf van dat paert ende den beer dat ons leert dat
veel menschen ondancbaer sijn
¶ Dat C ende twalef Vanden ezel ende den osse dat ons leert dat
tet beeter is in dwanck bi huys te bliuen . dan achter lande in
armoede te lopen
¶ Dat C ende dertien Van den bock ende dat weder ofte den ram
dat ons leert dat alleen te wesen altoes niet goet en is
¶ Dat honderste ende veertien Van panthera ende dat verken:

De 101e over de antilope, die bouwmeester was, leert ons dat wij geen slechte raad moeten geven.
De 102e over de buffel die schoenmaker was, leert ons dat wij blijven in de situatie, waarin wij door God geroepen zijn.
De 103e over de jonge os, die kok was, leert ons sober te zijn met eten en drinken.
De 104e over een jonge bok, die een zeer groot goochelaar was, leert ons dat onmatigheid in alle dingen slecht is.
De 105e over de haas, die doctor in de rechten was, leert ons dat de studenten ijverig studeren moeten om kennis te vergaren.
De 106e over de hond en de wolven leert ons dat iedereen moet blijven in zijn stad waar hij vrij en zonder vrees kan wonen.
De 107e over de wolf en de ezel leert ons dat de bedriegers dikwijls in de strik verward raken die ze voor anderen hadden gezet.
De 108e over de beer en de wolf leert ons dat wij ons innerlijk niet aan iedereen prijs moeten geven.
De 109e over de wilde geit en de wolf leert ons dat gulzigheid niet verzadigd kan worden.
De 110e over het eekhoorntje en de squillatus leert ons dat adeldom van de mens meer gelegen is in deugden dan in afkomst.
De 111e over het paard en het zwijn leert ons dat veel mensen ondankbaar zijn.
De 112e over de ezel en de os leert ons dat het beter is onder dwang thuis te blijven dan in armoede door het hele land te lopen.
De 113e over de bok en de ram leert ons dat het niet altijd goed is alleen te zijn.
De 114e over de panter en het varken

dat ons leert dat quade ghewoente niet goet en is te laten.
¶ Dat C ende vijftien Van die velt eesel ende dat wilde verken
dat ons leert dat wij niet voer waer segghen en sellen des wij
niet seker en sijn
¶ Dat C ende sestien Van salamandra ende ydrus dat serpent.
¶ dat ons leert hoe wij ons wachten sellen voer dye becoringhe
des bosen viants
¶ dat C ende seuentien van dye scheminckel ende taxus dat ons
leert dat wij merken ende sien sellen wien dat wij enich dinck
gheuen ofte lenen
¶ dat C ende achtien Van die muys ende die catte . dat ons leert
dat dye ghene dye twiste ende onureede onder den menschen
maecken van gode ghehaettet sijn
¶ dat C ende neghentien Van vijf lammerkijns ende den wolf
dat ons leert hoe die ionghe menschen altoes gaerne volghen
sellen der ouder luden raet .
¶ dat C ende twintich Van veel beesten die bi een vergadert wa
ren . dat ons leert dat wi ons niet verbliden en sellen als onse
vianden vernedert sijn ende dat wise oec dan niet oueruallen sellen
¶ dat C ende xxi Vanden cuyssen man die vant onreyn wijf be=
droghen wort . dat ons leert dat die scoenheyt des wijfs doot
slaet die siel der mannen
¶ dat C ende xxij Vanden leuendighe mensche ende die doot. dat
ons leert dat wi niet sekers en hebben dan die doot

leert ons dat slechte gewoonten niet makkelijk los te laten zijn.
De 115e over de ezel en het wilde zwijn leert ons dat wij iets niet als waarheid moeten verkondigen als we er niet zeker van zijn.
De 116e over de salamander en Ydrus de slang leert ons dat wij op moeten passen voor de verleidingen van de duivel.
De 117e over de aap en de das leert ons dat wij moeten opletten aan wie wij iets geven of lenen.
De 118e over de muis en de kat leert ons dat degenen die twist en onrust onder de mensen zaaien door God gehaat worden.
De 119e over de vijf lammetjes en de wolf leert ons dat jonge mensen altijd gewillig de raad van oudere mensen moeten opvolgen.
De 120e over veel dieren die in een vergadering bijeen waren, leert ons dat wij ons niet moeten verheugen als onze vijanden vernederd zijn en dat wij hen dan ook niet moeten aanvallen.
De 121e over de kuise man die door de onreine vrouw bedrogen wordt, leert ons dat de schoonheid van de vrouw de ziel van de mannen doodslaat.
De 122e over de levende mens en de dood leert ons dat we geen andere zekerheid hebben dan de dood.

¶ Hier beghint ten loue goods een ghenoechlic profitelic boec ghehie=
ten dyalogus creaturarum dat is twijspraeck dercreaturen ouer ghe=
set wtten latinen in goeden duytsche
¶ Van dye son ende dye maen dat eerste
dyalogus
SJnte bernardus dye heylighe leeraer
seyt in een sermoen God heeft in dat
firmament des hemels gheset twe gro
te lichten als die son ende die maen als
twe oghen inden hoefde lichtende dach
ende nacht Daer of seyt oeck aristoti=
les Die son is dat oghe der werlt vro
licheyt des daghes.scoenheyt des he=
mels.maet der tijt.cracht ende oerspronc

Hier begint tot eer van God een aangenaam en nuttig boek genaamd Dyalogus creaturarum, dat betekent Twispraec der creaturen, vertaald uit het Latijn in goed Nederlands.
De eerste dialoog. Over de zon en de maan
De heilige leraar Sint Bernardus zegt in een preek: “God heeft aan het firmament twee grote lichten geplaatst: de zon en de maan als twee ogen in het hoofd die dag en nacht schijnen.”
Aristoteles zegt over de zon: “De zon is het oog van de wereld, vrolijkheid van de dag, schoonheid van de hemel, maat van de tijd, kracht en oorsprong

alre dinghen die gheboren worden een heer der planeten ende
een leyder ende volmaker alre sterren . Die maen Als ambro
sius dye heylighe leerraer seyt . is schoonheyt ende ciericheyt
des nachts . een moeder alre vuchticheyt : ende maet der tijt .
regeerster vander zee . verwandelende der lucht ende veruol=
ghende die son Ende want si die sonne veruolghende is soe be
ghan si op een tijt der sonnen achter rugghe te spreeken . ende
quaet of te segghen : Ende als dat dye son verhoorde seyde si
tot die maen Waer om sprekes du quaet van mi ende blasphe
meert mi Jck heb di altoes licht ghegheuen ende heb altoes di
voer ghegaen Ende du hateste mi altijt ende anuechtes mi al
toes Die maen antwoorden Ghanck van mi want ick di niet
lief en heb .Om dattu alsoe groten licht wtgheefste soe en ben
ick niet gheachtet in die werelt .want waer du niet lichtende
ende inder werlt verheuen soe soude ick die meeste wesen Doe
antwoordedie son O du ondanckbaer onder allen creaturen
Di soude bilker ghenoech wesen die grootheyt Al isset dat ick
inden daghe lichtende ben . du lichtes oeck inden nachte Laet
ons obedieren onsen schepper Ende en wilt dy niet verheffen
bouen mi. Mer laet mi des daghes lichten ende die creaturen
vercieren . Als dit die maen hoorden lyep si wech mit toorni=
ghen moede ende verghaderde tot hoer die sterren ende maec=
ten een groote verghaderinghe ende began te vechten teghen
die son ende schoot nae die son mit veel scerper scutten om die
te wonden Dit sach die son wantse bouen dye maen stont en=
de nam een swaert ende sloech die maen ende deeldense in tween
sticken ende werp die sterren neederwart ende seyde .¶ Aldus
seldi van mi ghebroken worden alstu ront ende vol biste Hier
om als die fabulen segghen en blijft die maen nymmermeer ront
ende die sterren schinen te schieten recht of si vielen Doe wort
die maen confuys ende seyde BEeter ist dat ick om
mijnre houaerdien ghedeelt si ende castijt.dan alheel gebrocht

van alle dingen die geboren worden, een heer van de planeten. Hij leidt alle sterren en maakt ze volmaakt.” Volgens Ambrosius, de heilige leraar, is de maan schoonheid en sier van de nacht, een moeder van alle vochtigheid, maat van de tijd en regeerster van de zee. Zij verandert de lucht en volgt de zon.
De zon volgend begon ze op een keer achter de rug van de zon om kwaad over hem te spreken. Toen de zon dat hoorde, zei hij tegen de maan: “Waarom spreek je kwaad over mij en belaster je mij? Ik heb je altijd licht gegeven en ben je altijd voorgegaan maar jij haat me en valt me altijd aan.” De maan antwoordde: “Ga weg! Ik hou niet van je. Omdat jij zo’n groot licht uitstraalt, word ik niet gerespecteerd in de wereld. Als jij niet zoveel licht gaf en zo verheven was in de wereld, dan zou ik de meeste zijn.”
Toen antwoordde de zon: “O jij ondankbaarste onder alle schepselen, jouw grootheid zou redelijkerwijs genoeg voor je moeten zijn. Al schijn ik overdag, jij schijnt in de nacht. Laten wij onze Schepper gehoorzamen en verhef je niet boven mij maar laat mij overdag schijnen en de schepselen verfraaien.”
Toen de maan dit hoorde, liep ze woedend weg en riep de sterren bijeen om een grote vergadering te beleggen. Ze begon te vechten tegen de zon en schoot met veel scherp geschut om hem te verwonden. Dit zag de zon omdat hij boven de maan stond. Hij nam een zwaard en sloeg de maan in twee stukken en wierp de sterren naar beneden. Hij zei: “Zo zul je door mij gebroken worden, nu je rond en vol bent.”
Zoals de fabels zeggen, is dit de reden dat de maan nooit rond blijft en de sterren zo snel weg schijnen te schieten alsof ze vallen.
Toen raakte de maan in verwarring en zei: “Het is beter dat ik vanwege mijn hoogmoed gedeeld en gestraft ben dan helemaal

wesen tot niet Soe sijn oeck veel houaerdigher menschen dye
alleen die meeste wesen willen ende en willen nyement bouen
hem kennen . Want houerdie is als die glosa seyt een groot=
heyt van herten die die ondersaten versmadet ende arbeyden
de is om te beheren die gheen die bouen hem sijn ende oeck die
hem ghelijck sijn . Want bouen allen anderen te wesen is seer
lasterlike quaet Mer den anderen sijns ghelijck te verdraghen
is prijselick ende eerlick als sinte Jan guldemont seyt: Vanden
houaerdighen scrijft die poeet hoghe worden die houaerdighen
gheboert op dat si te swaerre moghen vallen .¶ Want hoe dat
opclymmen hogher is alsoe veel te meerre ende swaerre is die
valle Ghelick als op een euen plaetse die niet hoghe en is vallet
die staet haesteliken op ongequetset Mer dye vant hoghe neder
valt en kan alsoe haestelick niet opghestaen. Want die tacken
die hoech staen inden boem als crisostomus seyt warden dick
wijl vanden wint ende onweder ghebroken. Ende die by dye
wortel staen bliuen onghequetsset . Daer om leestmen dat een
sprack totten groten alexander Al isset dat een boem hoghe in
dye lucht wasschet hy wort nochtant lichtelick vanden wijnt
omgheworpen Ende al is die leeu een houaerdich beest hi wort
nochtant spijse der voghelen Een philosooph qaum op alexan
ders graft ende seyde Ghisteren en was die gansse werlt desen
niet groot ghenoech huden moet hi te vreeden wesen mit een
graft van vijf voeten
Van saturnus die planeet ende die wolke Dat anderde dialogus

tot niets gebracht.”
Zo zijn er ook veel hoogmoedige mensen die alleen de belangrijkste willen zijn en die niemand boven zich willen hebben. Want hoogmoed is, zoals geschreven staat, een hooghartige eigenschap van een schepsel die zijn ondergeschikten minacht en steeds bezig is diegenen die boven hem staan en ook diegenen die aan hem gelijk zijn te overheersen.
Boven alle anderen te staan, is een zeer schandelijk kwaad. Maar de ander als zijn gelijke te verdragen, is te prijzen en loffelijk, zoals Chrysostomus zegt. Over de hoogmoedigen schrijft hij dat ze hoog opgetild worden zodat zij des te dieper kunnen vallen. Want hoe hoger wordt geklommen des te groter en dieper is de val. Iemand die gevallen is op een vlakke plaats staat haastig en ongedeerd op maar iemand die van hoog valt kan niet snel overeind komen. Takken die hoog in de boom zitten worden, zoals Chrysostomus zegt, dikwijls door wind en onweer gebroken en die bij de wortel staan, blijven ongedeerd.
Iemand zei tegen de grote Alexander: “Al groeit een boom hoog in de lucht, hij wordt toch door de wind makkelijk omvergeworpen. En al is de leeuw een hoogmoedig beest, hij wordt toch voer voor de vogels.”
Een filosoof stond bij Alexanders graf en zei: “Gisteren was de hele wereld voor hem niet groot genoeg, vandaag moet hij tevreden zijn met een graf van vijf voet.”
De tweede dialoog. Over de planeet Saturnus en de wolk

DJe philosophen segghen datter inden hemel sijn seuen
planeten Saturnus Jupiter Mars. Die son Venus
Marcurius ende die maen Ende als die grote mees=
ter Moyses dye grote philosooph seyt als gescreuen staet in
aurea legenda is elcke cirkel ofte hemel van elcken planeet al=
soe dick . of alsoe veer van die naeste cirkel ofte hemel des an=
deren planeten die daer naest is alsoe grote spaci tusschen bey
den als een mensche in enen planen weghe soude moghen wan
deren in vijfhondert iaren. Alsoe nochtant dat hi soude moe=
ten wanderen alle daghe veertich milen weghes .¶ Ende dat
elke mijl lanck soude moeten wesen twee dusent screeden.
Ende elke screede soude hebben vijf voeten ¶ Op een tijt was
een grote dicke wolke dye haer seluen seer began te verheffen
ende seyde: Mijn moghentheyt is seer groot : want om mijn=
re groticheyt en moghen die planeeten inder lucht niet schinen
ende hem openbaren wanneer ick mi in die lucht setten wil .
Mer want ick onder hem ghesettet ben ende ickse alsoe ver=
donckeren mach . hoe veel te meer soude ickse verdrucken en
de verdonckeren als ick bouen hem verheuen ware .¶ Ende
dit segghende beghanse haer opwaerts te boeren. Ende doe
si opclymmende quam tot saturnus . ende bouen hem wesen

De filosofen zeggen dat er in de hemel zeven planeten zijn: Saturnus, Jupiter, Mars, de zon, Venus, Mercurius en de maan. De grote meester en filosoof Moyses heeft in de Legenda Aurea geschreven dat iedere cirkel of hemel van elke planeet dezelfde dikte heeft. Elke cirkel of hemel bevindt zich even ver van de dichtstbijzijnde cirkel of hemel van de andere planeten. Er is een even grote ruimte tussen beide als een mens zou kunnen lopen op een vlakke weg in vijfhonderd jaar. Hij zou dan wel iedere dag veertig mijl moeten gaan. Elke mijl zou tweeduizend stappen lang moeten zijn en elke stap zou vijf voet moeten meten.
Op een keer was er een grote, dikke wolk die zichzelf erg belangrijk begon te vinden. Zij zei: “Mijn macht is erg groot want vanwege mijn grootte kunnen de planeten in de lucht niet schijnen en zij kunnen zich niet laten zien wanneer ik me in de lucht wil begeven. Ik ben onder hen geplaatst en ik kan ze zo verduisteren, maar hoeveel te meer zou ik ze kunnen onderdrukken en verduisteren als ik boven hen zou staan.” Terwijl ze dit zei, begon ze zich naar boven te werken.
Toen ze al klimmende bij Saturnus kwam en boven hem wilde zijn,

woude. seyde saturnus Wie bistu die aldus opclimmen wil=
ste daer niemant gheweest en heeft : Die wolke antwoorden
ende seyde Jck sel bouen di opclymmen ende di neder werpen
onder mi Doe dit saturnus hoorden wort hy seer toornich
ende toech an sine wapenen ende benam die wolcke den wech
dat si daer niet comen en conde : Ende werp die wolke neder
ende verderfse ende brochtse te niet ende seyde. NEder te
vallen hoort hem toe .die hem verheft bouen die goede . hier
of leestmen in dat oude testament dat die coninck nabugodo=
nisor dye hem bouen allen coninghen ende princen verheffen
woude : op dat hi wesen soude coninck der coninghen . ende
heer der heren . Ende en wiste nyet van groter houerdien dat
god dye heer coninck ende heer is bouen dat rijck der menschen
als daniel die propheet bescrijft in sijn vierde capitel ende seyt
¶ Doe nabughodonisors hert verheuen was ende sijn gheest
inder houerdyen opgheblasen stont . is hy van sinen coninck
rijck verworpen Ende tot hem is geseyt God heeft di vanden
menschen verworpen dattu mit beesten ende den wilden dieren
wonen selste . ende hoy eeten als een os ende seuen tijden sel=
len in di verwandert worden Jn scolastica historia staet dat
hi niet verwandelt is naden lichaem ende geworden een beest
Mer nader verwandelinghe des gheestes . want hem sijn ver=
stant benomen wort ende dat spreken mitter tonghen . alsoe
dat hem seluen docht dat hi een osse was of een stier in sijn voer
lijf . ende een leeu in sijn afterlijf . ende at alsoe hoy ende gras
als een beest. Ende dit soude gheduert hebben seuen iaer lanc
Mer daniel bat voer hem dattie seuen iaren verwandelt wor
den in seuen maenden . Jn welken seuen maenden hi veertich
daghen lanck sijnre sinnen ende verstant berooft was . Ende
in die ander veertich daghen wort hem van gode sijn verstant
weder ghegheuen: Ende keerde ter herten ende screyede ende

vroeg Saturnus: “Wie ben jij, die zo hoog wil klimmen, daar waar nog niemand is geweest?”
De wolk antwoordde: “Ik zal tot boven jou klimmen en je naar beneden gooien, onder mij.” Toen Saturnus dit hoorde, werd hij woedend, pakte zijn wapens op en versperde de wolk de weg zodat zij daar niet kon komen. Hij wierp de wolk naar beneden, vernietigde haar en zei: “Iemand die zich verheft boven de goeden hoort omlaag te vallen.”
Hierover leest men in het Oude Testament dat koning Nebukadnessar zich boven alle koningen en heersers wilde verheffen opdat hij koning der koningen en heer der heren zou zijn. Door zijn grote hoogmoed wist hij niet dat God de Heer Koning en Heer is boven het rijk van de mensen, zoals Daniël de profeet beschrijft in zijn vierde hoofdstuk waarin geschreven staat: “Toen Nebukadnessars hart trots was en zijn geest door hoogmoed opgeblazen, is hem zijn koningschap ontnomen.” Er is tegen hem gezegd: “God heeft je van de mensen verstoten, zodat je met beesten en de wilde dieren zal leven en hooi zal eten als een os en er zullen zeven jaren voorbijgaan.”
In Historia Scholastica staat dat hij niet veranderd is in een beest maar geestelijk is veranderd. Want zijn verstand en het spreken met de tong zijn hem afgenomen, zodat hij zelf dacht dat hij een os of een stier was in zijn bovenlichaam en een leeuw in zijn onderlichaam. Hij at ook hooi en gras als een beest.
Dit zou zeven jaren geduurd hebben. Maar Daniël bad voor hem dat die zeven jaren veranderd zouden worden in zeven maanden. In die zeven maanden was hij veertig dagen lang van zijn verstand beroofd. In de volgende periode van veertig dagen werd hem door God zijn verstand weer teruggegeven. En hij kwam tot inkeer, huilde en

dede penitencie ende badt god den heer voer dye sonden sijnre
groter houerdien Alsoe dat van groten screyen sijn oghen ghe
worden waren als vleysch . Ende alle dye menschen quamen
tot hem om dat wonder in hem te sien Ende doe die seuen maen
den volbrocht waren . quam hy al heel weder tot hem seluen .
Mer nochtant en regierde hi doe noch sijn rijck niet Mer daer
worden gheordineert seuen rechters die dat coninckrijck voer
hem regierden Ende hi dede penitencie tot dat die seuen iaren
volbrocht waren Jn welken seuen iaren sijnre penitencien hy
gheen broot noch vleysch en at ende dranck oeck geen wijn.

¶ Van die leytsterre ¶ Dat derde dyalogus :


DJe sterre dye dye ley ghehieten is staet midden inden
firmament Ende si en keert niet ten onderghanck als
die andere doen : Mer sittende int middel des hemels
regiert si die andere sterren Ende si is die gheen daer hem die
scipluyden inder zee toekeren ende in sien Tot hoer quamen alle
die ander sterren gesamender hant ende seyden Selstu altoes sitten ende
rusten ende wi moeten altoes den hemel om lopen ende alsoe arbeyden
ende di stadeliken dienen Dat en sal niet sijn Mer wijket van dijnre

deed boete. Hij bad tot God de Heer vanwege de zonde van zijn grote hoogmoed. Ook waren zijn ogen door het vele huilen opgezwollen. Alle mensen kwamen naar hem toe om dat wonder te zien. Toen de zeven maanden volbracht waren, kwam hij weer geheel tot zichzelf.
Toch regeerde hij zijn rijk nog niet. Er werden zeven rechters aangesteld die het koninkrijk voor hem regeerden. Hij deed boete totdat de zeven jaren volbracht waren. In die zeven jaren van boetedoening at hij geen brood en vlees en dronk hij ook geen wijn.

De derde dialoog. Over de Poolster


De ster die Poolster heet staat in het midden van het firmament. Zij gaat niet onder zoals de andere doen, maar gelegen in het midden van de hemel regeert zij de andere sterren. En zij is de ster waar schippers zich op zee naar richten.
Alle andere sterren kwamen gezamenlijk naar haar toe en zeiden: “Zelf zit je en rust je altijd en wij moeten aldoor de hemel doorlopen, altijd werken en jou voortdurend dienen. Dat zal niet meer gebeuren. Verlaat je

stede ende ghif ons steede om dat wij alle meerder sijn dan du
alleen. Si antwoorden. O ghi en weet niet wat ghi biddet.
¶Jck maeck mi seluen seer moede in dat ick v allen regier. en=
de en hielde ick elken van v in sinen cirkel nyet: ende in sinen
loop ghi had langhe ghedwaelt ende verdoelt gheweest Daer
om rade ick v dat ghi pacient sijt ende uwe vred[e]e houdet.
Mer alle die sterren en worden myt desen woorden niet ghe=
payt ende antwoorden ende seyden Wij bidden di dattu hen=
gheste dat wij enen anderen regierre ende meyster kiesen mo=
ghen Doe dit die leytsterre hoorde wort si verstoort ende ghinc
van daen ende gaf gode die saeck te kennen Ende doe si wech
was ghegaen waren alle die sterren blijde ende ghinghen kie
sen enen anderen rectoer ende meester Mer want si inder elec
cien nyet concorderen en konden . soe worden si onderlinghe
twistende ende vochten teghen malkander . alsoe dat si ver=
stroeyt worden als scapen dye gheen herder en hebben : ende
verdoelden een yghelick wt sijn huys ende stede .¶ Ten laesten
doe si hoer dwalinghe bekenden quamen si alle gader ghelijc
tot haren eersten rectoer ende meester ende confirmeerden hem
eerliken weder ende bekenneden hem voer haren ouersten ende
seyden : ALs dijn ouerste is wijs ende recht : soe en
kiest gheen ander onwijs ende slecht . ¶ Alsoe sellen wij oeck
doen Wanneer wi enen goeden ouersten hebben dye ons wel
ende vredelick houdt dien sellen wij eeren ende lief hebben.en
de hem niet lichtelick verwandelen .¶ Mer hem myt alre ee=
ren te willen wesen om den arbeyt dien hy lijdet in ons te re=
gieren ¶ Die hoecheyt des regiments is ghehieten grote eer
te wesen mer het is mit groten laste : Daer om seyt bernardus
Wat is eer anders dan last Wat is machte te hebben dan on=
gheuallicheyt¶Wat is hoecheyt des regiments dan een on=
weder daer die schepen mede breken in die zee Wye mach we
sen in eren der hoecheyt sonder wee. wye mach wesen in pre=

plaats en geef hem aan ons omdat wij allen meer zijn dan jij alleen. Zij antwoordde: “O u weet niet wat u vraagt. Omdat ik u allemaal leid, maak ik mezelf erg moe. Als ik elk van u niet in uw baan zou houden dan was u allang verdwaald en in de war geweest. Daarom raad ik u aan om geduldig te zijn en de vrede te bewaren.”
Maar de sterren lieten zich door deze woorden niet tevreden stellen en zeiden: “Wij vragen je dat je toestaat dat wij een andere bestuurder en meester mogen kiezen.” Toen de Poolster dit hoorde werd zij woedend, ging van haar plaats en legde de zaak aan God voor.
Zodra zij weg was gegaan, waren alle sterren blij en gingen een andere bestuurder en meester kiezen. Maar omdat ze niet tot overeenstemming konden komen over de keuze begonnen ze te twisten en vochten met elkaar. Ze raakten verstrooid als schapen zonder herder en iedereen dwaalde af van zijn huis en plaats.
Op het laatst, toen zij hun dwalingen inzagen, gingen ze allemaal meteen naar hun eerste bestuurder en meester, erkenden haar weer als hun hoofd en zeiden: “Als je meerdere wijs is en oprecht, kies dan geen ander, onwijs en slecht.”
Zo moeten wij dat ook doen. Als wij een goede meerdere hebben die ons vredelievend houdt, moeten wij die eren en liefhebben en niet lichtvaardig vervangen. We moeten hem alle eer bewijzen voor de inspanning die hij moet doen om ons te regeren.
De waardigheid van het gezag wordt een grote eer genoemd maar het gaat met veel moeite gepaard. Daarom zegt Bernardus: “Wat is macht uitoefenen anders dan een last. Wie kan hoog in aanzien staan zonder ongeluk. Wat is waardigheid van een bestuurder anders dan noodweer waardoor schepen op zee schipbreuk lijden. Wie kan

prelatuerscap sonder tribulaci . Wye is in hogher waerdich=
heyt sonder ydelheyt Als valerius maximus scrijft van enen
coninck die alsoe subtijl was van verstande ende wijs van ra=
de Doe hem die croen geoffert wort eer hise op sijn hoeft sou
de setten hielt hise langhe tijt in sijn handen ende als hi wel aen
sach ende merkede seyde hy . O edel croen die soe salich hietes
te wesen ende nochtant vol biste van soruoudicheden ende pe
rikelen Daer om seyt Augustinus Daer en is niet aerbeydeli
ker : niet lastigher ende nyet perikeloser dan andere luden te
regieren .¶ Daer of seyt noch valerius vanden vromen man
Cornelius scipio doe hi mit vromen strijden ende manlike da=
den verdient hadde dat hem vanden romeynen dat coninckrijc
van hispanien ghegheuen soude worden hy antwoorden dat hy
derwerts niet gaen en woude dat rijck an tenemen . want hi
niet en wiste wat hi best doen mochte Want hi en kenden hem
seluen alsoe wijs niet noch goet ghenoech tot alsulker eren en
de perikel.

Van die auont sterre ende die morgen sterre Dat iiij dyalogus

HEsperus is die sterre die auonts die son volghet ende
lucifer die des morghens die sonne voerghaet . Dese
twe sterren vergaderden alle die andere sterren tot hen
ende ghinghen tesamen voerden schepper der sterren ende sey
den O hee[e]r die een goet schepper biste :¶ Du hebste ons alte

bisschop of abt zijn zonder beproeving. Wie staat in een hoog ambt zonder ijdelheid?”
Zo schrijft Valerius Maximus over een koning die zo scherpzinnig en zo’n wijze raadsman was dat, toen hem de kroon aangeboden werd, hij deze lange tijd in zijn handen hield voordat hij hem op zijn hoofd zette. Toen hij er eens goed naar gekeken had zei hij: “O edele kroon, die zo zalig lijkt maar toch vol zorgen en gevaar is.” Daarom zegt Augustinus: “Er is niets zwaarder, niets lastiger en gevaarlijker dan andere mensen te besturen.”
Valerius schrijft over de moedige man Cornelius Scipio, die door dappere strijd en heldhaftige daden verdiend had dat hem door de Romeinen het koninkrijk Spanje gegeven zou worden. Hij vond echter dat hij er niet naartoe moest gaan om het rijk aan te nemen want hij wist niet wat hij daar het beste kon doen. Hij wist van zichzelf dat hij niet wijs en goed genoeg was voor zulke eer en de risico’s.

De 4e dialoog. Over de avondster en de morgenster

Hesperus is de ster die ’s avonds de zon volgt en Lucifer is de ster die ’s morgens voor de zon uitgaat. Deze twee sterren riepen alle andere sterren bij zich, gingen samen voor de Schepper van de sterren staan en zeiden: “O Heer, u die een goede Schepper bent, u hebt ons heel

seer wel verlicht ende eerliken gheordineert inden hoghen fir
mament Mer daer sijn wi in vernedert want onse claerheyt ende
licht altoes niet en schijnt . Daer om bidden wi dattu die son
verdonckeren wilste ende van hoer licht beroeuen . op dat wij
des daghes dan moghen lichten Daer toe antwoorden die scep
per ende seyde Dat en behoert alsoe niet Want die son verciert den
dach ende is een ondersceyt der vren ende oerspronc van al datter ghebo
ren wort ende sonder hem en spruyt niet wt der aerden Daer om
en mach ic v ghebet niet verhoren Doe dit die sterren hoorden ba
den si anderwerf anden heer ende seyden O scepper alre dinghen
wilt ons doch ten minsten daer in verhoren dattu verdroghen
ende verdriuen wils dye neuel van die lucht die oec onse licht
seer benemen Want om der neuel willen die die lucht verdonc
kert en moghen wi dicwijl niet ghesien warden Daer toe an
twoorden die schepper Laet of ende swijghet al dustanighe onbe
hoorlike dinghen te bidden Want die wise Catho leert sinen
soen ende seyt Dat rechtuaerdich is selstu bidden of dat eerlic
is ofte schijnt . Want die vuchticheyt der neuelen maken alle
die werlt vruchtbaer Ende waert dattet niet en reghenden dat
aertrijck en soude gheen vrucht voertbrenghen Ende dit seg=
ghende iaghede hi die sterren van hem ende seyde DJe on
gheordineerde dinghen bidden ende ongeoorloft . sellen war
den gheweyghert ende van eren beroeft ¶ Hier in worden wij
gheleert dat die in sijn ghebeden verhoort wil wesen : die sal
bidden dat recht ende eerbaerlick is ende dat redelick is :ende
naden wille godes Daer om seyt Augustinus Wanneer dat
ghij god prijst ende louet biddet so eyschet vrij van hem dat gi
behoeft want alsulke bede sal u gegeuen warden Hier om ist waer
dattie leeraer ysidorus seyt Veel menschen hoer ghebet sprekende
en warden niet verhoert want hem god dicwijl beter dinghen
gheeft dan si bidden Seneca die heydensche meester scrijft dat=
tie grote alexander enen mensche dye hem een cleynen pen=
ninck bad . een stat ghaf : Ende doe die man die stat van hem
ontfanghen soude hem antwoorden : dat alsoe groete ghaue

goed verlicht en eervol hoog aan het firmament geplaatst, maar wij voelen ons vernederd want ons heldere licht schijnt niet altijd. Daarom vragen wij of u de zon wilt verduisteren en van haar licht wilt beroven opdat wij dan overdag kunnen schijnen.” Daarop antwoordde de Schepper: “Dat hoort zo niet. De zon immers luistert de dag op, bepaalt de uren, is de oorsprong van alles wat geboren wordt en zonder haar ontspruit er niets uit de aarde. Daarom kan ik uw gebed niet verhoren.”
Toen de sterren dit hoorden, baden zij nogmaals tot de Heer en zeiden: “O Schepper van alle dingen, verhoor ons dan in zoverre dat u de nevel in de lucht, die ons licht sterk beperkt, laat opdrogen en verdrijven. Wij kunnen namelijk door de nevel die de lucht verduistert vaak niet gezien worden.” Daarop antwoordde de Schepper: “Houd op met het vragen van zulke ongepaste dingen. De wijze Cato leerde zijn zoon al dat je moet bidden om wat rechtvaardig is of om wat eerlijk is of lijkt. Het vocht van de nevels maakt de hele wereld immers vruchtbaar. Als het niet zou regenen, zou de aarde geen vrucht dragen.” Terwijl hij dit zei, joeg hij de sterren weg. Vervolgens zei hij: “Wie om ongepaste dingen bidt, zal geen gehoor vinden en van zijn eer worden beroofd.”
Hier wordt ons geleerd dat wie zijn gebeden verhoord wil zien, moet bidden om wat juist, passend en redelijk is en in overeenstemming met de wil van God. Daarom zegt Augustinus: “Wanneer je God looft en prijst, bid Hem dan vrijmoedig om wat je nodig hebt, want zo’n gebed zal verhoord worden.”
Het is waar wat de leermeester Isidorus zegt: “Veel mensen die hun gebed uitspreken, worden niet verhoord want God geeft hun vaak betere dingen dan waar ze om vragen.”
Seneca, de heidense meester, schrijft dat de grote Alexander een man die hem om een muntje smeekte een stad gaf. Toen de man de stad van hem ontvangen zou, antwoordde die dat zo’n grote gave

hem niet en betaemde Sprack weder om die coninck ende sei
de Jck en soeck niet wat v betaemt te ontfanghen . Mer dat
mi betaemt te gheuen Alsoe doet oeck onse here god Die dick
wijl niet en gheeft dat van hem ghebeeden wort op dat hi be=
tere ende meerre gauen gheuen mach .Daer om seyt ysidorus
Dickwijl en verhoort god veel menschen nyet tot horen wil:
op dat hise verhoer tot hoorre salicheyt .

Vanden regenboge ende een teyken des hemels dat cancer hiet dat v dialo[gus]

NAe die diluui wart die reghenboghe eerst ghesien in=
den wolken hebbende twierhande verwe die een was
waterachtich ende dye ander vuerachtich om dat toe=
comende oordel Ende desen reghenboghe wort ghesien veertich
iaer voer dat noe die arche tymmerden [sic] als ghescreuen staet in
scolastica historia Cancer is een teyken des hemels also ghehie
ten Dese cancer quam totten reghenboghe mit toornighen moe
de ende seyde Du biste seer stout dattu alle die lucht beuates ende
minen wech ende alle der andere sterren loop wilste hinderen
Ten si dattu di haestelick wech doeste du selste seer van ons ge
slaghen warden Die reghenboghe antwoorden Du en sprekes
niet wel broeder want ic en gheer uwen wech niet te bene=
men in dien dat ic mi des daghes vertoen Ende altoes des nach
tes uwen loep hebste Jst dattu yegens mi vechten wils so en bistuniet

hem niet toebehoorde. De koning nam het woord en zei: “Het gaat er mij niet om wat u hoort te ontvangen maar wat mij past om u te geven. Zo doet ook onze Here God, die dikwijls niet geeft waarom gebeden wordt opdat Hij meer en betere gaven kan schenken.”
Daarom zegt Isidorus: “God verhoort het gebed van veel mensen dikwijls niet op de manier zoals zij zouden willen. Hij geeft ze daarentegen wat ze voor hun zaligheid nodig hebben.”

De 5e dialoog. Over de regenboog en het teken aan de hemel dat Kreeft wordt genoemd

Na de zondvloed werd de regenboog het eerst in de wolken gezien. Hij had twee kleuren, de ene kleur was waterachtig en de andere had de kleur van vuur vanwege het toekomende oordeel. Deze regenboog werd veertig jaar voordat Noach de ark bouwde gezien [sic], zoals geschreven staat in Historia Scholastica.
Er is een teken aan de hemel dat Kreeft wordt genoemd. Deze Kreeft kwam woedend naar de regenboog en zei: “Het is erg brutaal van je dat je alle lucht in beslag neemt en dat je mijn weg en die van alle andere sterren hinderen wilt. Als je niet zorgt dat je snel wegkomt, zal je door ons hard geslagen worden.” De regenboog antwoordde: “Je spreekt onzin, broeder. Ik loop je niet in de weg omdat ik me altijd overdag laat zien. Jij loopt ’s nachts je baan. Als je tegen mij wilt vechten, dan heb je daar niet

wel bedacht Al isset dat mitti een grote vergaderinghe der ster=
ren is soe wetes nochtan wel dat mit mi die wolken ende dye
donre yeghens di vechten sellen . Mer ick rade voert best dat
wij tesamen ghaen voer den rechtuaerdighen rechter die uwe
clachte horen mach ende vonnisse daer of gheuen Ende doe si
tesamen totten rechter quamen ende hoor clachten hem te ken
nen ghauen . seyde dye rechter = Du bose cancer het is teghen
recht dattu eyschende biste . Jndien dattu alleen des nachtes
dinen loep houdeste ende die boghe inden daghe verschijnt .
Soe en isset niet ghelooflick dat hy dinen wech hinderen wil.
Daer om gheue ick sentencie teghen v dattu voortmeer nym=
mermeer des daghes di vertonen selste .ende dattu daerenbo=
uen veruallen selste wesen in alle die costen die hier gesciet mo
ghen wesen . Als dit cancer hoorden wort si beschaemt ende
seyde WJe een ander mit onrecht beclaecht . het hoort
dat hi confuys beiaecht ¶ Aldus vint men dat veel luyden bi
tijden teghen recht pleyten ende twisten willen : ende sonder
reeden andere luyden oueruallen alsoe dat si dickwijl groote
scade ende schande daer of liden .¶ Als die wise man seyt dye
verkeerde mensche verwecket die twiste . ende die veel woor=
den heeft molesteert die princen Altoes soeckt die bose kiuaets
Die bose ende wreede enghel wort yeghens hem gheseynt .
¶ Want om veel kiuaedse ende twisten sijn veel rijke luyden
tot niet ghecomen : Daer om seyt ysidorus :¶ Ghelijck als een
drachticheet cleyne dinghen tot groot brenghet . alsoe bren=
ghet twidracht grote dinghen tot niet . Oeck seyt Beda dat
mit twidracht grote dinghen tot niet comen ende vergaen .
¶ Hier of leest men dat een vader drie sonen hadde : Die hi tot
hem riep doe hi steruen soude ende seyde. Gaet ende brenghet
hier tot mi veel roedekijns in een bont te samen ghebonden.
¶ Ende doe sise voer hem ghebrocht hadden . seyde hi tot hem
luden breketse nu aen stucken ende boudetse te samen . Dat
si nyet doen en mochten om dat si te samen ghebonden waren

goed over nagedacht. Al is het zo dat je een grote groep sterren achter je hebt staan, bedenk dan wel dat de wolken en de donder met mij tegen jou zullen vechten. Maar ik raad je aan dat wij gezamenlijk naar de rechtvaardige rechter gaan, die jouw klacht kan aanhoren en daar een oordeel over kan geven.”
Toen zij samen bij de rechter kwamen en hun klachten te kennen gaven, zei de rechter: “Jij boze Kreeft, wat jij eist is tegen het recht. Als je alleen ’s nachts je loop houdt en de boog overdag verschijnt, dan is het niet geloofwaardig dat hij je op je weg hinderen zal. Daarom spreek ik het vonnis uit dat je je overdag nooit meer vertonen mag en dat je bovendien verplicht wordt om alle kosten te betalen die hier gemaakt zijn.”
Toen de Kreeft dit hoorde, schaamde hij zich en zei: “Wie een ander onterecht aanklaagt, wordt terecht in verlegenheid gebracht.”
Zo ziet men dat veel mensen soms tegen het recht pleiten, ruzie zoeken en zonder reden andere mensen overvallen, zodat deze dikwijls grote schade en schande hiervan ondervinden.
Zoals de wijze man zegt: “De slechte mensen beginnen met ruzie maken en degene die veel praatjes heeft, maakt het de hooggeplaatsten lastig. De boze mens zoekt altijd ruzie. De kwade en wrede engel wordt op hem afgestuurd. Door gekijf en ruzie zijn veel rijke mensen ten val gebracht.”
Daarom zegt Isidorus: “Zoals eendracht kleine dingen groot maakt, zo zal tweedracht grote dingen tot niets brengen.” Ook Beda zegt dat door tweedracht grote dingen niet zullen blijven voortbestaan en verloren zullen gaan.
Zo kan men het volgende lezen over een vader die drie zonen had. Hij riep hen bij zich toen hij op sterven lag en zei: “Breng mij veel takjes in één bundel samengebonden.” Toen zij die bij hem gebracht hadden, zei hij: “Breek ze in stukken terwijl ze in de bundel zitten.” Dat konden ze niet omdat ze al samengebonden waren.

Doe seyde die vader . Trecket een vanden roedekijns wt den
bosse ende breket alle die ander die noch tesamen ghebonden wa
ren Dat en mochten si oec niet doen: Ten laetsten seyde die vader
Neemt een vanden roedekijns ende breectse . Ende doe si dat deden
wortse terstont ghebroken an twee stucken Aldus seyde doe die
vader selt oeck wesen onder v Also langhe als ghij tesamen in
eendrachticheyt bliuet so en sal v niemant krenken mogen noch
deren. Mer als ghi mit twidracht van malkander versceyden
wort dan seldi elck bi sonder van allen menschen onder die voe=
ten ghetreden worden ende verdoruen
¶ Van den hemel ende die aerde Dat seste dyalogus :

ARistotiles seyt dat die aerde is dat middel inder we=
relt:bewaerre der vruchten:een decsel der hellen. een
voedster der leuendigher dinghen . een moeder alder
dinghen dye gheboren worden .een verslinster alre dinghen:
een onthoudster des leuens. ¶ Op een tijt liet die hemel opter
aerden ghescieden veel tempeesten ende onweder donre ende blixem alsoe
dattie aerde seer daer of belast wart Ende wort seer toornich
opten hemel ende riep die lucht tot haer ende seyde En wilt dy niet
o broeder onderwinden tusschen my ende den hemel:of ic sal di alheel
onder die voeten werpen want dye hemel heeft mi so groot last ende
verdriet an ghedaen dat ick mi daer of craftelike wreken wil
le . Die lucht antwoorden : En wilt dat niet doen o lieue sus=
ter . Mer gheeft der toornicheyt een steede . Al isset dat dye

Toen zei de vader: “Trek een van de takjes uit de bos en breek alle andere die nog samengebonden zijn.” Dat konden ze ook niet doen. Ten slotte zei de vader: “Neem een van de takjes en breek het.” Toen ze een takje namen, werd het onmiddellijk in twee stukken gebroken.
De vader sprak toen: “Zo zal dit ook met jullie gebeuren. Zolang jullie eendrachtig blijven, zal niemand jullie kunnen krenken of deren. Maar als jullie door tweedracht van elkaar gescheiden worden dan zullen jullie elk afzonderlijk door alle mensen onder de voet gelopen worden en in het verderf gestort worden.”
De zesde dialoog. Over de hemel en de aarde

Aristoteles zegt dat de aarde het middelpunt van de wereld is. Ze voorziet ons van de vruchten die ze voortbrengt, ze is het dak van de onderwereld, een voedster van alles wat leeft, een moeder van alle levende wezens, ze verslindt alle dingen en neemt ons het leven af.
Op een keer liet de hemel op aarde veel stormwinden, onweer, donder en bliksem neerkomen, zodat de aarde daardoor zeer geteisterd werd. Ze werd erg boos op de hemel, riep de lucht bij zich en zei: “O broeder, plaats je niet tussen mij en de hemel, anders zal ik je helemaal onder de voet lopen, want de hemel heeft mij zoveel last berokkend en verdriet aangedaan dat ik mij krachtig op hem wil wreken.” De lucht antwoordde: “Dat moet je niet doen, lieve zuster. Geef je boosheid een plek. Ook al heeft de

hemel di nu bedroeft heeft . Du selste weder op een ander tijt
mit hem werden verblijt Die aerde bliuende in hoer toornich
heyt en woude niet te vreeden wesen . mer si dede an hoor wa
penen ende began te strijden yeghens den hemel Ende als dit
die lucht sach seynde si wt neuel duysternissen ende ander lelic
heyt dattie aerde den hemel niet en konde sien .¶ Ende die donc
kerheyt bleef alsoe langhe hent dattie aerde haren toornighen
moet sincken liet . Ende doe si weder te vreeden was seynde=
de die lucht wt wijnt ende verdreef alle dye duysternisse ende
seyde ALle menchen sellen van hem doen . die toor=
nicheyt ende maken soen ¶ Aldus soude een yghelick goet men
sche doen wanneer hi syet dat sijn euen menschen toornich sijn
want Catho seyt Die toorne hindert den moet des menschen
dat hi die waerheyt niet bekennen en mach Een mensch is bu
ten sijn lichaem dat is sonder reeden die toornich isEnde daer
om sal hy dan van sinen vrienden inder toornicheyt verkoelt
warden ende bedwonghen ter tijt toe dat hi sijn gramscap of
doe ende weder in vreeden sij .¶ Seneca seyt het ist beghin der
wijsheyt die toorne te verwinnen Want wie sijn toornicheyt
verwint die verwinnet sinen meesten viant Waer of valerius
een exempel settet . Op een tijt doe archita die philosooph op
sinen knecht toornich was : Doe seyde hi O onsalighe nu sou
de ick wraeck van di nemen en waer ick niet toornich . Daer
wij wt merken moghen dat toornicheyt vanden mensche ver=
worpen sel wesen wt sijnre hertenWant inden boeck der wijs
heyt ghesc[er]uen staet Die toornicheyt en heeft gheen barmher
ticheyt :¶ Daer om en sal nymmermeer enich rechter senten=
cie gheuen als hi toornich is:¶Daer of leestmen inden histo=
rien van romen ¶ Dat op een tijt doe dye keyser theodosius
seer toornich was ende die strenghe ende die scherpe sentencie
gheuen woudeWort hi van enen wijsen philosoophvermaent

hemel je nu verdrietig gemaakt, toch zal je ooit weer door hem worden verblijd.”
Maar de aarde bleef kwaad en wilde niet tevreden zijn. Zij pakte haar wapens en begon te vechten tegen de hemel. Zodra de lucht dit zag, stuurde hij door middel van nevel duisternis en andere narigheid zodat de aarde de hemel niet kon zien. En de duisternis bleef net zo lang hangen totdat de aarde haar woede liet zakken. Toen zij weer tevreden was, stuurde de lucht de wind, die alle duisternis verdreef en zei: “Alle mensen moeten hun boosheid van zich afdoen en zich met elkaar verzoenen.”
Elk goed mens zou dat moeten doen wanneer hij ziet dat zijn medemensen boos zijn. Want Cato zegt: “De woede zorgt ervoor dat mensen geen moed hebben om de waarheid te erkennen en een woedend mens is buiten zijn zinnen en redeloos. Daarom moet hij zijn boosheid door zijn vrienden laten kalmeren en bedwingen, totdat hij zijn woede laat varen en weer in vrede leeft.”
Seneca zegt: “Het is het begin van wijsheid de woede te overwinnen want wie zijn woede overwint, die overwint zijn grootste vijand.” Valerius geeft hier een voorbeeld van. Op een keer, toen de filosoof Archita kwaad op zijn knecht was, zei hij: “O ellendig mens, nu ik wraak op je wil nemen is mijn boosheid weg.”
Hieruit kunnen wij opmaken dat de woede van de mensen uit hun harten verdreven dient te zijn. Want in het boek Wijsheid staat geschreven dat woede geen medelijden kent. Daarom moet geen enkele rechter een vonnis uitspreken als hij kwaad is.
Daarover leest men in de geschiedenis van Rome. Op een dag, toen keizer Theodosius erg kwaad was en een streng en scherp vonnis wilde uitspreken, werd hij gewaarschuwd door een wijze filosoof

dat hi toornich waer dat hy dan eerst in hem seluen ouerlesen
soude sonder haesticheyt die drie ende twintich letteren die in
die a b c staen eer hi sentencie ofte vonnisse gaue ouer enich dinc
op dat hi alsoe verkoelt vander hetten der toornicheyt mit rij
pen berade wel doersien soude watmen setten ofte oordelen soude.

¶ Van die lucht ende die wint Dat seuende dialogus .

DJe lucht als aristotiles seyt is een adomtoch alre leuen=
der dinghen sonder welcke si niet leuen en mogen ende
smoren of sticken moeten alle die onder hoer leuen: Ende
die wint is droecheyt der aerden. beroeringhe der wateren ende ver=
stoerringe der luchtEnde want si die lucht verstoert so ginc die lucht
ende daghedese voer recht anden rechter ende scepper alre dingen Ende
seyde O scepper ende maker alre dinghen sich in mi ende ontfer
me di mijns Du hebste mi hoech ende eerlick ghenoech geset daer
ic oeck of dancbaer ben wanttu dat leuen alre creaturen in mi gheset
tet hebste Mer daer ben ic in vercort Als dat die wint mi al=
toes vercoelt ende mi onghetempert houdetDaer om segge ic hem
Jsset dat hi mi voortmeer vercoelen wil so sel ic hem doch te niet
maken Doe antwoorde die scepper Du sprekeste harde qua=
liken o lucht want al isset datti die wint vercoelt ende slaet si doet
nochtant dicwijl dattu ghetempert ende ghereynicht wordeste
Ende waert daer om datti die wint niet blasende en roerden du soudeste
seer cranc ende verdrietelic ende gebreclic wesen ende hatelic alle creaturen

dat als hij boos was, hij eerst in gedachten rustig de drieëntwintig letters van het alfabet moest opnoemen voordat hij over iets zijn oordeel of vonnis gaf. Op die manier zou hij, afgekoeld van zijn woede, met rijp beraad doorzien wat men moet verordenen of oordelen.

De zevende dialoog. Over de lucht en de wind

De lucht is, zoals Aristoteles zegt, de adem van alle levende dingen. Zonder lucht kunnen ze niet leven en zullen ze stikken. De wind maakt de aarde droog, zet de wateren in beweging en verstoort de lucht.
Omdat de wind in de lucht onrust veroorzaakte, ging de lucht naar de Rechter en Schepper van alle dingen, daagde de wind voor het gerecht en zei: “O Schepper en maker van alle dingen, kijk naar mij en ontferm u over mij. U hebt mij hoog en eervol genoeg geplaatst, waarvoor ik u ook dankbaar ben want u hebt het leven van alle schepselen in mij gevestigd. Maar daarin ben ik tekortgedaan omdat de wind mij altijd afkoelt en onrustig houdt. Daarom zeg ik tegen hem, dat ik hem zal vernietigen als hij mij blijft afkoelen.”
Toen antwoordde de Schepper: “Je spreekt harde woorden, o lucht, want weliswaar verkoelt de wind je en treft hij jou maar hij zorgt er toch vaak voor dat je getemperd en gezuiverd wordt. Als het zo zou zijn dat de wind niet zou blazen of zich niet zou roeren, dan zou je zeer ellendig, verdrietig en zwak zijn en de haat opwekken van alle schepselen.

Waer om du billix hem lief hebben soudeste die dy in alre vol=
maecktheyt houdet ende purgeert . Als dit die lucht hoorden
wort hi te vreeden ende seyde. D Je ons berispen sellen
wi minnen . ende verdraghen mit herten ende sinnen : Aldus
sal een yghelick sine berispers horen ende lief hebben : Want
si hem den rechten wech wijsenWant een sieck mensche die van
den meesters van medicinen niet ontfanghen en wil bitteren
dranck die en wil niet ghesont worden ende van sijnre siecten
verlost Ende die sinen berisper haet en sal niet warden gheleert
Want dan haet dye mensche sinen meester wanneer hy haet
sinen berisper ende hem niet en wil verdraghen Daer om seyt
crisostomus hi begaet haet die den bosen berispet. Ende sene=
ca seytDie den bosen straffet die soeckt hem seluen quaet want
alsulke bose menschen niet wijs en sijn mer seer sot Als die wi
se man seyt Die gharen berispet is die is wijs Dye dwase als
hi berispet wort soe wort hi toornich . Berispet daer om den
wijsen ende hi sal di lief hebben seyt salomon die wijse ¶ Men
leest int leuen des heylighen biscops ende leerraers sinte am=
brosiusDat op een tijt doe die keyser theodosius sonder recht
vonnisse sommighe menschen hadde doen pinighen: dat hem
doe dye voorseyde arsbiscop van meylanen Ambrosius wtter
kerken veriagede Doe dit die keyser sach en wort hi niet toor
nich . mer sprack oetmoedelick . O heyli[h]he vader Al heb ick
misdaen Ghedenct dat die propheet dauid doe hi ouerspul ge
daen had ende den onnoselen had laten doden dat hem noch=
tant die heer ten ghenaden namAlsoe wilt oeck mijnre ontfer
men Ambrosius antwoorden . Alsoe du den sondaer gheuol=
ghet biste volghet hem alsoe in penitencie te doenEnde doe die
keyser dat hoorden creech hi grooten rouwe ende deede peni=
tencie ende seyde . Eenen mensch heb ick gheuonden dat een
man der waerheyt is . ende dese is AmbrosiusDoe maecte hi
een recht dat gheen rechter nyemant ter doot verwisen soude
binnen veertich dagen Op dat der binnen die toorn des rechters

Daarom spreekt het vanzelf dat je degene liefhebben moet die je op het rechte pad houdt en je zuivert.” Toen de lucht dit hoorde, maakte dit hem tevreden en hij zei: “Wie ons berispt, moeten wij liefhebben en met hart en verstand respecteren.”
Ieder mens moet luisteren naar degenen die hem berispen en moet hen liefhebben omdat zij hem de juiste weg wijzen. Want een zieke die van de dokter geen bitter drankje wil ontvangen, die wil niet gezond worden en van zijn ziekte verlost worden. En wie degenen haat die hem berispen, leert niets. Want dan haat die mens zijn meester als hij zijn berisper haat en hem niet wil respecteren.
Daarom zegt Chrysostomus: “Wie een kwaaddoener berispt, roept haat op.” Seneca zegt: “Wie de boosdoener straft, roept kwaad over zichzelf af want zulke slechte mensen zijn niet wijs maar zot.”
Zoals de wijze man zegt: “Wie graag berispt wordt, is wijs maar de dwaas wordt boos als hij gecorrigeerd wordt.” “Berisp daarom de wijze en hij zal je liefhebben”, zegt Salomo de wijze.
Men kan in de levensbeschrijving van de heilige bisschop en leraar Sint Ambrosius lezen dat op een keer, toen keizer Theodosius sommige mensen had laten martelen zonder rechtspraak, de voornoemde aartsbisschop Ambrosius van Milaan hem uit de kerk verjoeg. Toen de keizer dit overkwam, werd hij niet boos maar sprak nederig: “O heilige vader, al heb ik gezondigd, denk dan aan de profeet David: dat de Heer hem toch in genade aannam toen hij overspel had gepleegd en de onschuldige had laten doden. Wilt u zich ook zo over mij ontfermen.”
Ambrosius antwoordde: “Zoals u de zondaar gevolgd bent, volg hem zo ook in het boete doen.” Toen de keizer dit hoorde kreeg hij groot berouw, deed boete en zei: “Ik heb een man van de waarheid gevonden en dat is Ambrosius.”
Toen maakte hij een wet dat een rechter niemand ter dood veroordelen mocht binnen veertig dagen, zodat intussen de toorn van de rechter

ghesatet wart Ende hi dan bet die rechtuaerdicheyt onderscei
den mochte in dat vonnisse te gheuen mit vreedeliker herten
Van dat ouer ende die zee ¶Dat achte dyalogus .

DJe zee als aristotiles scrijft is een ommerijnck der we
relt een fonteyn des regens : ende herberghe alle der
wateren Ghelijck als in ecclesiastico ghescreuen staet
Alle die vloeden comen in die zee ende si en loopt niet ouer ende
totter steeden daer die vloeden wtghaen comen si weder op dat
si weder wtvloeyen moghen : Dese zee als dauid inden sou=
ter seyt is groot ende wijt Daer om toech si tot ten oeuer ende
seydeMi verwondert altezeer van dijnre stoutheyt Dattu mi
altoes wederstaes ende contrari biste : Alsoe dattu mi behin=
ders dat ick die aerde niet verderuen en mach . Jck bidde dy
ghanck van dijnre steede dat ick dat aertrijck verderuen mach.
Of ick en sal niet oflaten di te anuechten ende oeck dy te ver=
deruen . Hier op antwoorde dat oeuerO broeder du sprekes
zeer qualiken . Die schepper alre dinghen heeft mi alsoe ghe=
maeckt ende ghesettet Waer om ick bi ghehoorsaemheyt gro
ten arbeyt lijde in di te bedwinghen . ende dy van die aerde te
keeren Du valles dickwijl seer swaerliken op mi ende belas=
tes my te mael seer . Ende ic verdraghe dy verduldeliken om
godes willen Daer om en moghestu yeghen my nyet claghen
want ick doch mijn steede nyet verwandelen en mach Als dit
die zee hoorden wort si rasende ende seyde Wel dan Jst dattu dan

bedaard was en hij dan bij het vonnissen beter de rechtvaardigheid in het oog kon houden met een vredelievend hart.
De achtste dialoog. Over het strand en de zee

Zoals Aristoteles schrijft, omringt de zee de wereld, is hij de oorsprong van de regen en is hij een onderkomen voor alle wateren. Zoals in Prediker geschreven staat, komen alle stromen in zee uit en loopt hij niet over en de stromen komen weer terug naar de plaatsen waar ze vandaan komen zodat ze weer verder kunnen vloeien. Deze zee, zoals David in Psalmen zegt, is groot en wijd.
Daarom kwam hij naar het strand toe en zei: “Ik verbaas me zeer over je brutaliteit mij altijd te weerstaan en tegen me te zijn. Je verhindert mij dat ik de aarde vernietig. Ik verzoek je van je plaats te gaan zodat ik de aarde kan verwoesten. Doe je dat niet, dan zal ik niet nalaten tegen je te vechten en ook jou te vernietigen.”
Hierop antwoordde het strand: “O broeder, jij spreekt zeer kwalijk. De Schepper van alle dingen heeft ook mij gemaakt en mij mijn plaats toegewezen. Daarom doe ik uit gehoorzaamheid grote moeite om jou te bedwingen en van de aarde weg te houden. Jij valt dikwijls heel zwaar op me en belast mij al te vaak, terwijl ik je geduldig verdraag om Gods wil. Daarom mag je tegen mij niet klagen. Ik kan mijn plaats toch niet veranderen.”
Toen de zee dit hoorde, werd hij razend en zei: “Wel, dan moet je

dat lijden mogeste so lijdet . want ic en sel di nymmermeer in
vreeden laten . Mer ic sal di nae mijnre macht anuaren .ende
slaen Doe scicten hem dat oeuer tot lijden ende seide Een goe
den hoert den bosen te castien.ende daer teghens te vechten in
allen tijden . Aldus sellen alle prelaten ende ouerste vechten ende
manlike staen teghen die bosen.dat si die ouerhant niet en cri=
ghen ¶Dair om seit gregorius¶Gelijc als die zee altois an=
vechtet dat ouer daert of bedwonghen wort.¶ Alsoe valtet
oic inden gheesteliken staet.dat sommighe bose menschen al=
tois weder staen horen prelaten dat sise oic niet wel bedwinghen
en moghen Mer goede pastoren ende prelaten en sellen niet ont
sien die dreigijnghe der quader menschen Ende als een goet har
der vlitich is sijn beesten te bewaren Also sellen oic goede prelaten
wakende ende sorchuoudich wesen op hoir ondersaten . ysido
rus seit.Quade harders en hebben gheen sorghe van horen sca
pen . ende alsoe als int ewangeli staet vanden huerlinghen die
den wolf sien comen op die scapen soe vlyen si. .¶Dat vlyen is
dat si swighen .ende en doruen den quaden ende den machti=
ghen niet weder staen Daer om sterket Jheronimus alle pre=
laten ende seit . Jst dat wi arbeyden gode te behaghen soe en
sellen wij die dreighementen der menschen niet ontsien. Een
leerre ghenoemt petrus die vraet scrijft . Dat doe philippus
die conijnck van macedonien mit groter macht die stat van
athenen beleghen hadde seide hi den ghenen die bynnen wa=
ren ¶Gheeft mi acht vanden wijsen die ic wt v luden kiesen
sal.ic sal mit vreden van v scheiden Dair op antwoorden de=
mostenes die alre wijste philosooph¶ Die wolf sprack totten
harderen die die scapen bewaerden Alle dat scheel dat tusschen
ons ende v is dat sijn die honden Gheeft ons die honden . ende
wi sellen goede vrienden wesen Ende doe die harders dat ghe
daen hadden quamen die woluen ende leefden mitten scapen
als si seluen wouden :¶ Hier wt machmen merken wat gro=
ter quaet dattet is wanneer die honden dat sijn predikers der
waerheit ende die prelaten hoir ondersaten begheuen ende en

het lijden maar ondergaan want ik zal je nooit meer met rust laten. Maar ik zal je uit alle macht aanvallen en slaan.” Toen schikte het strand zich in zijn lijden en zei: “De goeden horen de kwaden te straffen en altijd tegen hen te vechten.”
Zo moeten alle hoge heren en geestelijken tegen de kwaadaardige mensen vechten en moedig stand houden zodat zij niet de overhand krijgen.
Daarom zegt Gregorius: “Zoals de zee altijd het strand aanvalt dat hem probeert te bedwingen, zo gebeurt het ook in geestelijke zin dat sommige slechte mensen altijd tegen hun geestelijke leiders in opstand komen en dat zij niet goed in bedwang gehouden worden. Goede pastoors en bisschoppen moeten echter niet bang zijn voor de dreigementen van slechte mensen. Zoals een goede herder ijverig zijn dieren beschermt, zo moeten goede geestelijken over hun ondergeschikten waken en er zorg aan besteden.”
Isidorus zegt: “Slechte herders maken zich geen zorgen om hun schapen en vluchten, net als de huurlingen in het Evangelie, als ze de wolf op de schapen af zien komen.” Dat vluchten is hetzelfde als zwijgen en niet in opstand durven komen tegen slechte en machtige lieden. Daarom steunt Hieronymus alle hoge geestelijken en zegt: “Als wij werken om God te behagen, moeten wij niet bang zijn voor dreigementen van de mensen.”
Een leraar, Petrus de vraatzuchtige genaamd, schrijft dat toen Philippus, de koning van Macedonië, met veel machtsvertoon Athene belegerd had, hij tegen degenen die in de stad waren zei: “Geef mij acht wijze mannen die ik uit uw mensen kies, dan zal ik in vrede afscheid van u nemen.”
Daarop antwoordde de wijze filosoof Demosthenes: “De wolf sprak tegen de herders die de schapen hoedden: ‘Alles wat mis is tussen ons en u zijn de honden. Geef ons de honden, dan kunnen we goede vrienden zijn.’ Toen de herders dat gedaan hadden, kwamen de wolven en leefden tussen de schapen zoals zij zelf wilden.”
Hieruit kunnen we leren dat het een groter kwaad is wanneer de honden, dat zijn de predikers van de waarheid en de geestelijke leiders, hun ondergeschikten opgeven en

willen noch en duruen niet blaffen teghen die sonders Want
also als die sachtmoedicheyt inden mensche priselic is ende die
toornicheyt hatelic also ist contrari in den hont.want een stil
goedertieren hont en is niet goet . om dat quaetheyt inden
honde ghepresen wort Ende des ghelijc oec inden prelaet be
scheidene quaetheyt op die sonden te hebben

¶ Van dat vuer ende water.¶ Dat neghende dyalogus

DAt vuer is licht pure .subtijl .beroerlic schynende.
ende warm. Ende wanttet so costelic is begant in hem
seluen verheuen te worden ende seyde .¶ Jc ben die
machtichste op alle der arden ende ick mach alle dinghen ver=
teren ende te niet maken. Mer mocht ick oeck macht crighen
inden water soe soude ick die meeste wesen bouen al.¶ Aldus
riephet dat water tot hem ende seyde Watar o alreliefste
suster du biste oeck een creatuer godes als ick . Mocht ick nv
mitti wonen ende ouercomen soe en soude ick niet alleen groot
wesen . Mer ick soude bouen allen wesen die machtichste ende
alremeeste Daer om bid ick dy henghe my dat ick mitti
mach wonen ende my groot maken .¶ Dat water veijnsde
hem ende seyde mit bedriechliken woorden. Myt langher
begheerten heb ick dat begheert:¶ Coemt vrijlic an tot my
Ende ick sal dy na mijnre macht verbeteren.¶ Ende doe dat
vuer dat hoorde worttet seer verblidet . ende trat vrijlick an

niet willen blaffen tegen de zondaars of dat niet durven.
Zachtmoedigheid is in de mens te prijzen en boosheid is af te keuren maar het tegengestelde geldt voor de hond. Want een rustige en vriendelijke hond is niet goed. Boosheid van een hond wordt geprezen. Zo moet ook de geestelijk leider zijn boosheid over de zonden uiten maar wel op een verstandige manier.

De negende dialoog. Over het vuur en het water

Het vuur is zuiver licht, subtiel, beweeglijk schijnend en warm. Omdat het zo kostbaar is, begon het zich boven zichzelf verheven te voelen en zei: “Ik ben de machtigste op aarde en ik kan alles verslinden en vernietigen, maar mocht ik ook macht over het water krijgen dan zou ik de belangrijkste zijn.”
Dus riep het vuur het water bij zich en zei: “Water, o allerliefste zuster, je bent ook een goddelijk schepsel net als ik. Als ik naar je toe mag komen en bij je kan komen wonen dan zou ik niet alleen groot zijn, maar ik zou boven allen staan als de machtigste en de allerbelangrijkste. Daarom verzoek ik je, sta mij toe dat ik bij je kan wonen en mijzelf grootmaken.”
Het water huichelde tegen hem en zei met bedrieglijke woorden: “Ik heb hier al heel lang naar verlangd. Kom gerust naar mij toe en ik zal je naar mijn vermogen groot maken.”
Toen het vuur dat hoorde, werd het erg blij en liep vrijmoedig naar

[an] ende ghinc int water Ende doe dat water dat vuer in hem
hadde seyde tot den ghenen die daer bij stonden Dese is mijn
viant ende altoes mijnen gheslachte contrari gheweest. ende
heeft my dicwijl verteert ende te niet ghebrocht . Nu mach ic
mijn leet wreken . ende hem alheel te niet maken isset dat ick
wil Mer want die apostel paulus leert .en wilt gheen quaet
gheuen voer quaet..¶ Ende op dat die werlt nyet berooft en
worde van soe groten goede .¶ Soe wil ick hem nochtant.
wat veroitmoedighen .¶ Ende doe vergaderde hy hem en=
de began in dat vuer te pissen . Daer om badt doe dat vuer
den water dattet hem doch nyet alheel wt en woude ghieten
¶ Des ontfermede dat water des vuers ende en dedes alheel
nyet wt ¶Mer brochtet opt [t]lant ende seyde ¶ [G]ode singhen
wy soeten sanck . Als wy voer quaet gheuen danck HJer
sien wy nv god betert alle contrari .dat veel menschen quaet
voer goet gheuen . Jn dien dat si hoer leet wreken willen Ende
die misdaet niet vergheuen Hier of seit JheronimusGeliker=
wijs als god die vader in cristo onse sonden vergheuen heeft
alsoe sellen wy oeck vergheuen die teghen ons misdoen Ende
dat nauolghen godes breket ende wederroept .ende vergheeft
dat onrecht dat ons gheschiet is ALdus leest men inder his
torien van den groten alexander..¶ Doe hem op een tijt een
mensch swaerliken vertoernt hadde . soe en woudes hy hem
niet vergheuen . Ende als dit verhoerde sijn meester arestoti=
les ghinck hy tot hem ende seyde Jc begheer van di o heer co=
ninck dattu huden die meeste victorie wilste vercrighen.
die du op enigher tijt hebste ghehadt Die coninck antwoor=
den hoe soude dat toegaen . Die meester seide. Du hebste heer
conynck alle die werlt verwonnen ende bedwonghenMer hu=
den bistu verwonnen . ¶Want als du vanden toorn verwon
nen wordes soe bistu scandelic verwonnen .¶ Mer ist dat du
dy seluen verwinnes soe selstu een groot verwinre wesen.
Want wie hem seluen verwint die is starck teghen alle din=
ghen als die wise man seyt ¶ Doe hy dyt hoorde.vergaf hy

het water en ging erin. Toen het vuur in het water was, zei het water tot degenen die er bij stonden: “Dit is mijn vijand, die altijd tegen mijn soort is geweest en die mij dikwijls verteerd en vernietigd heeft. Nu kan ik mijn leed wreken en hem geheel vernietigen als ik dat zou willen. Maar de apostel Paulus leert ons dat wij het kwade niet met kwaad moeten beantwoorden. Opdat de wereld niet wordt beroofd van zo’n groot goed wil ik hem ondanks alles wat nederigheid leren.”
Toen verzamelde hij het vuur en begon er in te pissen. Daarop smeekte het vuur het water om hem niet helemaal uit te maken. Daarom ontfermde het water zich over het vuur. Het maakte het vuur niet helemaal uit maar bracht het op het land en zei: “Wij zingen voor God een hemels gezang als wij kwaad beantwoorden met dank.”
Hier zien wij nu dat God alle tegenstellingen opheft, maar dat veel mensen goed met kwaad beantwoorden doordat ze hun leed willen wreken en de misdaad niet willen vergeven.
Hierover zei Hieronymus: “Zoals God de Vader in Christus onze zonden heeft vergeven, zo moeten wij ook degenen vergeven die zich tegen ons misdragen. Door het navolgen van God doorbreken, herroepen en vergeven wij het onrecht dat ons is aangedaan.”
Het volgende is te lezen in de historiën van de grote Alexander. Toen iemand hem op een keer hevig kwaad had gemaakt, wilde hij hem niet vergeven. Toen zijn meester Aristoteles dit hoorde, ging hij naar hem toe en zei: “Ik verlang van u, o heer koning, dat u vandaag de grootste overwinning zou willen behalen die u ooit hebt gehad.”
De koning vroeg hoe dat in zijn werk zou gaan. De meester zei: “Heer koning, u hebt de hele wereld overwonnen en bedwongen, maar nu bent u zelf overwonnen want als u door woede wordt overweldigd, bent u op een schandelijke manier overwonnen. Maar als u zichzelf overwint, dan zal u een groot overwinnaar zijn want wie zichzelf overwint, staat sterk tegenover alle dingen.”
Toen hij dit hoorde, vergaf hij

die misdaet ende was te vreden Salomon seyt ¶ Beter is
een verdraghende man .dan die starck van crachten is En=
de die sinen moet bedwinghen can.is starcker dan die een stat
beuechten can
¶ Van dat water ende van dat vuer Dat tiende dyalogus

DAt water sprack an dat vuer . ende seyde . waer om
broeder sijn wij vianden ende altoes contrari. Het
waer wel ghedaen dat wij dat ghebot des heren vol
brochten daer hy seyt.hebter lief dijn euen mensche ghelijck
dij seluen als matheus bescrijft want oeck paulus leert. vol=
heyt der wet is liefte Hier toe antwoorde dat vuer Het beha=
ghet my wel dat du segste.Want die selue apostel seyt . liefte
des euen mensche en werket gheen quaet. laet wij daer om te
samen gaen ende onse woninghe mit malcander maken. Het
gheschiede als si te samen woenden dat si nymmermeer vrede
mit malcander en hadden . want dat vuer maecte dat water
altoes warm ende verderf hem sine craft .¶ Ende dat water
dede dicwijl dat vuer wt : alsoe dat si onderlanghe nymmer=
meer sonder twist ende kijf en waren Waer om si oec weder
van malcander sijn ghescheyden ende seyden. Nyement en
sal mit sinen viant .wonen noch staen gheliker hant . Al so en
sal gheen goet mensch . hem verenighen noch wonen .mitten
verkeerden die hem contrarij is Want lichtelic wort een goet
mensche van sijn faem beroeft ende verliest alle sijn goede wer

de misdaad en was tevreden.
Salomo zegt: “Een vergevingsgezind mens is meer waard dan iemand die sterk is. En hij die zich kan beheersen is sterker dan iemand die een stad kan belegeren.”
De tiende dialoog. Over het water en het vuur

Het water zei tegen het vuur: “Waarom, broeder, zijn wij vijanden en altijd elkaars tegenstanders? Het zou goed zijn als wij het gebod van de Heer volgden dat luidt: ‘Hebt uw naaste lief als uzelf!’, zoals Matteüs het beschrijft. Ook Paulus leert ons: ‘De vervulling van de wet is de liefde’.” Hierop antwoordde het vuur: “Het bevalt me wel wat je zegt want dezelfde apostel zegt: ‘De liefde berokkent de medemens geen kwaad’. Laten we daarom samen optrekken en bij elkaar gaan wonen.”
Toen zij samenwoonden, leefden zij echter nooit in vrede met elkaar want het vuur maakte het water voortdurend warm en ontnam het zijn kracht. En het water maakte vaak het vuur uit zodat zij onderling niets anders deden dan twisten en kijven. Dit was de reden waarom zij ook weer van elkaar zijn gescheiden en zeiden: “Niemand moet bij zijn vijand wonen en op gelijke voet met hem staan.”
Zo moet een goed mens zich niet verenigen of samen gaan wonen met iemand die zijn tegenstander is, want een goed mens verliest makkelijk zijn goede naam en zijn goede werken

ken om die verkeerde gheselscap Daer of seyt een philosooph
ende leert ons .¶ Dat wy altoes kiesen sellen goede menschen
ende oetmoedighe daer wy mede wonen sellen ende oeck goet
moghen worden. Daer die propheet dauid of seyt inden sou=
ter Mitten heylighen selstu worden gheheylicht ende mitten
verkeerden worden verkeert .¶ Die heylighe apostel paulus
merkende dattet seer periculoes is mitten quaden te leuen.
Scrijft ende seyt wy ontbieden iv broeders inden naem ons he
ren ihesu crist i dat ghij iv versceydt van allen menschen dye
sonder ordinancie wandert Want ysidorus seyt Het is sor=
chelic mitten quaden te leuen Ende het is quaet te wesen mit
den ghenen die quaet van willen sijn ¶Ghelijc als die hemel
mitten water dat aertrijck wasschende .antwoorde den ghe=
nen die swarte colen opt [t]lant brochten ende dat swart make
deGhij ende ic broeder en moghen niet ouer een comen want
al dat ick inden helen daghe wasschen mach ende wit maken
dat moghestu in eenre vren alheel leelick ende swart maken.
Alsoe oeck al dat een goet of een wijs mensche mit groten ar=
beyde in lancheyt van tijden vercrighen mach. dat sel die dwase
oeck die bose in een vre verderuen .
¶ Van die vloet ende die zee. ¶ Dat elfte dyalogus.

DJe vloet als die philosooph seyt. is een stadighe loop
des waters. ende een vuchtich makinghe der aerden
Dese ghinck tot die zee ende seydeMit recht wordestu ghehie

door verkeerd gezelschap.
Daarover leert ons een filosoof dat wij er altijd voor moeten kiezen om met goede en nederige mensen samen te wonen zodat wij zelf ook goed kunnen worden.
In Psalmen zegt de profeet David hierover: “Met de heiligen zult u worden geheiligd en met de verkeerden dwaalt u af.”
De heilige apostel Paulus heeft gemerkt dat het erg gevaarlijk is om met slechte mensen te leven. Hij zei: “Wij roepen u op, broeders, in de naam van onze Here Jezus Christus dat u zich zal afwenden van alle mensen die Gods weg niet bewandelen.”
Isidorus zegt: “Het is zorgelijk om met slechte mensen te leven en het is niet goed om te verkeren met hen die kwaadwillig zijn.”
Zo zei de hemel, die met water de aarde schoonspoelt, tegen degene die zwarte kolen op het land bracht en het zwart maakte: “Jij en ik, broeder, wij kunnen niet bij elkaar komen want alles wat ik in één dag was en wit maak dat kun jij in één uur helemaal lelijk en zwart maken.”
Zo zal ook alles wat een goed en wijs mens in lengte van dagen door zware arbeid verworven heeft door de dwaze en slechte mens in één uur verwoest worden.
De elfde dialoog. Over de rivier en de zee

De rivier, zoals de filosoof zegt, is een voortdurende stroom van water, die de aarde bevloeit. De rivier ging naar de zee en zei: “Met recht wordt u

ten die zee dat naden latijn bitter is . Want du altoes in bit=
terheden leuesOm dat du altoes van mijnre soeticheyt drinc
kes.ende in my altoes sendeste bitterheyt uwes waters .
Waer in du seer ondancber ende bitter wordeste gheuonden.
Die zee antwoorden ¶ Siluer ende goudt en is niet met my.
mer dat gheen dat ic heb van minen binnensten dat gheue ic
dy mildelijcken als mijnen trouwen vrient Daer om behoert
tet dat du verduldeliken selste lijden mijne bitterheyt .
¶Want als du dat wel merken wilste . soe vindestu dat daer
al dine soeticheyt ende goetheyt wt sprutende is Doe dit die
vloet hoerden wortse alheel te vreden ende seyde B ittere
dinghen moet hi draghen . die die soete wil ontfanghen .
Aldus moet gheesteliken alle menschen bitterheyt der tribula=
cien verdraghen .ist dat hi die ewighe soeticheyt wil smaken
Daer om seyt gregorius. Tribulaci is die poort des hemels.
Als dauid inden souter oeck seyt . Dit is die poorte des heren
die gherechtighe sellen doer hoer in gaen .¶ Lucas die ewan=
gelist seyt int werck der apostelen. .¶ Doer veel tribulacien
moetmen gaen int rijcke der hemelen ¶Veel menschen vint=
men die der scheminckel ghelijck sijn. welck als si noten eten
wil ende daer om opten noten boem clymmet ende als si in=
den bolster bit ende die bitterheyt vindet . werpt si die noot
wech . ende en mach alsoe niet comen te smaken die soeticheit
der nooten . Des ghelijck doen oeck veel sotter menschen dye
tribulaci van hem werpen als si vernemen die bitterheyt des
lidens . Die niet smaken en sellen die soeticheyt vanden ewi=
ghen leuen . welcke soeticheyt ghegheuen wort den ghenen
die verduldeliken tribulaci verdraghen ¶ Als men leest van
enen heylighen ouden vader die blijnt was . ende gode van
hemelrijck daer of danckede ende seyde . Jc danck god minen
here die mi ghewroken heeft van minen vianden die mi alsoe
veel quaets plegen te doen.doer dese twee verraders ende rouers
mine twe oghen die hi verdoruen heeft. Des ghelijc so leestmen

de zee genoemd, wat in het Latijn bitter betekent.Want jij leeft altijd in bitterheid terwijl je altijd van mijn zoetheid drinkt en mij steeds de bitterheid van jouw water stuurt. Daardoor word je zeer ondankbaar en bitter gevonden.”
De zee antwoordde: “Zilver en goud heb ik niet maar wat ik in mijn binnenste heb dat geef ik je mild, als mijn trouwe vriend. Daarom behoor je geduldig mijn bitterheid te dragen want zoals je wel zult merken, komt daar al jouw zoetheid en goedheid uit voort.” Toen de rivier dit hoorde, werd ze helemaal tevreden en zei: “Wie zoete dingen wil ontvangen, moet de bittere ook verdragen.”
Zo moeten in geestelijke zin alle mensen het bittere van het lijden verdragen als ze de eeuwige zoetheid willen smaken. Daarom zegt Gregorius: “Lijden is de poort naar de hemel.” Zoals ook David in Psalmen zegt: “Dit is de poort van de Heer, de rechtvaardigen zullen daar doorheen gaan.” Lucas de evangelist zegt in Handelingen der Apostelen: “Men moet door veel ellende gaan om in het rijk der hemelen te komen.”
Er zijn veel mensen die op een aap lijken die als hij noten wil eten in de boom klimt en als hij in de bolster bijt de bittere smaak proeft en dan de noot weggooit. Zo kan hij de zoetheid van de noot niet proeven. Op dezelfde manier wijzen veel domme mensen de ellende af als ze de bitterheid van het lijden ondervinden. Zij zullen de zoetheid van het eeuwige leven niet smaken die gegeven wordt aan diegenen die het lijden geduldig verdragen.
Ook kan men lezen over een heilige oude vader die blind was, de hemelse God daarvoor dankte en zei: “Ik dank God mijn Heer die mijn vijanden, die mij veel kwaad plachten te doen, gewroken heeft door deze twee verraders en rovers, mijn twee ogen, te vernietigen.”
Zo leest men

dat een ander gheestelick persoen . doen hi een oghe verloren
hadde hem daer of verblide . Mer doe andere luden hem daer
of bedroefden vraghede hi hem luden om wat oge dat si droe=
uich waren .Si antwoorden om dat oghe dat gy verloren hebt
Doe seyde hi weder .¶Een mensch die twee vianden hadde en
soude niet droeuich wesen van den enen dye storue mer van den
anderen die leuendich bleue . daer om screef Jheronimus tot
enen sinen vrient En wilt niet droeuich wesen van dat ver=
lies des lichtes der oghen dat die vlieghen ende serpenten oec
hebben Men vindet van veel philosophen die op dat si te bet
van binnen hoer ghedachten besluten mochten . hoer eyghen
oghen wt hebben ghesteken .

¶ Van den berch ende dal ¶ Dat twalefte dyalogus

EEn dal lach seer laghe bedruct van enen hoghen ber=
ghe die op hem lach welck om dat si alsoe belast was
onuerduldich wort .¶ Ende began te kiuen teghen
den berch ende seyde Du bose ende onsalighe waer om en la=
teste niet of mi aldus langhe te belasten Jck wil dattu ophou
deste van mi te beswaren ende dattu dijn stede verwanderen
sels want du mi ghenoech onder die voet ghetreden hebste
Of ic wil mi wreken van dy. Die berch antwoerden. Dattu
seggheste en mach niet sijn . want dye schepper alre dinghen
heeft van beghin my aldus verheuen ende di onder mi gheset

ook over een andere geestelijke dat hij zich verheugde toen hij een oog verloren had. Maar toen anderen daarover bedroefd waren, vroeg hij hun om welk oog zij zo droevig waren. Zij antwoordden: “Om het oog dat u verloren hebt.” Toen zei hij weer: “Een mens die twee vijanden had, zou niet droevig moeten zijn om degene die gestorven was maar om de andere die in leven bleef.” Daarom schreef Hieronymus aan een van zijn vrienden: “Wees niet bedroefd over het verlies van het licht in de ogen dat vliegen en slangen ook hebben.”
Men vindt veel filosofen die, opdat zij zich beter kunnen concentreren op hun gedachten, hun eigen ogen uitgestoken hebben.

De twaalfde dialoog. Over berg en dal

Een dal lag zeer laag, neergedrukt door een hoge berg die boven hem lag. Omdat die hem zo in de weg zat, werd het dal ongeduldig en begon te twisten tegen de berg. Hij zei: “Jij boze ellendeling, waarom laat je het niet om mij zo te belasten. Ik wil dat je ophoudt mij te hinderen en dat je je verplaatst want jij hebt mij genoeg onder de voet gelopen. Anders zal ik mij op je wreken.”
De berg antwoordde: “Wat je zegt, kan niet zo zijn want de Schepper van alle dingen heeft mij vanaf het begin zo hoog opgeheven en jou onder mij geplaatst.

Wilt daer om verduldeliken draghen ende lijden dij totten
ionxsten daghe toe . als alle berghen ende hoeuelen vernedert
sellen worden .¶ Als dye propheet ysayas bescrijft . Om dese
woerden wort dat dal seer vertoornt Ende began metten bo=
men ende allen cruden te strijden yeghen den berch dien si mit
scutten ende pilen grote wonden in scoten ende maecten. En=
de doe die berch dit sach wort hi verwoedt van toornicheyt en
de seyde totten dal. Van dinen werke sal ic di veroordelen du
bose knecht wanttu di niet en ontsieste tegens dinen heer strijt
ende vechtelis an te nemen . Ende dit segghende warp hi een
sarcksteen in dat dal ende te brack die ommerinck vanden dal
ende stoetse alheel toe . Dat dal als si aldus veroetmoedicht
was van den slaghen seyde. D Je knechten moeten horen
heren obediren . ende niet teghen hem murmurieren ¶ Aldus
staen oeck veel ondersaten mit boesheyt ende houerdicheyt te
ghen horen ouersten .¶ Waer om mense houden moet onder
dwanck Als die wise man seyt Den ezel selmen gheuen voet=
sel swiep ende last.ende den knecht sijn noetdruft werck ende
bedwanck want als hi onder dwanck staet doet hi sijn werck
ende begheert wt loesicheyt te rusten Jst dat ghi hem laet ver
slappen in den dwanck hy soeckt hoe dat hi vri mach worden
Ende den quaetwillighen knecht selmen gheuen slaghen en=
de dwanck ende sel[t]en houden opt werck dat hy niet loesich
en worde Set hem int werck want dat betaemt hem.¶Men
leest van enen heer die enen verkeerden ende wederspannighen
knecht had : die om dat hy ledich was sinen heer wederstont
mit kiuaetschen woorde Ende die heer gaf hem wel ende bet
sijn deel mit harden slagen ende ontoech hem die ghenoechli=
ke spijse ende spijsede hem mit grouen spise ende hielt hem stren
ghelick in sine wercken te doen Ende doe hi aldus ghehantiert
wort.wort hi te lesten moede ende corrigeerde hem seluen en=
de bedwanck sijn tonghe ende wort saftmoedich in sinen heer
antwoort te gheuenDit is dat salomon seyt Die sinen knecht
van sijrre ioecht leckerliken op voet die sel hem namaels weder
spannich vinden

Daarom moet je dit geduldig dragen en lijden tot aan de jongste dag wanneer alle bergen en heuvels geteisterd zullen worden, zoals de profeet Jesaja beschrijft.”
Het dal werd erg kwaad om deze woorden en begon samen met de bomen en alle kruiden tegen de berg te vechten, waar zij met geschut en pijlen grote gaten in schoten.
Toen de berg dit zag werd hij razend van woede en zei tegen het dal: “Ik veroordeel je om je daden, jij kwade knecht, omdat je niet hebt geaarzeld tegen je heer strijd te voeren.” Terwijl hij dit zei, gooide hij een groot rotsblok in het dal, waarbij de rand van het dal instortte en het helemaal afgesloten werd. Het dal voelde zich klein worden door de klap. Hij zei: “Knechten moeten hun heren gehoorzamen en niet tegen hen morren.”
Zo komen ook veel ondergeschikten met boosheid en trots in opstand tegen hun meerderen en daarom moet men ze in bedwang houden. Zoals de wijze man zegt: “Zoals je de ezel voedsel, de zweep en een last geeft, zo moet je de knecht zijn levensbehoeften en werk geven. Je moet hem in bedwang houden want als hij gedwongen wordt, doet hij zijn werk maar hij verlangt er uit luiheid naar te gaan rusten. Als je de dwang laat verslappen gaat hij zoeken naar hoeveel vrijheid hij kan krijgen. Je moet de kwaadwillige knecht slaag geven en in bedwang houden op het werk zodat hij niet te lui wordt. Zet hem aan het werk want dat hoort bij hem.”
Er was eens een heer die een slechte en opstandige knecht had die, omdat hij lui was, zich met twistzieke woorden tegen zijn heer verzette. En die heer gaf hem er goed van langs met harde klappen. Hij onthield hem het fijne eten, gaf hem alleen maar grof voedsel en zag er streng op toe dat hij zijn werk deed. Toen hij op deze manier behandeld werd, kreeg hij er uiteindelijk genoeg van en ging zichzelf corrigeren. Hij hield zijn tong in bedwang en ging zijn heer op een vriendelijker manier antwoord geven.
Salomo zegt het volgende: “Wie zijn knecht vanaf zijn jeugd te veel verwent, zal later ervaren dat hij opstandig is.”

¶ Van costeliken ghesteenten. Dat dertiende dyalogus

Alle die costelike ghesteenten quamen te samen ende sey
den . wij sijn die alre costelickste dinghen die den men
schen alre waerdste sijn Ende ist dat wij na den wil=
le der menschen ghecoft worden soe sellen wij min ende cleyn
gherekent worden Laet wij daer om in verren steden onse wo
ninghe maken op dat wij niet gheuonden en moghen worden
dan mit groten arbeyde ende coste want dat wort vanden coop
luden seer waert ghehouden ende niet sonder groet goet ghe
coft dat selsen is Ende daer om dier wanthet niet veel ghesien
ende gheuonden wort. Daer om seyden si DJe costelike
dinghe hebben willen . moeten hem daer om oeck wel in gro
ten arbeyt ende costen stellen ¶ Alsoe sal oeck die goede men
sche arbeyt doen ende na sinen vermoghen niet vertraghen
om die doechden te weruen want ledicheyt is een viant der zielen
Daer om staet ghescreuen int vader leuen die werckende monic
wort alleen becoort van enen duuel . Mer den ledigen anuechten
dusent vianden Hier om seyt Jheronimus.Wilt altoes doende we
sen in wat goets wercks op datti die duuel onledich vindet.
Die onledighe mensche is als een casteel dat wel ghesloten is.
welken die viant gheen schade doen en mach Aldus seyt oeck
augustinus niet lichteliken en wort hi beuanghen vanden be=
coorre die onledich is in goeder oefeninghe .¶ Daer om sellen
die ouders haer kinderen stellen tot hantwercke ter wijlen dat

De dertiende dialoog. Over kostbare stenen

Alle kostbare stenen kwamen bij elkaar en zeiden: “Wij zijn de aller kostbaarste voorwerpen, die voor mensen het meeste waard zijn. Omdat wij naar believen door mensen gekocht kunnen worden, zal er te weinig voor ons worden betaald. Laten wij daarom in verre steden onze woningen bouwen zodat wij pas na grote inspanning en kosten gevonden kunnen worden. Dat wordt door kooplieden voor zeer waardevol gehouden en wat zeldzaam is, wordt voor veel geld gekocht en is duur omdat het niet veel gezien en gevonden wordt.” Daarom zeiden zij: “Hij die kostbare voorwerpen wil hebben, moet er veel moeite voor doen en er veel voor betalen.”
Zo moet ook de goede mens moeite doen en niet nalaten naar zijn vermogen de deugden te verwerven, want ledigheid is des duivels oorkussen. Daarom staat er in Het Leven van de Woestijnvaders geschreven: “De werkende monnik wordt slechts in verzoeking gebracht door één duivel maar luiaards door duizend.” Daarover zegt Hieronymus: “Doe altijd goede werken zodat de duivel je druk bezig ziet.”
De drukbezette mens is als een kasteel dat goed gesloten is en waar de vijand geen schade kan aanrichten. Zo zegt ook Augustinus: “Degene die bezig is met goede werken wordt niet gauw in verleiding gebracht.”
Daarom moeten ouders hun kinderen aanzetten tot werken als

si ionck sijn op dat si in hoer oude daghen van armoeden ende
behoefticheyt niet en ontbreken Men vint dat een wijs lant
man hadde enen wingaert gheplantet . welck doe hy steruen
soude sprack tot sinen kinderen segghende. dat hi een groten
scat daer in verburghen had. Mer die stede daer hi die begra=
uen hadde en wijsde hi niet . Daer nae doe die vader ghestor=
uen was begonden si den wijngaert doer ende weder doer om
me te grauen om den scat te vinden alsoe dat dye wijngaert
seer vruchtbaer wort ende dat si daer veel vruchten of ontfin
ghen Ende als si dit saghen verstonden si dat hoer vader hem
vanden scat gheseit had om dat si arbeiden souden inden wijn
gaert ende die leedicheyt scuwen ¶Een philosooph leerden si
nen soon ende seyde.¶ Sich kint dat die formijck niet wijser
en si dan du. die inden somer mit groten arbeyde sorchuoude
liken vergadert Daer si in den winter of leuen moghe Ende
dat die haen niet wackerre en si of sterker dan du dye den tijt
des nachtes bewaert ende alsoe vliteliken waket dat hi hem
seluen slaende andere menschen oeck wecket. tot des nachtes
te singhen Ende wie is soe sterck dat hi veel wiuen houden can
dat si cuyseliken leuen ende hem onderdanich sijnEnde du cla
gheste dattu een wijf niet beheren en mogheste . .

¶Van den smaragde ende den rinck Dat viertiende dyalogus

zij jong zijn opdat zij verlost zijn van armoede en zorgen als zij oud zijn.
Men leest over een wijze boer die een wijngaard aangelegd had. Toen hij zou gaan sterven, zei hij tegen zijn kinderen dat hij er een grote schat in verborgen had, maar de plaats waar hij deze begraven had, wees hij niet aan. Nadat de vader gestorven was, begonnen zij de wijngaard steeds weer om te spitten om de schat te vinden zodat de wijngaard zeer vruchtbaar werd en veel vruchten gaf. Toen zij dit merkten, begrepen zij dat hun vader hun over de schat verteld had opdat zij in de wijngaard zouden werken en niet zouden gaan luieren.
Een filosoof onderwees zijn zoon en zei: “Zorg ervoor, kind, dat de mier niet wijzer is dan jij, want zij verzamelt in de zomer met hard werken zorgvuldig datgene waar zij in de winter van leven kan. Zorg er ook voor dat de haan niet bedrijviger of sterker is dan jij, want hij houdt ’s nachts de tijd in de gaten en hij waakt zo vlijtig dat hij, als hij aanslaat, ook mensen wekt door ’s nachts te kraaien. Wie is er zo sterk dat hij veel vrouwen kan hebben, ervoor kan zorgen dat zij kuis leven en hem onderdanig zijn. En jij klaagt dat je één vrouw niet de baas kunt.”

De veertiende dialoog. Over de smaragd en de ring

SMaragdus als die meester seyt is een costelike steen
daer gheen groen dinck bi compareeren mach we
sen. want alle cruden ende alle spruten maect si
groen te schinen in hoer teghenwoerdicheyt.¶ Sy veruollet
die oghen mer si en machse niet versaden Het was een gou
wen rijnck daer een smaragde in ghewrocht was die den rijnc
alsoe vercierden dat alle man den rijnck begheerden te sien.
Op een tijt sprack die rijnck totten smaragde wt onweten=
heyt ende seyde .¶ Langhe tijt hebstu dijn staci in mi ghehadt
Ende noch en hebste mi nye loon daer of ghegheuen .¶ Daer
om betael nv dat loon van dijnre woninghe en de ganck van
mi Of ic sal di al beroeyt van mi werpen . Die smaragde ant
woorden . Dat ic mitti ghewoent hebbe daer bistu altoes of
gheeert gheweest ende daer om in des conincks vingher ghe=
draghen Ende isset dattu mi van di verdriuen wilste . ganck
ende vercoep mi ende van die costelicheyt mijnre waerden neem
dat loon van dat ick mitti ghewoent heb. want mi en sel gheen
stede ende woninghe ontbreken Daer nae doe dye rinck hem
wech ghedreuen had ende sonder hem verworpen ende onge
acht bleef . wort hij ten lesten van onwaerden ghesmouten.
ende seyde DJe mit sijn beeter ende costeliker staet . wort
verworpen als die costeliker van hem gaet .¶ Aldus is oeck
die knecht goods alre eren waert alsoe langhe als hi die cos=
telike doechden in hem heeft . Mer als hi die laet varen wort
hi onwaerdt ¶Seneca seyt die man is goet die in sinen wer
ken goet gheuondenwort ende gheproeft. ¶ Op een tyt doe
die grote alexander seyde . dat hy dye heer waer van alle dye
werlt . antwoordede hem dyogenes die philosooph . Du en
biste gheen sins heer als du segste Mer een dienre mijnre knech
ten want die houerdie is dyn vrouwe . ende si is mijn dienst
maecht . want si regiert ende beheert dy . ende ic hebse onder
die voeten ghetreden Die vleyschelike ghenoecht gulsicheyt
ende toornicheyt beheren di ende sijn dijnre machtich . die ick
al verwonnen heb ende beheert Ende daer om heb ick gheseit

Zoals de meester zegt is smaragd een kostbare steen, waarmee geen enkel groen ding vergeleken kan worden, want alle kruiden en uitspruitsels laat hij groen oplichten in zijn tegenwoordigheid.
Onze ogen worden er vol van, maar kunnen er niet door verzadigd worden.
Op een gouden ring was een smaragd aangebracht, die de ring zo verfraaide dat iedereen ernaar verlangde de ring te zien. Op een keer sprak de ring uit onwetendheid tot de smaragd: “Je hebt lang bij mij gewoond maar je hebt mij daarvoor nooit beloond. Betaal daarom nu het loon voor jouw woning. Ga weg of ik zal je, van alles berooid, van mij afwerpen.”
De smaragd antwoordde: “Omdat ik bij je heb gewoond, ben je altijd geëerd en daarom heeft de koning je om zijn vinger gedragen. Ga en verkoop me als je mij wilt verdrijven. Neem van de kostbare opbrengst het loon voor de periode waarin ik bij jou gewoond heb, want het zal mij aan geen plek en woning ontbreken.”
Toen de ring de smaragd verdreven had en hij zonder hem vernederd en veracht achterbleef, werd hij ten slotte verteerd door verontwaardiging en zei: “Iemand met een betere en kostbaarder staat wordt verworpen als het kostbare bij hem weggaat.”
Zo is ook de knecht van God alle eer waard zolang hij de kostelijke deugden bezit. Maar zodra hij die laat varen, wordt hij geminacht. Seneca zegt, dat die mens goed is die in zijn werken goed bevonden wordt en op de proef is gesteld.
Op een keer, toen de grote Alexander zei dat hij de heerschappij had over de gehele wereld, antwoordde Diogenes de filosoof hem: “Je bent helemaal niet de heer die je zegt te zijn maar een dienaar van mijn knechten, want de hoogmoed is jouw vrouw en zij is mijn dienstmaagd. Ze regeert je en ik heb haar in bedwang gekregen. De aardse genoegens gulzigheid en boosheid beheersen jou en hebben macht over jou. Ik heb ze overwonnen en beheers ze. Daarom heb ik gezegd

dat du biste een dienre mijnre knechten Ende doe alexanders
knechten den philosooph wouden slaen verboedt hijt hem ende
seyde Siet daer toe dat hem nyemant en misdoe .want hy
waerlike goet is ende mi die waerheyt seyt Gregorius seyt
die mensche is van groter waerdicheyt die hem vindet inden
staet daer hi in wesen soude want sonder sonden te wesen is
een teyken van groter waerdicheyt.

¶ Vanden saphier ende den goutsmit Dat vijftiende dyalogus

SAphirus is een costelike steen van verwen blaeu als
die hemel is als si claer is ende wanneer die son hoer
radien daer op seyndt soe gheeft hi blinckende schijn
van hem Het was een goutsmit die den saphier setten wou
de in die croon des keysersEnde als dat die saphier sach seyde
hiEn wilt mi niet goede meester sluten ende setten in die croon want ic
bin noch ionck ende onghebonden ende mijns leuens lustet mi
seer in die werlt te ghebruken Daer om en wil ic niet vander
werlt verscheyden wesen ende besloten .¶ Mer ick wil mijnre
ioecht ghebruken ende alle die werlt doer lopen ende die be=
sien . Die goutsmit antwoorden .¶ Dijn beslutinghe sal dijn
heylicheyt wesen want ic sal di in een seker ende eerlike stede setten
daer du altoes sonder sorghen mogheste leuenWant ick mer=
ke dijn costelicheyt ende dijn waerdicheyt Alsoe dat ick duch
te Jst dat du after lande loopes . dat du verloren selste bliuen

dat jij een dienaar van mijn knechten bent.” Toen de knechten van Alexander de filosoof wilden slaan, verbood hij het hun en zei: “Zie erop toe dat niemand hem iets aandoet omdat hij waarachtig goed is en mij de waarheid zegt.”
Gregorius zegt: “De mens die zich in de staat bevindt waarin hij behoort te verkeren, is zeer waardevol want zonder zonden te zijn is een teken van grote waarde.”

De vijftiende dialoog. Over de saffier en de goudsmid

Saffier is een kostbare steen in dezelfde kleur blauw als de heldere hemel. Als de zon haar stralen erop schijnt, dan geeft dat een schitterende glans.
Er was eens een goudsmid, die de saffier in de kroon van de keizer wilde zetten. Toen de saffier dat merkte zei hij: “Wil je mij, goede meester, niet in de kroon zetten en opsluiten, want ik ben nog jong en ongebonden en mijn leven wil ik graag in de wereld leiden. Daarom wil ik niet van de wereld afgescheiden en opgesloten zijn maar wil ik mijn jeugd gebruiken om over de hele wereld te reizen en alles te ontdekken.”
De goudsmid antwoordde: “Jouw opsluiting zal tot je heil dienen want ik zal je in een veilige en eerlijke plek zetten waar je altijd zonder zorgen kan leven. Ik besef dat je kostbaar bent.
Daarom ben ik bang dat je verloren zult blijven als je door de wereld trekt,

na dat die heylige sint ian ewangelist seyt in syn epistolenWant
alle die werlt is op alle quaet ghestelt Om datter alle so veel
periculen inder werlt sijn datse gheen hart begripen en mach
noch gheen tonghe wtspreken Daer om seyt gregorius. Altoes
sellen wij sorghen.want wij altoes in perikel sijn Hier om sey=
de die goutsmit totten saphier lieue kint ic en derf v niet laten
gaen noch achter lande lopen Mer ic wil v in goeder hoeden hou
den Ende doe hi dit seyde settede hi den saphier in die croon daer
si altoes mit groter eren staende bleef besloten ende seyde Be
ter is besloten te wesen ende in behoudenre hant . Dan bijster te
wesen ende lopen achter dat lant Aldus isset den gheesteliken men=
sche dat alre best dat hi in sijn clooster ende inder cellen blijftAls
een heilich vader seyde totten ionghen broederGanc in dijn celle
ende si sal di alle dijnc leren want het een oudt segghen is Vrede
is binnen der cellen Ende daer buten en is anders niet dan onrust
ende kijf Daer om seyt iheronimus. Die cristum begheert die en
soect gheen dinghen van die werlt Mer die celle wort hem een
paradijs der heyligher scriften.ende buten der cellen te lopen
een pijn. Die abt euagrius seyde tot enen int vader leuen die
tot hem seyde Jck en mach niet vasten noch arbeyden noch oec
den sieken dienen .¶ Ganck eet ende drincke ende slaep alleen
en ganck niet wter cellen Want dat volhardende bliuen inder
cellen . brenghet den monick tot sijnre ordinancie

¶ Van topasius den costeliken steen Dat sestiende dyalogus

zoals de heilige Johannes de evangelist in zijn brieven zegt: ‘Want de hele wereld is in de macht van het kwaad.’”
Omdat er zoveel onheil is in de wereld dat geen hart het kan begrijpen en geen tong het kan uitspreken, zegt Gregorius: “Wij moeten altijd waakzaam zijn want wij zijn altijd in gevaar.” Daarom zei de goudsmid tegen de saffier: “Lieve kind, ik mag je niet laten gaan om door de wereld te trekken. Ik wil je onder mijn hoede houden.” Toen hij dit zei, zette hij de saffier in de kroon waar hij altijd eervol bleef vastzitten. Vervolgens zei hij: “Het is beter veilig opgesloten te zijn dan verdwaald in de wereld te lopen.”
Zo is het voor de geestelijke mens het allerbeste in de cel van het klooster te blijven. Zoals een heilige vader tegen een jonge broeder zei: “Ga in je cel. Die zal je alle dingen leren. Het is immers een oud gezegde dat er vrede is binnen in de cel terwijl erbuiten niets anders is dan onrust en ruzie.” Daarom zegt Hieronymus: “Wie Christus begeert, zoekt geen dingen van de wereld, maar de cel wordt voor hem een paradijs van de heilige geschriften en buiten de cel te zijn wordt als pijn ervaren.”
In Het Leven van de Woestijnvaders zei abt Evagrius tegen iemand die hem gezegd had dat hij niet mocht vasten, werken of de zieken verzorgen: “Ga eten en drinken en slaap slechts. Ga niet uit je cel want met volharding in de cel blijven, brengt de monnik tot zijn gelofte.”

De zestiende dialoog. Over de kostbare steen topaas

TOpasius is een costelike steen. in der naturen groen
hebbende nochtant in hoor dye verwen van allen
costeliken ghesteenten . Dese wort eerst gheuonden
in arabien . Van waer een topasius ghebrocht wort te roem
ende wort in sinte peters kerck gheset in een gulden cruijs.
Daer hy seer scoon in blenckende was alsoe dat hy van allen
menschen seer garn wort ghesien Dese viel in becoringhe en=
de verdrietlickheyt segghende . Wat isset dat ic altoes in die
kerck bliuen moet ende vandaen nymmermeer en mach scey=
den noch oeck niet vander werelt weten . Jck en mach aldus
niet wesen. mer ick wil ter werlt gaen . ende mitten waerli=
ken mensche mine recreaci ende ghenoechten maken ende oec
nochtant nae myt gode regneren inder ewicheyt .¶ Hier nae
doe si ter werlt ghekeert was ende ghegaen van die heylighe
stede wort hi beuanghen vanden ghenoechten des vleysches
ende der werlt alsoe dat hy hem gheenre sonden en ontsach te
doen Ende ten lesten wort hy gheuonden vanden wilden men
schen die sijn waerde niet en kenden ende wort onaerdeliken
ghehantiert ende verstroeijt . datmens niet meer en vandt.
Ende als hy aldus ten lesten ghebroken ende te niet ghecomen
was seyde hy mit groten rouwe. WJe hem seluen wt=
ter heyligher steden verwerpt . Recht ist dat hy alheel wort
verderft . Des ghelijcks behoeuen hem te wachten die ghees=
telike menschen van weder ter werlt te keren .¶ Op dat hem
des ghelijck oeck niet en gheboert. Want die quade begheer
ten verderuen dicwijl die gheestelike menschen .¶ Daer om
seyt augustinus. Ghelijck dat die liefte goods. een fonteyn
is van allen doechden Alsoe is die liefte der werlt oerspronc
alles quades .¶ Soe wie god hebben wil dye versaeck dye
werlt. op dat hem god si een salighe besittinghe. ¶Bernar
dus . Dye volmaeckte knecht godes . die en heuet niet dan
cristum .¶ Ende ist dat hy yet heeft sonder cristo soe en is hy
nyet volmaeckt. . ¶ Dye myt gheesteliken rijcdommen

Topaas is een kostbare steen, die van nature groen is maar toch de kleuren van alle kostbare gesteenten in zich heeft. Hij werd voor het eerst gevonden in Arabië. Van daar werd een topaas naar Rome gebracht en in de Sint Pieter in een gouden kruis gezet, waarin hij zeer fraai stond te blinken zodat hij door alle mensen heel graag werd bekeken.
Hij kwam in verleiding en verdrietig zei hij: “Waarom moet ik altijd in de kerk blijven en kan ik daar nooit uit weggaan en niets over de wereld te weten komen. Ik kan zo niet leven. Ik wil de wereld ingaan en met echte mensen plezier maken maar daarna ook met God in eeuwigheid heersen.”
Hierna, toen hij voor de wereld had gekozen en uit de heilige plaats was vertrokken, werd hij overspoeld door vleselijke en wereldse genoegens zodat hij alle mogelijke zonden beging. Ten slotte werd hij gevonden door eenvoudige mensen, die zijn waarde niet kenden en hij werd slecht bewerkt en in stukken gedeeld zodat men hem niet meer kon vinden.
Toen hij ten slotte zo gebroken en nietig gemaakt was, zei hij vol berouw: “Het is terecht dat degene die zich van de heilige plaatsen afkeert geheel en al wordt vernietigd.”
Zo moeten de geestelijken ervoor waken niet in de wereld terug te keren opdat hun niet hetzelfde overkomt, want kwade verlangens storten de vrome mensen vaak in het verderf.
Daarom zegt Augustinus: “Zoals de liefde tot God de fontein is van alle deugden, zo is de liefde voor de wereld de oorsprong van alle kwaad.” Dus wie God bij zich wil hebben, moet de wereld verzaken opdat God voor hem een zalig bezit is.
Bernardus, de volmaakte knecht van God, heeft niets dan Christus. Zou het zo zijn dat hij iets heeft buiten Christus, dan is hij niet volmaakt. Wie met geestelijke rijkdommen

sijn begaeft die en sellen hem niet onderwinden vanden aert=
schen dynghen ¶ Men leest int vader leuen dat een broeder
vraechde enen ouden vader ende seyde . ¶ Wat sal ick doen
want mijn ghedachten en laten my nyet een vre inder cellen
sitten ¶ Die oude antwoorden keer weder kint in dijn celle
ende arbeyde mit dijnen handen . ende bidde god sonder op=
houden . ende sette dijn ghemoede in gode . op dat dy nije=
mant en bedryeghe wtter cellen te gaen .¶ Ende vertelleden
hem een exempel.hoe datter een ionghelinc inder werlt was
die sijnen vader badt . dat hy monic mochte worden ende sijn
vader en woude dat nyet henghen .¶ Ten lesten wort hy oeck
van anderen goeden menschen sijn vrienden daer toegebrocht
dat hijt nauwelic consenteerde .¶ Doe ghinck dye ionghe
wt ende ghinck in een cloester ende wort monick. ende vol=
brocht alle dat werck des cloesters volcomeliken ende alle da
ghe te vasten ende twe daghen sonder spijse te wesen . Ende
dicwijl nyet meer dan eens in die weke te eten. Dit anmerc=
kede sijn abt . ende verwonderde hem des . ende benediede
god in sijn abstinencie ende arbeyt . Daer nae gheschiede dat
die broeder sinen abt bad . dat hy hem oorlof woude gheuen
dat hy mochte gaen in die woestijn om alleen daer te wonen.
Ende die abt seyde hem . kint en wilt dat niet dencken want
du en moghes dien arbeyt niet verdraghen noch dye bekorin
ghe des viants noch sine loosheyt . ¶ Ende waert dat du al=
daer bekoort wordes . du en soudeste daer nyemant vynden.
dye dy troosten mochte . ende onderwisen vander tribulacie
des viants dye dy daer gheschieden soudeDie broeder en lyet
niet of hem meer te bidden dat hi hem oorlof woude gheuen.
om inder enicheyt te gaen Ende doe die abt sach dat hijs niet
houden en mocht.dede hi sine ghebet ende liet hem gaenDoe
seyde hy Jc bidde dy vader abba dat ghy mi een vanden broe
ders doen wilt dye myt my gaen wil . ende den wech wijsen
mach dien ick wanderen sal Ende die abt gaf hem twee broe=
ders van sijn cloester die mit hem ghingenEnde doe si twee daghen

begiftigd is, zal zich niet bezighouden met aardse dingen.
Men leest in Het Leven van de Woestijnvaders over een broeder die aan een oude vader vroeg: “Wat moet ik doen, want mijn gedachten laten mij nog geen uur in de cel zitten.”
De oude vader antwoordde: “Ga terug naar je cel kind, werk met je handen, bid tot God zonder ophouden en richt je verlangen naar God opdat je niemand bedriegt door je cel uit te gaan.”
Hij vertelde een verhaal over een jongeman die een werelds leven leidde en zijn vader vroeg of hij monnik mocht worden, maar zijn vader wilde dat niet toestaan. Op het laatst werd de vader ook door andere goede mensen, zijn vrienden, overtuigd zodat hij met moeite toestemde.
Toen ging de jongen het klooster in en werd monnik. Hij voerde al het kloosterwerk op volmaakte wijze uit door iedere dag te vasten en twee dagen helemaal niet te eten. Dikwijls at hij zelfs maar één keer in de week. Dit werd opgemerkt door de abt, die zich erover verwonderde en God prees over de onthouding en het werk van de monnik.
Daarna gebeurde het dat de broeder vroeg of de abt hem toestemming wilde geven om naar de woestijn te gaan om daar alleen te wonen. De abt zei tegen hem: “Kind, daar mag je niet aan denken want je zal het werk niet kunnen verdragen en de verleidingen en de valsheid van de duivel niet kunnen weerstaan. Stel dat je verleid wordt, dan zou je daar niemand vinden die je kan troosten en die je kan onderwijzen over de kwellingen van de duivel, die je zouden kunnen overkomen.”
De broeder bleef de abt maar vragen of hij hem toestemming wilde geven om de eenzaamheid op te zoeken. Toen de abt zag dat hij hem niet tegen kon houden, bad hij tot God en liet hem gaan. De broeder zei toen: “Ik vraag u, vader abt, dat u één van de broeders met mij mee wil laten gaan die mij de weg kan wijzen die ik moet gaan.”
De abt gaf hem toen twee broeders mee uit zijn klooster die met hem op pad gingen. Toen zij twee dagen

inder woestinen mit hem ghewandert hadden worden si moe
de van groter hetten ende ginghen legghen rusten op die aer
de Ende doe si een weynich inden slaep gherust waren quam
daer een aern ende sloechse mit sinen vloghelen an ende wecke=
se ende vloech een stuck weges van hem ende bleef daer sitten
Ende als si ontwaeck ghe worden waren .saghen si den aern
ende seiden totten broeder Sich dijn enghel is hier stant op ende
volghe hem Doe hi dit sach stont hi op ende nam oorlof an die
twee broeders ende volghede den aern ende quam ter steeden
daer die aern sat Doe vloech die aern noch een stuck weghes
voort ende ghinck weder sitten .¶ Ende die broeder volghede
hem daer nae des ghelijc vloech die aern echter voort ende ghinc
weder sitten Ende dit duerde aldus drie vren lanc Daer nae doe
hi den aern aldus volghede vloech die aern ter rechter sijde
des broeders die hem volghede ende en wort daer nae niet meer
ghesien Ende die broeder volghede haer darwarts daer si ghe
vloghen was Ende als hy daer ghecomen was vant hy daer
drie palm bomen ende een fonteyne mit water ende een spelunck
ende seide in hem seluen Sich dit is die steede die god heeft
bereydt. Daer ghinck hij wonen ende at van die vruchten der
bomen ende dranck water van die fonteyne . Ende bleef daer
ses iaer lanck ende en sach gheen mensch binnen dier tijt Op
een tijt daer nae quam die duuel op enen dach tot hem in ghe
likenissen eens ouden vaders hebbende een veruaerlic ansicht
Alsoe dat dye broeder doe hy hem sach .seer veruaert wort.
ende viel ter aerden in sijn ghebet. ende stont doe op.¶ Ende
die duuel seyde hem.¶Laet ons broeder anderwerf onse ghe=
bet doen . Ende doe si dat ghedaen hadden .ende op ghestaen
waren seyde die viant Hoe langhe ist gheleden liue broeder dat
du hier ghewoent hebste Die broeder antwoorde Jc heb hier
ses iaren gheweest Doe seide hem die viant Siet ic heb di also
langhe ghehadt tot een buerman . ende ic en hebs niet ghewe=
ten voer dese tijt van vier daghen hyer te voren . dat du hier
ghewoent hebste. ¶Ende ick heb een cloester nyet varde van

met hem door de woestijn getrokken hadden, werden ze moe door de grote hitte en gingen ze op de grond liggen rusten. Toen ze een tijdje sliepen, kwam er een arend aan die hen wekte door ze met zijn vleugels aan te raken. Hij vloog een stukje verderop alwaar hij ging zitten.
Zodra ze wakker waren geworden, zagen ze de arend en zeiden tegen de broeder: “Zie, jouw engel is hier, sta op en volg hem.” Toen hij dit zag, stond hij op en nam afscheid van de twee broeders, volgde de arend en kwam op de plek waar de arend zat.
Daarna vloog de arend nog een stuk verder en ging weer zitten. De broeder volgde hem maar de arend vloog gelijk weg en ging weer zitten. Dit ging drie uur lang door.
Toen hij de arend zo bleef volgen, vloog deze rechts van de broeder die hem volgde en hij werd daarna niet meer gezien. De broeder volgde hem in de richting waar hij naartoe was gevlogen. Daar aangekomen trof hij drie palmbomen aan, een fontein met water en een spelonk. Hij zei tegen zichzelf: zie, dit is de plek die God voor je heeft gekozen. Daar ging hij wonen. Hij at er van de vruchten van de bomen en dronk het water van de fontein. Hij bleef er zes jaar lang en zag geen mens in die tijd.
Op een dag kwam de duivel bij hem. Hij leek op een oude vader met een angstaanjagend gezicht. De broeder werd dan ook erg bang toen hij hem zag, viel biddend ter aarde en stond weer op. De duivel zei tegen hem: “Broeder, laten wij nogmaals ons gebed doen.” Nadat ze dat gedaan hadden en opgestaan waren, vroeg de duivel: “Hoe lang heb je hier gewoond, lieve broeder?” De broeder antwoordde: “Ik woon hier nu zes jaar.”
Toen zei de duivel tegen hem: “Zie, ik heb je even lang als buurman gehad en ik heb tot vier dagen geleden niet geweten dat jij hier woonde. Ik heb een klooster niet ver van

v Ende het sijn nu elf iaren dat ick nye wt mijn cloester en quam
dan huden indien dat ick verno[n]e[m] heb dattu mi aldus nae wo
nes Dus heb ic in mi seluen ghedocht Jc moet gaen tot desen man
godes ende spreken mit hem van mijnre sielen salicheyt Dit seg
ick daer om lieue broeder Om dat wij niet vorderen en moghen
aldus in onsen cellen te sitten ende dat lichaem ende dat waerdi=
ge bloet ons heren niet te ontfangen Daer om heb ic anxt dat wij van
gode vreemde worden mochten in dien dat wi ons vervreemden
van dat heylighe sacrament ons heren Daer om seg ick di broe
der dat hier op drie milen nae een cloester is dat een priester heeft
Laet ons gaen alle sonnendaghes of ten twee weeken eens ende
ontfanghen dat heylighe sacrament des lichaems ons heren ende
weder keren tot onsen cellen Dese raet des bosen viants behaech
de den broeder seer wel Ende doe die sonnendach ghecomen was
quam die duuel tot hem ende seydeCoemt laet wij gaen het is nu
tijt Dus ghinghen si te samen ende quamen ten clooster daer die
priester was Endeghinghen in die kerck ende gauen hem in hoer
ghebeden Doe die broeder op stont wt sinen ghebede ende omsien
de den anderen die hem daer ghebrocht had niet en vant . seyde
hi in hem seluen waer meendi mach dese broeder wesen hi mach
licht ghegaen wesen om sijn gheuoech te doen. Ende als hi lan=
ghe ghewacht had ende hi niet en quam ghinck hi te lesten bu
ten die kerck ende socht hem . Ende als hi hem nerghent en vant
seyde hi totten broederen die daer woenden waer is die oude va
der ghebleuen die mit mi in die kercke quam Doe antwoorden
si ende seyden Wij en hebben niemant ghesien dan di alleen Doe
bekende hi dattet die viant was ende seyde in hem seluen Sich
mit wat groter listen die duuel mi wt mijnre cellen ghebrocht
heeft. Nochtant en berouwet mi dat goede werck niet Jck wil
dat heylighe waerdighe sacrament ontfanghen ende keren we
der in mijnre cellen Ende doe die missen wtwaren ende hi wech
woude gaen . hielt hem die abt des cloosters ende seyde . Jck en
laet di niet van my gaen . du en hebste eerst myt dye broeders
ghegheten . Ende nae dattet mael ghedaen was ende weder

je vandaan. Er zijn elf jaar verstreken waarin ik niet uit mijn klooster kwam. Tot vandaag, omdat ik vernomen heb dat je zo dicht bij mij woont. Ik dacht bij mezelf: ik moet naar deze man van God gaan en met hem spreken over het heil van mijn ziel. Dit zeg ik, lieve broeder, omdat wij van onszelf niet kunnen eisen om alsmaar in onze cel te blijven zitten en het lichaam en het kostbare bloed van onze Heer niet te ontvangen. Ik ben bang dat wij vreemden voor God worden omdat wij ons vervreemden van het heilige sacrament van onze Heer. Daarom zeg ik je, broeder, dat op drie mijl hier vandaan een klooster is dat een priester heeft. Laten we elke zondag of eens in de twee weken daar naar toe gaan om het heilige sacrament van het lichaam van onze Heer te ontvangen. Daarna keren we terug naar onze cel.”
Dit plan van de duivel beviel de broeder erg goed. Toen de zondag was aangebroken, kwam de duivel naar hem toe en zei: “Kom laten we gaan, het is nu tijd.”
Ze gingen samen op weg en kwamen bij het klooster waar de priester was. Ze gingen de kerk binnen, waar ze zich overgaven aan hun gebeden. Toen de broeder opstond uit zijn gebed, omkeek naar de ander die hem meegenomen had en hij hem niet zag, zei hij in zichzelf: waar kan deze broeder dan wel zijn? Wellicht is hij weggegaan om zijn behoefte te doen.
Hij wachtte lang, maar de broeder kwam niet opdagen. Uiteindelijk ging hij de kerk uit om hem te zoeken. Toen hij hem nergens vond, vroeg hij de broeders die daar woonden: “Waar is de oude vader gebleven die samen met mij de kerk binnenkwam?” Zij antwoordden: “Wij hebben behalve u niemand gezien.”
Toen besefte hij dat het de duivel geweest was en hij zei in zichzelf: zie hoe listig de duivel mij uit mijn cel gekregen heeft. Toch heb ik geen spijt van mijn goede daad. Ik wil het heilige sacrament ontvangen en terugkeren naar mijn cel.
Toen de mis afgelopen was en hij weg wilde gaan, hield de abt van het klooster hem tegen en zei: “Ik laat je niet gaan, je moet eerst met de broeders eten.” Toen de maaltijd afgelopen was en hij weer

gaen woude tot sijnre cellen : quam die duuel weder tot hem
in een ghelikenisse van enen waerliken ionghelinck ende began
hem wel te besien vanden hoefden totten voet en ende seyde Hi
isset neen hi en isset niet Ende sach hem noch bet an also dat die
broeder seyde tot wien siestu alsoe degher an Die duuel ant=
woorde En kennestu mi nietMer doch het is so langhe gheleden
hoe soudeste mi moghen kennen Jck ben des mans soon die dijns
vaders buerman is Ende hiet dijn vader niet aldus ende dijn moe
der alsoe Ende en hietes du niet aldus Ende en sijn sijn knechten
oec niet aldus ghenoemt Mer leyder dijn moeder ende dijn suster
sijn ouer drie iaren ghestoruen Ende dijn vader is nu corts ghe=
storuen ende heeft dy ghelaten erfnaem sijns groten goets segghen=
de Wien mach ick mijn goet bet afterlaten dan mijnen soon dat
een heylich man is die die werlt ghelaten heeft ende gode gheuol
ghet Hem soe laet ic al mijn goet Wie mach hier nu wesen onder
alle mijn vrienden ende buren die god ontsiet die vernemen mach
waer mijn soon is die hem segghen wil.dat hy come ende ghe=
ue dit goet den armen voer mijn ziel Aldus sijn veel goeden man=
nen ghetoghen om v te soecken ende en hebben v niet connen vin
den Ende siet ick coem hier bi auenturen om een ander saec
die ick te doen hadde ende als god wil heb ic v hier gheuonden
En wilt daer om nyet merren mer coemt ende deelt dat goet
den armen ende volbrenghe den wille dijns vaders. Die broe
der antwoorden ende seyde . Jck en wil niet weder ter werlt
keren Die duuel antwoorden hem Jst dattu niet en coems en
de dat goet verbijstert worde soe selstu voer gode daer of reden
moeten gheuen . Wat ist dat ick dy segghe . Jck rade dy dattu
coemste als een goet dispensier ende deelt den armen ende be=
hoeftighen . dijns vaders goet om uwer beyder zielen dattet
niet onnutteliken vanden bo[e]uen ende quaden vrouwen ver=
daen en worde dat den armen ghelaten is wat laste ist datt[t]u
comes ende does gheuen aelmissen naeden wille dijns vaders
voer zijn ziele . ende voer die ziele van dy . Ende dat ghedaen
hebbende . weder keres tot dijnre cellen. Nae dese ende deser

naar zijn cel wilde gaan, verscheen de duivel weer maar nu in de gedaante van een jonge man. De duivel bekeek hem eens goed van top tot teen en zei: “Hij is het, nee, hij is het niet.” Hij bekeek hem nog beter totdat de broeder zei: “Voor wie zie je me helemaal aan?”
De duivel antwoordde: “Ken je mij niet? Het is zo lang geleden, hoe zou je mij ook moeten kennen. Ik ben de zoon van je vaders buurman. Zijn je vader, moeder, jij en je vaders knechten niet die en die? Helaas zijn je moeder en je zuster ruim drie jaar geleden gestorven. Je vader is onlangs overleden en heeft je als zijn erfgenaam veel bezittingen nagelaten.”
Hij zei: ‘Aan wie kan ik mijn bezittingen beter nalaten dan aan mijn zoon, een heilig man, die God gevolgd is en de wereld achter zich gelaten heeft. Aan hem geef ik mijn hele bezit. Wie van al mijn vrienden en buren die hier zijn en God vrezen, kan achterhalen waar mijn zoon is en wil hem vragen hierheen te komen om deze bezittingen onder de armen te verdelen voor mijn zielenheil.’
Toen zijn er veel goede mannen naar je op zoek gegaan maar zij hebben je niet kunnen vinden. En zie, ik kom hier toevallig voor een andere zaak die ik moest doen en door Gods wil heb ik je gevonden. Treuzel daarom niet maar kom en verdeel het bezit onder de armen en volbreng de wil van je vader.”
De broeder antwoordde: “Ik wil niet naar de wereld terugkeren.” Daarop zei de duivel: “Als je niet komt en de bezittingen raken verloren, dan zul je je voor God moeten verantwoorden. Dat is wat ik je zeggen wil. Ik raad je voor jullie beider zielenheil aan om te komen en je vaders bezittingen goed te verdelen onder de behoeftige mensen. Zo wordt er niet aan boeven en slechte vrouwen nutteloos verkwist wat aan de armen is nagelaten. Wat voor moeite is het om te komen en aalmoezen te geven, naar de wil van je vader, voor zijn ziel en de jouwe. Nadat je dat gedaan hebt keer je terug naar je cel.”
Na deze en andere

gheliken veel raden heeft hy den broeder ter werlt ghebrocht
ende ghinc mit hem tot an die stat daer sijn vader woenden ende
sceyde doe weder van hem Die broeder ghynck in sijns vaders
huys meynende dat hi doot waer ende siet die vader quam hem
te gemoete wtgaende wt sijn huys ende was leuendich Ende
hi en kennede sinen soon niet ende seyde tot hem wie bistu .
Die broeder wort van scaemten seer verstoort ende en mocht niet
spreken Ende die vader vraghede hem anderwerf. ende derdewerf
wie dat hi was Ten laetsten seyde hy Jck ben dijn soon Die vader
seyde Waer om bistu wten clooster ghecomenDie broeder scaem
de hem die waerheyt te segghen ende seyde¶Die liefte van dy
heeft my weder doen comen want ick dy seer begheerden Hij
bleef daer in sijns vaders huys Ende nae corter tijt viel hi in
onsuuerheyt. Alsoe dat hi van sinen vader daer of veel slaghen
ende lasten ontfinck. Mer die onsalighe verblint inder sonden en
dede gheen penitenci ende bleef inder werlt verloren Aldus en sal
gheen monick oec wt sijn clooster gaen soe wie oec hem dat radet

Van den carbunckel ende den spieghel Dat seuentiende dyalogus

CArbunckel is een costelike steen die inder nacht licht ende
die nacht en mach sijn licht niet verdonckeren alsoe dat
hi scarpe radien sciet tot dye oghen der gheenre dien ansien
¶ Tot den carbunckel quam een spieghel van glas ghemaect
ende seyde Onder den sconen costeliken ghesteenten bistu seer

soortgelijke raadgevingen heeft hij de broeder naar de wereld gebracht en ging met hem naar de plaats waar zijn vader woonde en verliet hem weer. De broeder ging naar het huis van zijn vader in de veronderstelling dat hij dood was maar zag dat zijn vader naar buiten kwam en leefde. Hij herkende zijn zoon echter niet en vroeg hem wie hij was. De broeder werd door schaamte overmand en kon niet spreken. De vader vroeg hem nogmaals en nog een keer wie hij was. Ten slotte zei hij: “Ik ben je zoon.”
De vader vroeg: “Waarom ben je uit het klooster weggegaan?” De broeder schaamde zich om de waarheid te zeggen en zei: “De liefde van u heeft mij weer doen terugkomen want ik verlangde erg naar u.”
Hij bleef daar in zijn vaders huis. Na korte tijd verviel hij in verkeerd gedrag zodat hij van zijn vader veel slaag en straf kreeg. Maar de ongelukkige broeder, verblind door zonden, deed geen boete en bleef in de wereld leven. Dus moet geen monnik uit zijn klooster treden, wie hem dat ook aanraadt.

De zeventiende dialoog. Over de robijn en de spiegel

Een robijn is een kostbare steen die oplicht in de nacht. De nacht kan zijn licht niet verduisteren omdat hij scherpe stralen schiet naar de ogen van degenen die ernaar kijken.
Een glazen spiegel kwam naar de robijn en zei: “Onder de schone kostbare gesteenten ben je zeer

claer ende lichtende ende ic ben oeck seer claer ende lichtende al
soe dat alle dinghen in mi ende doer mi ghesien worden Ende
daer om waren wij te samen gheuoecht soe soude onser beyder
claerheyt meerre wesen ende wy souden seuen werf costeliker we
sen dan wy nu sijn Die carbunckel antwoorden Dat gheen dat
tu segghes en wil ick niet consentieren anghemerct dattu ge=
maect biste van een broesse materie dat glas is Ende ick vander edel
re natueren der costeliker steenen Daer om en isset niet behoerlic
bi mi te wesen Ganck daer om van mi Ende die carbunckel sey=
de doe voert NJet en sel hem vernederen die edele.noch oec
twisten mit die onedele Aldus sal die kersten mensche die seer e
del is want hi van cristo kersten hiet. dese en sal mitten bosen
viant gheen ghemeenscap hebben noch oeck hem horen want hy
die alre onedelste ende die snooste isHier om seyt die heylighe
paeus clemens Soe wie hem willichlike onder des bosen vy=
ants wille ende macht gheeft die en can gheen vrede an god ende
den menschen hebben Augustinus Die bose viant en mach nie
mant bedrieghen dan dye hem consent gheuen wil sijns qua=
den willes Daer oec of seyt Jheronimus Men en sal des bosen
viants machte niet ontsien . want sijn vreese of sijn macht is
altoes in des menschen wille want dat vleysch en kan niet be
driuen dat dye moet niet en wil :¶ Men leest int vader leuen
dat een heylich vader vanden heylighen enghel gheuoert en=
de ghebrocht wort ter plaetsen daer veel heyligher menschen
vergadert waren. Daer hy sach dat omtrent dier stede veel=
heyt van bose vianden vlieghende waren oft vliegen hadden
gheweest . Daer nae brocht hem dye enghel tot eenre groter
stat daert iaermerct was daermen grote comenscappen han=
tierden. Daer hy alleen enen duuel sach leedich staende opter
poortenDie heylighe vader dit siende vraghede den heylighen
enghel myt groten verwonderen wat dese dinghen beduden
mochten Die enghel antwoorden hem ende seyde Jnder stat
alle die daer wonen doen des bosen viants wille ende daer om isser
een ghenooch die te bewaren ende te houden onder sinen wil.

helder en lichtgevend en ik ben ook heel helder en lichtgevend zodat alle dingen in en door mij gezien worden. Als wij ons dus zouden verenigen, zou de helderheid van ons beiden groter zijn en zouden we zeven keer kostbaarder zijn dan we nu zijn.”
De robijn antwoordde: “Ik ben het niet eens met wat je zegt, als je in aanmerking neemt dat jij gemaakt bent van een breekbaar materiaal als glas terwijl ik de edele aard van de kostbare stenen bezit. Daarom is het niet passend dat je in mijn buurt bent. Ga dus bij me vandaan!”
Vervolgens zei de robijn: “De edele moet zich niet vernederen en ook niet twisten met iemand die niet edel is.”
Dit gaat ook op voor de christenmens, die zeer edel is omdat hij vanwege Christus christen heet. Hij moet geen omgang hebben met de duivel en ook niet naar hem luisteren want hij is de laagste en allerminste. Daarom zegt de heilige paus Clemens: “Wie zich uit eigen beweging onder de wil en de macht van de duivel plaatst, kan niet in vrede met God en de mensen leven.” Augustinus leert: “De duivel kan niemand bedriegen dan degene die hem door zijn kwade wil daarvoor toestemming geeft.” Daarover zegt Hieronymus: “Men moet de macht van de duivel niet vrezen want diens gevaar of macht is onderworpen aan de wil van de mens, omdat het vlees niets kan doen wat de geest niet wil.”
Men leest in Het Leven van de Woestijnvaders dat een heilige vader door een heilige engel werd meegevoerd naar een plaats waar veel heilige mensen bij elkaar waren. Daar zag hij dat om deze plaats heen veel duivels rondvlogen of dat hadden gedaan. Daarna bracht de engel hem naar een grote stad waar het jaarmarkt was en volop handel werd gedreven. Daar zag hij slechts één duivel die nietsdoend bij de poort rondhing. Toen de heilige vader dit zag, vroeg hij verwonderd aan de engel wat deze dingen konden betekenen. De engel antwoordde dat in de stad allen die daar wonen de wil van de duivel doen. Daarom is het genoeg dat er slechts één toezicht houdt of diens wil wel wordt gehandhaafd.

Mer inden clooster sijn die brooders den bosen viant rebel ende
niet tot sinen wille Daer om sijn daer veel duuelen die gheeste
like deuote menschen becoren ende anuechten.
Van achates ende cerastes . Dat [neghentiende] dyalogus

AChates is een costelike steen ende heeft witte ende swar
te circulen die menigherhande sijn van verwen Dye
eerste is gheuonden in cicilien Cerastes is een serpent
dat achte hoornen op sijn hooft staende heeft Dese hoorn van
dit serpent daert op die tafel gheset wort mit spisen verdrijft al
le venijnt Ende men maect van die hoornen heften der messen die
men op des keysers tafel voer alle spise opset ende hebben die na
tuer dat si nat worden van sweet als daer enich venijnt op ghe
set wort . Dit serpent wantet van allen dieren ghehaet is ende
versmaet wort ghinck tot achatem den costeliken steen ende seyde
O costelike ouerscoon gemme come tot my ende sette di tusschen
minen hoorn ende ick sal di heerliken draghen wanttu die craft heb
ste gracioos ende allen creaturen ontfancklic te maken den gheen
die di draghet Ende oeck beloue ick di ist dattu mi aldus graci=
oes makeste dat ick die grote heren ende oeck die ondersaten ende alle
onnosele berouen sal ende di die helft vanden roof gheuen Die steen
achates antwoorden ende seyde: Dattu segste en behaghet my
niet ¶ Om dat paulus dye heylighe apostel scrijft Dat dye
gheen die quaet doen ende die dat oeckconsenteren dat die mit ge
liker pinen der ewigher doot worden ghepinicht Ende men oeck

Maar in het klooster komen de broeders in opstand tegen de duivel en willen zijn zin niet doen. Daarom zijn er veel duivels die vrome mensen in verleiding brengen.
De achttiende dialoog. Over de agaat en Cerastes

De agaat is een kostbare steen met witte en zwarte cirkels waar veel kleuren in te zien zijn. De eerste steen is gevonden op Sicilië.
Cerastes is een draak die acht hoorns op zijn kop heeft. Alle gif wordt uit het voedsel verdreven wanneer een hoorn van deze draak op tafel gezet wordt. Ook maakt men van die hoorns messenheften voor het eten op de tafel van de keizer. Deze hebben de eigenschap dat ze gaan zweten als er gif op terecht komt.
Deze draak wordt door alle dieren gehaat en geminacht. Hij ging naar de agaat, de kostbare steen, en zei: “O kostbaar, prachtig juweel, kom bij me en neem plaats tussen mijn hoorns en ik zal er prachtig uitzien, want jij hebt de macht om schoonheid te geven en alle schepselen ontvankelijk te maken voor degene die jou draagt. Omdat jij het bent die me op deze manier mooi maakt, beloof ik je ook dat ik de voorname heren, de ondergeschikten en alle onschuldige mensen zal beroven en jou de helft van de buit zal geven.”
De agaat antwoordde: “Wat je daar zegt bevalt me niet, want de heilige apostel Paulus schrijft, dat degenen die kwaad doen en degenen die daarmee instemmen dezelfde pijn van de eeuwige dood zullen ondervinden. Ook

ghemeenlick seyt dat hy alsoe veel misdoet die die koe hout als
diese steelt of vilt Daer om ganck van mi want dijn geselscap my
niet en betaemt Ende dit segghende ghinc achates van daer ende sey
de DAt quaet te doen sellen wij wederstaen.ende niet mit consent
daer ouer gaen ¶ Dit dede die heylighe propheet als hi inden
souter spreect dye gheen dye dat ghebot goods ouertredet heb
ick ghehaet al waer hi vader moeder suster ofte broederOf dat
hi mi vrient waer of biscop priester of in enigher macht waer
of hi gheestelic of waerlick is Die godes wille niet en dede dien
pleghe ick te vlyen of icse niet en kende Aldus vintmen dat sin
te Jheronimus van sijn tafel verdreef drie onsedighe clercken
ende seyde Dattet den eerbaren man niet en betaemt dat in sijn geselscap
wesen souden onsedighe of oneerbare menschen van wesen ende leuen
¶ Van gout ende loot ¶ Dat neghentiende dyalogus

TOt dat gout quam dat loot mit opgheblasen sinnen en=
de seyde waer om verheffes di teghen mi En ben ic niet
alsoe wel vanden gheslachte des metaels als du waer
om versmades mi ende doeste dat ic opter werlt alsoe warde
ende costelike niet en ben alstu Coemt tot mi ende proue di mit my
inden vuer . dan salstu wel sien die craft die in mi bliuen sal.Dat
gout antwoorden Jck weet broeder dattu alsoe wel metael biste
als ick want di alsoe wel die scepper ghescepen heeft als mi Ende
ic en doe dy geen onrecht neem dat dijn is ende ganck van mi ende en wilt
niet tegens mi kiuen want het noet is dat wij in allen onsendingen geproeft

zegt men gewoonlijk dat hij die een gestolen koe koopt zich net zoveel misdraagt als degene die haar steelt of vilt. Ga daarom weg want jouw gezelschap bevalt mij niet.” Voordat de agaat verdween zei hij nog: “Wij zullen ons tegen het doen van dit kwaad te weer stellen en het niet toelaten.” Dit deed de heilige profeet toen hij in Psalmen sprak: “Degene die het gebod van God overtreedt, heb ik gehaat, al was diegene mijn vader, moeder, zuster of broeder.” Ook al is iemand je vriend, bisschop of priester, ook al heeft hij macht, of hij nu geestelijk of wereldlijk is, wie Gods wil niet doet, dien je te ontwijken alsof je hem niet kent. Zo kan men lezen dat de heilige Hieronymus drie onfatsoenlijke klerken van zijn tafel wegjoeg en zei dat het voor een eerzaam man niet passend is als er in zijn gezelschap onfatsoenlijke of oneerbare mensen zouden zijn.
De negentiende dialoog. Over goud en lood

Het lood kwam verwaand naar het goud toe en zei: “Waarom toon je je hoogmoedig tegenover mij? Ben ik niet net zo goed een metaal als jij? Waarom minacht je mij en doe je alsof ik op de wereld niet net zo waardevol en kostbaar ben als jij? Kom bij me en doe met mij de proef in het vuur. Dan zal je eens zien welke kracht er in mij zal blijven.” Het goud antwoordde: “Ik weet, broeder, dat je net zo goed een metaal bent als ik want jij bent even zo goed door de Schepper geschapen als ik. En ik doe jou geen onrecht, neem wat van jou is en verdwijn. Maak geen ruzie met mij want het is noodzakelijk dat wij in alle dingen beproefd

ende besocht moeten worden als paulus leert Proeft alle dinc
ende datter goet is dat houdet . Ganck daer om int vuer ende
vechte mit my want dan sel hem dijn doecht ende victorie verto
nen Doe si aldus tesamen int vuer ghinghen is dat loot ghe=
smouten ende te niet ghecomen . ende dat gout ghinck wten
vuer ghepurgeert ende verbetert segghende . SOnder
cracht sijn houaerdighe ende vermetele woorden ende sonder
macht Aldus vindet men veel houaerdighe menschen die seer
scoon ende vermetel sijn van woorden die gheen doecht in hen
hebben daer of si hem vermeteliken beroemen. Ende daer om
als si becoort of gheproeft worden comen si te niet alst loot dat
int smelten verswijnt Daer om wilstu in den oghen godes duer
baer ende waerde wesen sich dattu oetmoedich biste in dijn selfs
oghen . Daer om seyt die leerre ysidorus weest cleyn in dijns
selfs oghen op dattu groot moechste wesen in dye oghen goods
Want die in hem seluen cleyn is die is groot bi gode Daer om
seyt oeck gregorius Hoe du glorioser biste voer dijns selfs o=
ghen . alsoe veel bistu voer gode ende sijn enghelen snooder
Te romen was een heylighe vrouwe dye soe oetmoedich ende
cleyn in haer seluen was dat hoer docht dat si onwaerdich was
ten heylighen outaer te gaen ende oeck inder eleuacien op des
priesters handen dat lichaem cristi te ansien Op een tijt ghe=
sciedent dat alle dat volck ten heylighen outaer ghinck om dat
heylighe sacrament te ontfanghen dat si om hoer groter oet=
moedicheyt niet voort en dorste gaen Daert wt groten mira
kel ghesciede . dat dye vrouwe van eenre duyf die van bouen
quam ende nam dat heylighe sacrament vanden outaer alsoe
ghemundicht wort daert alle dat volk sach .

¶ Van gout ende siluer ¶ Dat twintichste dyalogus

moeten worden. Zoals Paulus leert: ‘Onderzoek alle dingen en behoud het goede.’ Ga daarom het vuur in en vecht met mij want dan zullen jouw kracht en overwinning zich openbaren.”
Toen zij vervolgens samen het vuur ingingen, smolt het lood en ging het teniet. Het goud kwam gezuiverd uit het vuur en zei: “Hoogmoedige en brutale woorden zijn zonder macht en kracht.”
Zo zijn er veel verwaande mensen die mooie woorden spreken maar die niet de deugd in zich hebben waarop zij zich beroemen. Daarom bezwijken zij die op de proef worden gesteld, zoals het lood dat bij het smelten verdwijnt. Als je daarom in de ogen van God kostbaar wilt zijn, zorg dan dat je nederig bent.
Daarom zegt de leraar Isidorus: “Wees bescheiden opdat je groot kunt zijn in de ogen van God. Want degene die bescheiden is, wordt groot bevonden door God.” Daarover zegt Gregorius: “Hoe beter je jezelf vindt, des te geringer je bent voor God en de engelen.”
In Rome was een heilige vrouw die zo nederig en bescheiden was dat zij zichzelf als onwaardig beschouwde naar het heilige altaar te gaan om daar de opheffing van de hostie, het lichaam van Christus, in de handen van de priester te aanschouwen.
Op een keer gebeurde het dat iedereen naar het heilige altaar ging om het heilige sacrament te ontvangen maar dat zij door haar grote bescheidenheid niet naar voren durfde te lopen.
Toen gebeurde er een groot wonder: iedereen zag dat er een duif van boven kwam, het heilige sacrament van het altaar nam en de hostie bij de vrouw op haar tong legde.

De twintigste dialoog. Over goud en zilver

DAt gout ghinck tot dat siluer ende seyde. Verblijt dy
broeder om dat wij onder alle metael dye ouerhant
hebben Daer om waert dat wij te samen in een veree
nicht waren wij souden dan noch meere wesen. Daer op an=
twoorden dat siluer ende seyde Dat gheen dattu segghes broe
der dat segghes wt goeder mynnen Mer want ick meerck dat
du root biste van verwen ende ick wit ende oec dencke dattu
costelick ende van groter waerden bist . Daer om meen ick dat
ghelijck als wij contrari sijn . ende ghedeelt inder verwen ende
waerden dat wij oeck soe wesen souden inden wille Daer om
ist beter niet te beghinnen dan nae mit onmynne van malcander
te sceyden Ende seyde daer toe . Niemant en sal hem bi sijn
meere.gheliken noch mit hem veel hanteren .¶ Want die wi
se man seyt Hy belast hem seluen dye hem versellet mit sinen
meerren Jtem noch seyt hy En wilt gheen gheselle wesen mit
den gheen dye rijker is dan du . Daer of seyt een philosooph
¶ Waer die arme teghen den rijken pleytet. Daer ontbreect
hi ende vergaet: Daer of leestmen een fabel dat die geyt ende
dat scaep ende die eezel vrientscap maecte mit die leeu ende te
samen souden trecken iaghen om wilbraet te vanghen Ende het
gheburden dat si een hart vinghen Ende doe die tijt quam datmen
den roof soude deelen seyde die leeu Dat eerste vierendeel hoort
my toe als van eren weghen want ick dye meeste ben . Ende
want ick die eerste stem heb van allen soe coemt my dat ander

Het goud ging naar het zilver en zei: “Wees blij, broeder, omdat wij van alle metalen de voornaamste zijn. Daarom zouden wij in hoger aanzien staan als wij verenigd waren.”
Het zilver antwoordde: “Wat je zegt, broeder, dat zeg je met de beste bedoelingen maar het is mij opgevallen dat je roodgekleurd bent en ik wit en ik denk ook dat je kostbaarder bent. Daarom ben ik van mening dat wij niet alleen verschillend zijn in kleur en waarde maar ook zo moeten zijn in wat wij willen. We kunnen daarom beter niets met elkaar beginnen dan na ruzie van elkaar scheiden.” Hij voegde er nog aan toe: “Niemand moet zijn meerdere als zijn gelijke zien of veel met hem omgaan.”
Want de wijze man zegt: “Men belast zichzelf als men zich inlaat met zijn meerdere.” Hij zegt ook nog: “Je moet geen kameraad zijn met degene die rijker is dan jij.” Een filosoof zegt daarover: “Wanneer de arme in het nadeel van de rijke getuigt, zal hij tekortschieten en het onderspit delven.”
Zo kan men in een fabel lezen, dat de geit, het schaap en de ezel vriendschap sloten met de leeuw en samen zouden optrekken om te jagen en wild te vangen. Ze vingen een hert en toen het tijd werd om de vangst te verdelen zei de leeuw: “Het eerste vierde deel komt mij toe omdat ik in rangorde de belangrijkste ben. Omdat ik als eerste mag kiezen, komt mij ook het tweede deel toe

Ende die meeste arbeyt gheeft mi dat dorde. Ende ten si dat
ghi mi oeck dat vierde laet volghen soe wil ic die vrede die onder
ons is breken ende niet langher houden Ende dit segghende
sloech hi mit sijn staert vreselick op die aerde ende dreyghede
mitten tanden alsoe dat si alle veruaert worden ende liepen wech
latende dat hart den leeu alheelHier wt worden wi gheleert
dat hem een mensche wachten sal dat hy gheen mant en heb
mitten gheen die machtigher sijn dan hy want hy altoes dat
quaetste deel sal hebben als men ghemelick seenyt dattet mitten
heren quaet kerssen is te eeten.
¶ Van siluer ende yser ¶ Dat eenendetwintichste dyalogus

DAt siluer sprack een ganck ondoechdeliken tot dat yser
O du bose vermaledijt is dijn gheslacht want by dy
worden ouer alle die werlt ontalliken quaden ghedaen Om
dat van di ghemaeckt worden glauien pijlen scutten pansysers
borstplaten harnes ende swaerden dye menschen mede te rech=
ten ende te pijnighen.By dy vallen oeck oorloghen strijden en=
de vechteles waers du niet gheschepen die werlt soude wel in
vreden wesen ¶ Als dyt dat yser hoorden antwoorden wel
reedeliken ende ontsculdichden hem ende seyde O lieue broe=
der het is mi leet datter ghesciet als du gheseyt hebt Nochtan
en doe ick dy gheen onrecht Mer ist als du segst dat ic boes ende
quaet ben soe merket die waerheyt ende du sels vinden datmen
sonder mi gheen werck maken en mach want bi mi worden alle

en omdat ik het meeste werk heb gedaan, geeft mij dat recht op het derde deel. Ik wil de vrede die onder ons is verbreken en niet langer in stand houden tenzij jullie mij ook het vierde deel geven.” Nadat hij dit gezegd had, sloeg hij met zijn staart heftig op de grond en dreigde zo met zijn tanden dat ze allemaal met vrees vervuld werden en wegliepen, de leeuw met het hele hert achterlatend.
Hieruit leren wij dat een mens er voor moet waken dat hij geen band heeft met hen die machtiger zijn dan hij. Het is ellendig om te zien dat hij altijd het slechtste deel zal krijgen want met hoge heren is het kwaad kersen eten.
De 21e dialoog. Over zilver en ijzer

Het zilver zei op ongepaste wijze tot het ijzer: “O jij ellendeling, vervloekt is jouw geslacht dat over de gehele wereld tallozen kwaad heeft aangedaan omdat van jou lansen, pijlen, schietbogen, pantsers, maliënkolders, harnassen en zwaarden gemaakt worden om mensen mee te berechten en te martelen. Door jou zijn er ook oorlogen en vechtpartijen. Was jij niet geschapen, dan zou er wel vrede in de wereld zijn.”
Toen het ijzer dat hoorde, antwoordde hij verstandig en verontschuldigde zich door te zeggen: “O, lieve broeder, het doet me verdriet dat er gebeurt wat je hebt gezegd. Toch doe ik je geen onrecht. Maar als het is zoals je zegt, dat ik boos en kwaad ben, let dan op de waarheid en je zult beseffen dat men zonder mij niet kan werken, want door mij worden alle

hantwercken ende consten ghemaeckt.ende dat aertrijck wort
bi mi vruchtbaer ghemaeckt. Ende als die menschen doer my
werken sij recken my ende maken van mi wat si willen ende ick
en ben niet wederspannich mer ben ghehoorsaem als die scep
per dat gheordineert heeftEnde daer om ist dat die menschen van
mi quaet maken dat en is mijn scult niet want ick doe dat ick
sculdich ben Mer du sieste een caf in mijn oghe ende en merkes
niet den balck in dijn oghe want doer dy alle quaet gheschiet
ouerspul diefte manslachte ende dier ghelijck dye die menschen
doen Ouermits di vergaen rechtuaerdicheyt ende die waerheyt
woeker ende roof ghescieden om dy du verleydeste die zielen der
menschen ende brenghester veel ten duueluolen Daer om hadt
beeter gheweest dattu hadste ghesweghen. ende soe qualiken
niet ghesproken Daer om ist een ghemeen segghen Die dwase
en kan niet spreken want hi niet swighen en kan Aldus ghe=
uielt dat een philosooph al swighende bleef daer alle dye ander
spraken. Ende doe hy daer of gheuraghet wort waer om dat
hy oeck niet en sprack antwoorden hy daer op Dye dwase en
kan niet swighen Jn desen wort dat siluer bescaemt ende sey=
de Wy sellen ons seluen altoes eerst wel merken. eer wy
willen straffen ander luden werken .¶ Daer om seyt augus
tinus.Die reden die men wtspreken wil sal men eerst brenghen
an dye vijl der reeden dan an dye tonghe . Een phi[s]osooph
doe hy sweech daer veel luden spraken wort gheuraghet waer
om hy dat dede. Hy antwoorden Het heeft my dicwijl be=
rouwet dat ick ghesproken heb. Mer dat swijghen nye Daer
om seyt catho . Nyemant en heeft dat swijghen ye ghescha=
det mer dat spreken wel Een man hadde op sinen werf gaen
de drye hanen. Ende onder alle sijn ghesin was een knecht
dye oneerbaerlick leefden Dat dye hanen seer wel merkeden
Soe dat een van hem sanck Die knecht doet alsulken werck dat
onsen heer niet en sel behaghen Ende dit die knecht horende dode den
haen daer om Des anderen daghes hief die anderen haen sijn stemme

beroepen en ambachten mogelijk gemaakt en de aarde wordt met behulp van mij vruchtbaar. Als de mensen met mij werken, rekken zij me op en maken van mij wat ze maar willen. Ik ga daar niet tegenin maar ben gehoorzaam zoals de Schepper dat bepaald heeft. Daarom is het niet mijn schuld als de mensen mij voor slechte dingen gebruiken want ik doe slechts wat mij is opgedragen. Maar jij ziet een splinter in mijn oog en bemerkt niet de balk in je eigen oog, want door jou gebeuren er kwade zaken die mensen doen, zoals overspel, diefstal, moord en dergelijke dingen. Dankzij jou gaan rechtvaardigheid en waarheid verloren, woeker en roof gebeuren vanwege jou: jij verleidt de zielen van de mensen en brengt velen op het pad van de duivel. Daarom zou het beter geweest zijn als je had gezwegen en niet zo onaangenaam had gesproken. Er is een bekend gezegde: de dwaas spreekt want hij kan niet zwijgen. Zo gebeurde het dat een filosoof bleef zwijgen terwijl alle anderen aan het praten waren. Toen hem gevraagd werd waarom hij niet ook sprak, antwoordde hij: ‘De dwaas kan niet zwijgen.’”
Na deze woorden schaamde het zilver zich en zei: “We moeten altijd eerst goed naar onszelf kijken voordat wij bestraffend over andermans werk spreken.” Daarom zegt Augustinus: “De woorden die men wil uitspreken, zal men eerst langs de vijl van het verstand halen voordat zij naar de tong gaan.”
Aan een filosoof werd gevraagd waarom hij zweeg terwijl veel mensen praatten. Hij antwoordde: “Ik heb vaak spijt gehad over wat ik had gezegd maar nooit over datgene waarover ik heb gezwegen.” Daarom zegt Cato: “Het zwijgen heeft nooit iemand schade berokkend maar het spreken wel.”
Een man had op zijn erf drie hanen lopen en er was in zijn huishouden een knecht die onfatsoenlijk leefde. Dit laatste zagen de hanen heel goed zodat een van hen kraaide: “De knecht doet dingen die onze heer niet zullen bevallen.” Toen de knecht dit hoorde, doodde hij daarom de haan.
De volgende dag verhief de andere haan zijn stem

op ende ghinck singhen Om dat onse broeder die waerheyt heeft
gheseyt is hi ghedoot Doe ghinck oeck die quade knecht ende
dooden oeck dien haen terstont Die derde haen was vroet en
de dit siende began hi te singhen hoor sich ende swijch of du an
ders in vreden wilste leuen . Dese om dat hy sweech en wort
oeck niet ghedoot
¶ Van tin ende koper Dat tweentuintichste dyalogus

DAt tijn ende coper stonden in hat ende nijt opt gout=
Daer om hebben si ghemaect een suuerlic watervat
blenckende als gout ende vercoften dat inden marct
voer goutDie coopman betaeldet wel ende dier ende brochtet
te huys ende was wel blijde Mer doe hijt te huys hadde ghe=
brocht ende wel besien beuant hi dattet koper was Ende al=
dus toornich gheworden daghede hi dat gout voer recht cla=
gende dat hy vant gout bedroghen was Dat gout voer recht
comende ontsculdichde hem dat hijt wateruat niet vercoft en
hadde noch oeck ghemaect ende dattet oeck van sine gheslacht
niet en was . Doe ghinck die rechter ende daghede voer hem
die vercopers te recht te comen Ende doe si int recht verwon
nen worden sette hise inden stock ende besochse alsoe mit pi=
nenDat si beleden dat si dat van hadt ende nijt hadden ghedaen
op dat si dat gout souden diffameren om dattet soe waert inden
werlt niet wesen en soude Aldus pinichden die rechter die twe
vercopers ende gaf dat gout den prijs ende seyde . WJe

en kraaide: “Omdat onze broeder de waarheid heeft gezegd, is hij gedood.” Toen kwam de slechte knecht en doodde meteen ook deze haan.
De derde haan was slim. Toen hij dit zag, begon hij te kraaien: “Hoor, zie en zwijg als je in vrede wil leven.” Daarom zweeg hij en werd niet gedood.
De 22e dialoog. Over tin en koper

Het tin en het koper waren vreselijk jaloers op het goud. Daarom hadden ze een schoon watervat zo gepoetst dat het blonk als goud en ze verkochten het op de markt alsof het van goud was.
Een koopman betaalde er goed voor en nam het vat blij mee naar huis. Toen hij het thuis gebracht had en het eens goed bekeken had, ontdekte hij dat het van koper was. Hij was zo kwaad geworden dat hij het goud voor de rechter daagde en een aanklacht indiende dat hij door het goud bedrogen was.
Het goud verscheen voor de rechter en verklaarde dat hij het watervat niet verkocht had, het ook niet gemaakt had en dat het ook niet van zijn soort metaal was. Daarop daagde de rechter de verkopers voor de rechtbank. Nadat hij ze schuldig had verklaard, zette hij ze gevangen en legde ze op de pijnbank. Toen bekenden ze dat ze het uit afgunst hadden gedaan. Ze wilden het goud in een kwaad daglicht stellen zodat het zijn waarde in de wereld zou verliezen. Daarop strafte de rechter de twee verkopers en herstelde hij het goud in zijn waarde. Hij zei: “Wiens

sijn saeck is goet ende claer.die mach altijt wesen sonder vaer
¶ Aldus vindet men veel menschen dye van hat ende nijt be=
draghen die gheen die beter sijn dan si Die alsoe om der loghen
wil onghepijnt niet en bliuen als salomon seyt Jtem die val=
sche tuuch moet vergaen Men leset inder vader collacien Dat
die abt pafuncius doe hi noch ionck was ende inder cellen sat
was daer een vanden broeders die wt hat ende nijt sijn boeck
verberch onder pafun[n]cius bedde Ende ghinck ter stede daer
die vergaderinghe van die brueders was als die missen in die
kerck wt waren ende claghede dat hem sijn boeck ghestolen was
Als dit die vaders hoorden seynden si drie vanden broederen
wt om dye cellen der broederen te ondersoecken ende si vonden
ten lesten dat boeck onder pafuncius bed Daer nae als hi voer
dye broeders besculdicht wort. ende hy der saeck onwetende
ende onsculdich was soe dede hy nochtans penitenci recht of
hi inder dieften sculdich hadde gheweest Hieren binnen wort
die nidighe broeder beseten mitten bosen viant Dat hi mit lu
der stemmen ouer alle sijn droch openbaerde ende seyde hoe hi
dat boeck verburghen hadde ende dat hijt ghedaen had om den
heylighen man te diffameren Ende bad datmen woude bren=
ghen totten heylighen man op dat hij mit sinen ghebede ver=
losset mochte worden Ende doe hij voer hem ghebrocht was
wort hij verlosset mitten ghebede des heylighen man pafun=
cius Vanden valschen ghetuuchnissen seyt gregorius Die geen
die valsch ghetuuch gheeft die is drie personen sculdich. Ten
eersten gode van hemelrijck wes teghenwoordicheyt hy ver=
smaet Ten anderen den rechter dien hi lieghende bedriecht Ten
derden den gheen dyen hy myt sinen valschen ghetuughe
hindert ende bescaet ¶ Daer om naden recht is die valsche
tuych sculdich tot restitucie te doen alle der goeden die sijn euen
mensche bi sijn valsche ghetuychnisse verloren heeft .

Van dat slot ende die slotel Dat drieendetwintichste dyalogus

zaak is goed en klaar, zal altijd zijn zonder gevaar.”
Zo zijn er veel mensen die degenen die beter zijn dan zij haat en nijd toedragen. Zoals Salomo zegt, blijven deze betere mensen omwille van de leugen niet zonder pijn en worden zij vals beschuldigd.
Daarover kan men lezen in Gesprekken met de Woestijnvaders. Toen de abt Pafuncius nog jong was en in zijn kloostercel zat, verborg een van de broeders daar uit haat en nijd zijn boek onder diens bed. Nadat de mis was afgelopen, ging hij naar de plek waar een vergadering van de broeders was. Hij klaagde erover dat zijn boek was gestolen. Toen de paters dit hoorden, stuurden zij drie broeders om de cellen van de broeders te doorzoeken.
Uiteindelijk vonden zij het boek onder het bed van Pafuncius. Toen hij ten overstaan van de broeders beschuldigd werd, terwijl hij onwetend van de zaak en dus onschuldig was, deed hij toch boete alsof hij de diefstal op zijn geweten had.
De kwaadaardige broeder, die door de duivel bezeten was geweest, bekende nu met luide stem zijn bedrog en vertelde hoe hij het boek had verborgen en dat hij het had gedaan om de heilige man te belasteren. Hij smeekte of men hem naar de heilige man wilde brengen opdat hij door diens gebeden bevrijd kon worden. Toen hij bij hem werd gebracht, werd hij verlost door het gebed van de heilige Pafuncius.
Gregorius zegt over valse getuigenissen: “Hij die vals getuigt, is voor drie personen schuldig. Ten eerste voor de hemelse God, wiens tegenwoordigheid hij veracht, ten tweede voor de rechter die hij liegende bedriegt en ten derde voor degene die hij met zijn valse getuigenis hindert en beschadigt.”
Daarom is de valse getuige volgens het recht verplicht om alles te vergoeden wat zijn naaste door zijn valse getuigenis heeft verloren.

De 23e dialoog. Over het slot en de sleutel

EEn slotel wasser die seer goet was ende sijn slot lichte
lick op dede ende oeck toe tesluten plach alsoe dat die
man dye dat slot ende slotel hadde . daer seer blide of
was. Op een tijt wort dat slot seer ongadelick ende verdrie=
telick ende began te murmureren teghens dien slotel ende sey
de Du bose slotel wat heb ick di misdaen dattu altoes in mijn
binnensten heymelickheyden ingaende daer doeste al dattu wils=
te laet of van desen laste mise voort meer te doen of ick sal dy
crom maken ende verderuen Die slotel antwoorden Seer qua
liken sprekes du suster wanttu bi mi besloten ende bewaert bis
te wilstu mi verwerpen ende verderuen soe seltu ghebroken wor
den ende verworpen.Dat slot en wort van desen woorden niet
versaft mer meer vertoornt ende verstoppede dat gat ende en
liet den slotel niet meer in hem comen . alsoe dat die man dye
doer niet op crighen en mochte .¶ Waer om hy seer toornich
wort ende dede dat slot breken ende of slaen want hijs niet op
doen en mocht Doe dit ghesciet was bespottede die slotel dat
slot ende seyde . ALtoes wilt eendrachticheyt houden.
daerstu wilste wesen onthouden ¶ Wilt di daer om wachten
o mensche te kiuen ende te kibbelen mitten gheen daerstu me=
de ouer haert gaes. Want seneca seyt . Niet en is leliker dan
mit dien kijf te hebben daerstu by ende mede leuen moetste.
Daer om die ghene die vredeliken myt malcander leuen wil=
len die sellen onderlijnghe elcks des anders laste draghen als

Er was eens een sleutel die heel goed was. Het openen en sluiten van het slot ging zo makkelijk dat de man van wie het slot en de sleutel waren er heel blij mee was.
Op een keer deed het slot erg lastig en vervelend, begon te mopperen tegen de sleutel en zei: “Jij slechte sleutel, zeg me wat ik je misdaan heb. Je gaat altijd mijn verborgen binnenste in waar je alles doet wat je maar wilt. Ga je door met mij lastig te vallen, dan zal ik je krom en onbruikbaar maken.” De sleutel antwoordde: “Spreek niet zo lelijk, zuster, want ik heb je beschermd en bewaard. Als je mij afkeurt en kapot maakt, dan zal jij zelf gebroken en verstoten worden.”
Het slot werd door deze woorden niet gesust maar werd kwader. Het dichtte het sleutelgat zodat de sleutel er niet meer in kon. Hierdoor kon de man de deur niet meer openmaken. Daar werd hij erg boos om, brak het slot en sloeg er op.
Toen dit gebeurd was, bespotte de sleutel het slot en zei: “Wij moeten altijd de eendracht bewaren terwijl jij je daaraan wilt onttrekken.”
Mensen, pas daarom op om ruzie te maken en te kibbelen met diegenen met wie je je huis en haard deelt. Seneca zegt: “Er is niets erger dan ruzie te hebben met degene met wie je moet leven.”
Daarom moeten zij die in vrede met elkaar willen leven onderling elk de last van de ander dragen, zoals

paulus seyt. Oeck seyt tullius die poeet. Niet en isset dat hy
vanden anderen niet verdraghet die den anderen lief heeft.
Menleest in scolastica hystoria dat antipater des groten hero
des vader in enen strijt om des keysers wille van rome seer ge=
slaghen ende ghewont wort dat hy omder lieften des keysers
duldeliken verdroech Ten lesten wort hy voor den keyser val
scheliken beloghen ende bedraghen doe seyde hy totten keyser
.Heer keyser . Jck en wil mi voor di niet ontsculdighen myt
woorden Mer siet dese wonden die ick om dijnre lieften ont=
fanghen heb die mogen spreeken voer my of ick dij lief heb of
niet. Doe dit die keyser hoorden nam hi hemweder in genaden
Oeck leest men van . Julius den keyser dat doe op een tijt een
out ridder in een vechteles gheuanghen ende voorden rechter
ghepresenteert wort badt hy den keyser dat hi mit hem gaen
wilde voort recht om hem te helpen Die keyser dit horende
gaf hem een aduocaet Die ridder antwoorden ende seyde. O
heer keyser doe du in den lande van asien te strijden togest doe
en socht ick nyemant dien ick in mijn stede soude setten . Mer
ick toech daer selue mitten liue als dese litteyken der wonden
die ick daer ontfinck goet ghetuych gheuen ende dit segghen=
de sloech hy sijn mantel ende lyet sijn ghewonde lichaem sien
Doe dit dye keyser sach ende hoorden wort hy bescaemt ende
ginck mit hem te recht om dat hy niet alleen niet houaerdich
mer oeck niet ondancbaer gheuonden en soude worden
¶ Ende seyde .¶ Die keyser ofte heer die niet en arbeydt
dat hem sijn ridderen ende knechten lief hebben die en kan die
sine niet lief hebben Daer om vintmen tot sinen lof ghescreuen
dat hy nymmermeer sinen heren toe en seyde gaet te strijden.
mer altoes coemt ende seyde dattie arbeyt daer die heer mede
in lijdet die wort den onder heren soe veel te lichter.

¶ Van den ketel ende den hoghelDat vierendetwintichste dyalogus

Paulus zegt. Ook zegt de schrijver Cicero: “Wie de ander liefheeft, kan alles van hem verdragen.”
In Historia Scholastica kan men lezen over Antipater, de vader van Herodus de Grote, dat hij ernstig gewond was geraakt bij een gevecht om de gunst van de keizer van Rome maar dit uit liefde voor de keizer geduldig verdroeg. Ten overstaan van de keizer werd hij ten slotte vals beschuldigd. Toen zei hij tegen de keizer: “Heer keizer, ik wil mij voor u niet verontschuldigen met woorden. Maar zie, deze voor u opgelopen wonden tonen overduidelijk mijn liefde voor u.” De keizer hoorde dit en nam hem weer in genade aan.
Ook kan men het volgende lezen over Julius Caesar, de keizer. Op een keer werd een oude ridder tijdens een gevecht gevangen genomen en voor de rechter geleid. Hij smeekte de keizer of hij met hem mee wilde gaan naar het gerecht om hem te helpen. Toen de keizer dit hoorde, gaf hij hem een advocaat.
Vervolgens zei de ridder: “O heer keizer, toen u naar Azië trok om te vechten zocht ik niemand die in mijn plaats zou gaan. Maar ik ging zelf en de littekens van de wonden die ik daar opgelopen heb, getuigen daarvan.” Terwijl hij dit zei, sloeg hij zijn mantel open en liet zijn gewonde lichaam zien. De keizer zag dit, schaamde zich en ging met hem mee naar het gerecht omdat hij niet hoogmoedig maar ook niet ondankbaar gevonden wilde worden.
Hij zei: “De keizer of de heer, die er niet voor zorgt dat hij zijn ridders en knechten liefheeft, wordt door hen ook niet liefgehad.”
Daarom strekt hem tot eer dat hij nooit meer zijn heren opriep om alleen te gaan strijden, maar altijd zelf ook meeging.
Hij zei: “Als de heer ook arbeid verricht, wordt het voor zijn ondergeschikten zoveel te lichter.”

De 24e dialoog. Over de ketel en de ketelhaak

DJe hoghel sprack op een tijt totten ketel ende seyde du
biste seer ondanckber om dat ick dy altoes opt vuer
draghe daerstu lecker spijsen kokest dattu nochtant
mi niet op enigher tijt daer of en gheeft Dijn gulsicheyt is soe
groot dattu al verslinen wilste ende laetste my hongerich bliuen.
Die ketel antwoorden dattu mi dienste dat is tot mijnre scaden
ende verderfnisse. daer om en biste niet waerdich loon daer of
te ontfanghen mer meer pijn wanttu mi altoes opt vuer hou
dest ende doeste mi bernen ende verderuen Daer om waert mi mo
ghelick ick soude di doden . Mer wilstu mi te willen dienen soe
besorghet mi des mi noot is ende oerbaer ende niet dat mi contra
ri is ende seyde voort DJe diensten diemen den luden doet.als
si ten oerbaer gheschieden sijn si goet. ¶ Daer om alstu andere
luden dienen wilste soe diene hem te wille dat si dij dancber mo
ghen sijn anders seltu die weldaet verliesenDat is dat seneca
seyt die den anderen niet mit oerbaerlicheyt en dient die eyschet
mit onrecht dat hi daer of loon ontfanghen sal Men leset een
fabel dat die muys op een tijt op een[n]eeu ghinck spelen daer hy
lach ende sliep Ende die leeu als hi ontwaeck wort vinck die muys
ende woudese eeten Die muys sanck grote ghenade ende seyde
hebt pacienci mit mi ende ontfermt mijnre . Jck salt v weder
lonen als ick vermach Die leeu lachede daer om ende bespot=
tede die muys denckende wat goet si hem soude moghen doen
Ende als hi aldus dye muys bespottede . gheschiedet dat dye

De ketelhaak zei op een keer tegen de ketel: “Jij bent zeer ondankbaar. Ik houd je altijd boven het vuur waar je lekkere gerechten kookt maar mij geef je er nooit iets van. Jouw gulzigheid is zo groot dat je alles wilt verslinden en je mij hongerig laat blijven.”
De ketel antwoordde: “Dat je mij dient, is tot mijn schade en ondergang. Daarom ben je het niet waard daar loon voor te ontvangen maar eerder pijn, omdat je mij altijd boven het vuur houdt en mij laat branden en mij beschadigt. Daarom zou ik je doden als ik daartoe in staat was. Als je mij wilt dienen, bezorg mij dan wat ik nodig heb en nuttig is en werk me niet tegen.”
Vervolgens zei hij: “De diensten die men de mensen aanbiedt zijn goed als zij hun tot voordeel strekken.”
Als je daarom andere mensen wilt dienen doe het dan zo dat zij je dankbaar kunnen zijn, anders zul je hun welwillendheid verliezen. Dat is wat Seneca zegt: “Wie de anderen niet tot nut is, eist onterecht dat hij daar loon voor ontvangt.”
Men leest in een fabel dat op een keer een muis op een leeuw ging spelen die lag te slapen. Toen de leeuw ontwaakte, ving hij de muis en wilde hem opeten. De muis smeekte om genade en zei: “Heb geduld met mij en ontferm u over mij. Ik zal u belonen zo goed als ik kan.” De leeuw lachte erom en bespotte de muis terwijl hij zich afvroeg wat voor goeds zij zou kunnen doen voor hem.
Toen hij zo de muis bespotte, gebeurde het dat de

leeu gheuanghen wort in dye strick die op hem ghesettet was.
Doe dit die muys sach ghinck si toe en bete die coorden en twee
daer die leeu mede gheuanghen was ende verlossede den leeu.
¶ Merket hier wt hoe ons die cleyne beesten danckbaer leren
wesen Nochtant valtet dat die heren van hoerre quader ende fel=
le natuer mit weldaden die hem hoer ondersaten doen dicwijl
niet verbetert en worden mer ymmer soe veel te meer verargert
ende bliuen in hoer quade natuer ¶ Als men seyt dat een ion=
ghelinc int velt sach een serpent die van groter kouden seer ge
cruust wort ende hy ontfermde hoers ende settese in sinen scoot
Ende doe die serpent wel verwarmt was stack si hoer venijnt
inden ionghen ende dooden hem Daer om seyt seneca dat serpent
en wort sonder vrese inden wijnter niet anghetast al ist verkout
want het niet of en laet sijn venijnt te scieten hoe koudt dattet is:

Van den rosmarijn ende den acker Dat vijfentwintichste dyalo=[gus]

ROsmarijn als men vint inden boeck van dye craft der
cruden heeft onder al die virtuyt Jst dattu hem in dinen
wingaert of acker plantest ende hem eerlick ende reynliken
houdes dat die wingaert ende acker daer of seer vruchbaer sel war
den Hier om een acker die vol oncruyts ende onuruchbaer was
op dat hi vruchten soude brenghen ghinck oetmoedeliken ende de=
uoteliken totten rosmarijnboem ende seydeO grote harder ende goe
de bewaerre ghewaerdighe di tot mi te comen ende bescerme mi

leeuw gevangen werd in de strik die voor hem was uitgezet. Toen de muis dit zag, ging zij er naar toe en beet de koorden waarmee de leeuw gevangen zat door en bevrijdde de leeuw.
Begrijp hieruit dat de kleine dieren ons leren dankbaar te zijn. Toch gebeurt het vaak dat door de goede daden van de onderdanen het slechte en kwaadaardige karakter van de heren niet verbeterd wordt, maar daarentegen juist verergert en dat zij volharden in hun kwade geaardheid. Zo vertelt men dat een jongeman in het veld een slang zag, die door grote kou zeer ernstig leed. Hij ontfermde zich over haar en nam haar op schoot. Toen de slang goed opgewarmd was, spoot zij haar vergif in de jongen en doodde hem.
Daarom zegt Seneca dat de slang in de winter niet zonder gevaar kan worden aangeraakt, ook al is zij koud, want zij zal niet nalaten haar gif te spuiten hoe koud zij het ook heeft.

De 25e dialoog. Over de rozemarijn en de akker

Rozemarijn heeft, zoals men kan vinden in het boek over de kracht van de kruiden, de krachtigste uitwerking van alle kruiden. Als je hem in je wijngaard of akker plant en hem goed verzorgt, dan zal de wijngaard of akker daardoor zeer vruchtbaar worden. Een akker, die vol onkruid stond en onvruchtbaar was, ging daarom nederig en eerbiedig naar de rozemarijn opdat hij vruchtbaar zou worden.
Hij zei: “O grote opzichter en goede bewaarder, verwaardig u naar mij toe te komen en bescherm mij.

leeu gheuanghen wort in dye strick die op hem ghesettet was.
Doe dit die muys sach ghinck si toe en bete die coorden en twee
daer die leeu mede gheuanghen was ende verlossede den leeu.
¶ Merket hier wt hoe ons die cleyne beesten danckbaer leren
wesen Nochtant valtet dat die heren van hoerre quader ende fel=
le natuer mit weldaden die hem hoer ondersaten doen dicwijl
niet verbetert en worden mer ymmer soe veel te meer verargert
ende bliuen in hoer quade natuer ¶ Als men seyt dat een ion=
ghelinc int velt sach een serpent die van groter kouden seer ge
cruust wort ende hy ontfermde hoers ende settese in sinen scoot
Ende doe die serpent wel verwarmt was stack si hoer venijnt
inden ionghen ende dooden hem Daer om seyt seneca dat serpent
en wort sonder vrese inden wijnter niet anghetast al ist verkout
want het niet of en laet sijn venijnt te scieten hoe koudt dattet is:

Van den rosmarijn ende den acker Dat vijfentwintichste dyalo=[gus]

ROsmarijn als men vint inden boeck van dye craft der
cruden heeft onder al die virtuyt Jst dattu hem in dinen
wingaert of acker plantest ende hem eerlick ende reynliken
houdes dat die wingaert ende acker daer of seer vruchbaer sel war
den Hier om een acker die vol oncruyts ende onuruchbaer was
op dat hi vruchten soude brenghen ghinck oetmoedeliken ende de=
uoteliken totten rosmarijnboem ende seydeO grote harder ende goe
de bewaerre ghewaerdighe di tot mi te comen ende bescerme mi

leeuw gevangen werd in de strik die voor hem was uitgezet. Toen de muis dit zag, ging zij er naar toe en beet de koorden waarmee de leeuw gevangen zat door en bevrijdde de leeuw.
Begrijp hieruit dat de kleine dieren ons leren dankbaar te zijn. Toch gebeurt het vaak dat door de goede daden van de onderdanen het slechte en kwaadaardige karakter van de heren niet verbeterd wordt, maar daarentegen juist verergert en dat zij volharden in hun kwade geaardheid. Zo vertelt men dat een jongeman in het veld een slang zag, die door grote kou zeer ernstig leed. Hij ontfermde zich over haar en nam haar op schoot. Toen de slang goed opgewarmd was, spoot zij haar vergif in de jongen en doodde hem.
Daarom zegt Seneca dat de slang in de winter niet zonder gevaar kan worden aangeraakt, ook al is zij koud, want zij zal niet nalaten haar gif te spuiten hoe koud zij het ook heeft.

De 25e dialoog. Over de rozemarijn en de akker

Rozemarijn heeft, zoals men kan vinden in het boek over de kracht van de kruiden, de krachtigste uitwerking van alle kruiden. Als je hem in je wijngaard of akker plant en hem goed verzorgt, dan zal de wijngaard of akker daardoor zeer vruchtbaar worden. Een akker, die vol onkruid stond en onvruchtbaar was, ging daarom nederig en eerbiedig naar de rozemarijn opdat hij vruchtbaar zou worden.
Hij zei: “O grote opzichter en goede bewaarder, verwaardig u naar mij toe te komen en bescherm mij.

Ick sal di eerliken ende reynlike setten ende di trouweliken die
nen Sit alleen ende ruste in mi op dat ick ouermits dy vrucht
baer mach worden Die rosmarijn wort van sinen ghebede ende
wt goedertierenheyt beweghen ende ghinck mit hem ende ghinck
sitten int middel van den ackerMit desen alsdie rosmarijn in
den acker aldus eerliken ende reynliken ghehantiert wort is
die acker vruchtbaer gheworden ende gaf tsestichuoudighe ende
hondertuoudighe vrucht in paciencie ende seyde . EEn
goet regiere inden rijck.doet groet goet ende profijt ¶ Aldus
sal dat goede volck doen als si sonder regiere sijn dat si dan kie
sen enen goeden wysen rechtuaerdighen eerbaren man . dyet
volck bewaren ende bescermen mach ende mit wijsheyt regie
ren want die wise man seytWaerlike is die wise coninck een ves
ticheyt sijns volcks . Jtem . Jst dattu ghenughet inden regi=
ment o ghy conynghen hebt lief die wijsheytHebt lief dat licht
der wijsheyt ghy die bouen dat volck sijt ¶ Ecclesiasticus seyt
dye wise rechter sal sijn volck oordelen ¶ Jtem dye onvroede
conynck sal sijn volck verliesen .¶ Hier om badt salomon van
gode een hart dat leerlick was inder wijsheyt . op dat hy sijn
volck mochte oordelen ende ondersceyden tusschen goet ende
quaet Vegecius dye leerre seyt . Niemant en isser dient noot is
meer goets ende onderscheydes te weten dan den prins wes
leerringhe profitelick wesen sel alle sinen ondersaten . Want
nyemant en kyeset ionghe heren om dat dat gheen oerbaer en
is wantmen niet en weet of si wijs sijn als aristotiles leert.
Plato seyt Doe was dat aertrijck salich doe die wise begons
ten te regieren ende doe dye princen begonsten te verstaen.
Daer om segghen valerius ende boecius . Dattet een gulden
werlt was doe dye stoel des wisen princen dat rijck was.
Seneca seyt oeck Doe dat ghemeen goet van romen in eeren
was doe waren die roemsche keysers ende heren niet onghe=
leert .¶ Jck en weet nyet hoet aldus gheualt onder den prin=
cen dat die craft der consten of der letteren aldus sieck is want
sonder wijsheyt en mach dat regiment niet duerachtich wesen

Ik zal u op een eervolle en mooie plek zetten en u trouw dienen. Ga maar rustig hier zitten zodat ik door u vruchtbaar kan worden.”
De rozemarijn werd door zijn verzoek met medelijden vervuld, ging met hem mee en ging in het midden van de akker zitten. Doordat de rozemarijn op deze respectvolle manier behandeld werd, is de akker vruchtbaar geworden en droeg, na geduldig wachten, zestigvoudig en zelfs honderdvoudig vrucht. Hij zei: “Een rijk dat goed bestuurd wordt is een groot goed en brengt voordeel.”
Daarom moet een goed volk, als het zonder regering is, een goede, eerbare man kiezen, die wijs en rechtvaardig is, die het volk kan besturen, beschermen en met wijsheid regeren.
De wijze man zegt dat het waar is dat een wijze koning zekerheid betekent voor zijn volk. Ook zegt hij: “Als u genoegen beleeft aan het besturen, o koningen, heb dan de wijsheid lief. U, die boven het volk staat, heb het licht van de wijsheid lief.”
In het boek De Wijsheid van Jezus Sirach staat geschreven: “Zoals de wijze koning de juiste oordelen zal vellen over zijn volk, zo zal de dwaze koning zijn volk verliezen.” Daarom bad Salomo tot God om een verstandig hart opdat hij zijn volk kon besturen en onderscheid kon maken tussen goed en kwaad.
De leraar Vegetius zegt: “Niemand heeft er meer belang bij om de goede dingen te leren onderscheiden dan de machthebber, wiens voorschriften aan al zijn onderdanen ten goede moeten komen.”
Niemand kiest voor jonge heren omdat dat geen voordeel brengt want men weet niet of zij wijs genoeg zijn, zoals Aristoteles leert. Plato zegt: “Het was een gelukkige tijd op aarde toen de wijzen begonnen te regeren en de hoge heren hen gingen begrijpen.” Daarom zeggen Valerius en Boëthius dat het een gouden wereld was toen de wijze machthebbers op de troon zaten.
Seneca zegt ook: “Toen het Romeinse Rijk nog in aanzien stond, waren de keizers en heren van Rome niet ongeletterd. Ik weet niet hoe het is onder machthebbers als de kunsten en de letteren verwaarloosd worden want zonder wijsheid kan hun bestuur niet duurzaam zijn.”

Want dye godlike wijsheyt seyt inder wijsheyt boeck die co=
ninghen regnieren bi mi . Men leset dat die keyser van ro=
men screef totten conynck van vranckrijck vermanende hem
dat hy sijn kinderen soude laten leren in den vrien konsten ende
seyde Een ongheleert conynck is als een ghecroont ezel . So=
crates scrijft in sijn leste boeck dat inden lande van campani=
en als men daer een conynck sal kiesen soe en helpt daer niet
toe eedelheyt van gheboorten Mer die stemmen des volcks .
Want dat volck kiest enen dye wel besettet is in goeden zeeden
Goederhande in iusticien ende goedertierenheyt . Oudt van
iaren dye gheen kinder en heeft welck als hy in enigher daet
misdoet soe moet hy steruen

Van wijnruy ende venijnde beesten ses ende t wintichste dyalogus

Wijnruy heeft in hoor veel virtuten Mer sonderlanck
wanneer dat mense stoot mit loock sout ende noten ende
mense alsoe eet of drincket datse goet is teghen alle ve
nijnt al waer een mensch oeck van venijnde dieren ghebeten.
Hier om wantse aldus venijnt verdriuet soe vergaderden op
een tijt alle die venijnde beesten ende quamen tot hoer ende seyden
Wi bidden di dattu dy van die werlt wechdoeste ende dattu dy
niet en onderwindes tusschen ons ende dat gheslachte der men=
schen Want si onse vianden sijn waer om dat wy alle onse best daer
toe doen om onse venijt onder hem te saijen want si ons gheren

Want de goddelijke wijsheid zegt in het boek Wijsheid: “De heerschappij van de koningen is hun door mij gegeven.”
In een brief van de keizer van Rome aan de koning van Frankrijk kan men lezen dat hij hem aanspoort zijn kinderen de vrije kunsten te laten studeren en hij voegt er aan toe dat een ongeletterde koning te vergelijken is met een gekroonde ezel.
Socrates schrijft in zijn laatste boek dat in Campanië bij het kiezen van een koning adellijke geboorte niet telt maar alleen de stem van het volk. Want het volk kiest iemand van onberispelijk gedrag bij wie rechtspraak en edele gezindheid in goede handen zijn. Hij moet levenservaring en geen opgroeiende kinderen meer hebben en als hij een misdaad begaat, moet hij sterven.

De 26e dialoog. Over wijnruit en giftige beesten

Wijnruit heeft veel geneeskrachtige eigenschappen. Dat geldt in het bijzonder wanneer men haar fijnstampt met look, zout en noten en dit mengsel vervolgens eet of drinkt. Ze is dan goed tegen alle gif, zelfs als een mens door een giftig dier is gebeten.
Omdat ze dus gif uitdrijft, kwamen op een keer alle giftige beesten bij elkaar en gingen naar haar toe. Zij zeiden: “Wij gebieden je dat je uit de wereld verdwijnt. Waag het niet meer tussen ons en de mensen te gaan staan want zij zijn onze vijanden. Daarom doen wij allemaal ons best hen te vergiftigen want zij willen ons graag

te verderuen ende veruolghen o[u]s sonder ophouden Die wyn
ruy antwoorden uwe woorden sijn boes ende bedriechlic als
inden souter van v ghescreuen is dat vernijnt der serpenten is
onder hoor lippen verburghenO quade beesten waer om wil dy
den menschen verderuen dien god inden beghin ghescepen heeft
ende gheset een heer bouen ons allen Ende want ghi segt dat
ick graci ende cracht teghen v heb ende teghen v venijnt soe en
sal die graci godes in my niet ydel wesen mer sal altoes in my
bliuen . ende sal altoes v contrari wesen op dat ghy dat grote
quaet niet en doet Ende seyde voort . DJe goeden sellen
wesen in machtigher staden.bouen die quade op dat si niet en
scaden Aldus sellen die prelaten ende ouersten altoes wijselick
die quade bestueren ende hem teghen staen ende corrigeren om hoor
misdaet want seneca seyt die den quaden spaert bescaet den goe
denDie rechter en sal den quaden niet sparen want dye rechter
die den misdoende niet en corrigeert dye ghebiet quaet te doen
als hy oeck seyt Hier om seyt ambrosius . Wanneermen den on
waerdighen vergheeft . soe worden veel luden tot die sonden
verwrect ¶ Valerius scrijft van bruto den senatoer van romen
dat hy sijn eighen sonen dede vanghen ende binden an een pael
ende mit roeden seer gheesselen ende ten lasten mit een bijl dat
hooft of slaen om dat si tarquinum die hy van romen als viant
verdreuen had weder inbrenghen woude.want hi lieuer had
de sonder kinder te wesen dan gheen iustici te doen ¶ Des ge
lijck vertelde oeck augustinus inden boeck vander stat goods
dat op een tijt doe dye keyser van romen gheboden had opt
lijf te verburen dat nyemant teghen dye vianden vechten en
soude .dat doe sijn soon dicwijl vanden vianden gheeysschet
wort teghens hem te vechten. dat hem sijn vader daer om de
de dooden om dat hy syn ghebot hadde ghebroken op dat hy
die rechtuaerdicheyt strenghelick soude houden hoe wel noch
tant die soen die vianden verwonnen had ende romen van hoer
vianden verlostOeck leest men inder coninghen boeck dat saul
dye eerste conynck van ysrahel sinen soon ¶ Jonathas woude

zonder ophouden vervolgen en te gronde richten.” De wijnruit antwoordde: “Jullie woorden zijn slecht en vals. Zoals in Psalmen over jullie staat geschreven, zit het gif van de slang onder de lippen van de kwaadaardigen verborgen. O slechte dieren, waarom willen jullie de mens, die God in het begin geschapen heeft en als heer boven ons allen gesteld heeft, te gronde richten? Want jullie zeggen dat ik de gave en de kracht heb om tegen jullie en jullie gif in te gaan. Zo zal die gave van God niet vruchteloos zijn maar altijd in mij blijven. Die zal altijd tegen je werken opdat je het grote kwaad niet doet.” Vervolgens sprak zij: “De goeden moeten machtiger zijn dan de kwaden opdat deze de goeden niet zullen schaden.”
Zo moeten hoge geestelijken en gezagsdragers altijd met wijsheid de slechte mensen besturen, zich tegen hen te weer stellen en hun misdaad bestraffen. Want Seneca zegt: “Wie de kwaden spaart, beschadigt de goeden.” Ook zegt hij: “De rechter moet de kwaden niet sparen want de rechter die de misdadiger niet straft, moedigt het kwaad aan.” Hierover zegt Ambrosius: “Wanneer men de kwaadwilligen vergeeft, worden veel mensen tot zonden aangezet.”
Valerius schrijft over Brutus, de senator van Rome, dat deze zijn eigen zonen gevangen liet nemen, hen aan een paal liet vastbinden en met een roede liet geselen. Ten slotte werden hun hoofden er met een bijl afgeslagen. Dit alles omdat zij Tarquinius, die door Brutus als vijand uit Rome verdreven was, weer terug wilden laten keren. Brutus wilde liever zonder kinderen zijn dan dat het recht niet zijn loop zou hebben.
Hierover vertelde ook Augustinus in het boek Over de stad van God. De keizer van Rome had het gebod uitgevaardigd dat je gedood zou worden als je tegen de vijand zou vechten. Nadat zijn zoon dikwijls door zijn vijanden uitgedaagd was tegen hen te vechten, liet zijn vader hem doden omdat hij zijn gebod overtreden had en hij het recht streng wilde handhaven, ook al had zijn zoon de vijanden overwonnen en Rome van zijn vijanden verlost.
Men kan in het boek Koningen lezen dat Saul, de eerste koning van Israël, zijn zoon Jonathan wilde

dooden om dat hij bouen sijn ghebot dede ende nochtans dye
vianden verslooch ende grote victorie had op dye philistinen.
¶ Van ysoop ende mercurius . Dat [ses] ende twintichste dyalogus

Ysoop is een cruyt dat dye longhen purgeert ende ver
drijft dat slimachtich flegma . Om dese grote craft
Mercurius dien dye heyden voer een afgod houden en
de een man was doe hy leefden seer ghierich een gokelaer en=
de van allen sonden vol desen castijede god om sine boesheyt al
soe dat hy groot ghebrec in sine longhen had ende vol van fleg
ma was dat hy omder siecten wil nyet meer quaets en mochte
doen waer om hy ghinck totter ysoop ende seyde Die cracht go
des is in dy die siecken te ghenesen alsoe god die crachten ghe=
set heeft inden cruden ende costelike ghesteentenDaer om bid ic di
vertoen dijn cracht in mi ende ghenese mijn longhen ende purgeert
in mi dat flegma Jck gheloue gode ende di dat ic van mijn dief=
ten ende van mijn gheroofden goede dijn deel trouwelic sal gheuen
Die ysoop antwoordenHet is kenlic dattu in dijnre ghesontheyt
alle quaet bedreuen hebsteEnde waert dattu ghesont wordste ghe
maect dattu dan noch veel meerre quaet s[uo]dste doen . Mer dye
cracht godes dye alstu segghes in my is dye en mach dye son=
den gheen hulp gheuen Ganc daer om van mi wanttu bi my
nymmermeer ghesont en selste worden gemaect Ende alsoe verdreef
si hem van daenende seyde D ie bose wort arger in ghesont
heyt dan hy was inder sieckheyt . ¶Wanneer onse here god

doden, omdat Jonathan tegen Sauls gebod in handelde ondanks dat Jonathan de vijand verslagen had en een grote overwinning op de Filistijnen behaalde.
De 27e dialoog. Over hysop en Mercurius

Hysop is een kruid dat de longen reinigt en het teveel aan slijm afdrijft.
Mercurius, die de heidenen voor een afgod houden, was een zeer gierig man, een woekeraar en een zondaar. Hij werd door God om zijn slechtheid met een ernstige kwaal gestraft, waardoor zijn longen vol slijm kwamen te zitten en hij door zijn ziekte geen kwaad meer kon doen.
Hij ging naar de hysop, die een grote geneeskracht had, en zei: “Jij hebt de kracht van God in je om zieken te genezen want God heeft kracht gegeven aan kruiden en kostbare stenen. Daarom verzoek ik je, toon je kracht door mijn longen te genezen en reinig ze van het teveel aan slijm. Ik beloof God en jou dat ik je van mijn van diefstal afkomstige en geroofde goederen eerlijk je deel zal geven.”
Hysop antwoordde: “Het is wel duidelijk dat je al het kwaad bedreven hebt toen je gezond was. Maar als je nu weer gezond gemaakt zou worden, dan zou je nog veel meer kwaad kunnen doen. De kracht van God die, zoals je zegt, in mij is, kan jouw zonden geen hulp bieden. Maak dat je wegkomt want je zult door mij nooit gezond gemaakt worden.” Toen verjoeg zij hem en zei: “De kwaadwillige doet meer kwaad als hij gezond is dan als hij ziek is.” Als onze Here God

die bose gheesselt mit menigherhande passien van siecheyt al
soe dat si nyet meer sondighen en moghen ende hem dan nyet
en beteren dat is een seker teyken der ewigher verdoemenissen
Jn dustanighen menschen is dye godlike castijnghe een beghin
der ewigher nauolghender pinen Want sommighen menschen
als die heylighe leerars segghen beghinnen hoor gheesselen in de
sen leuen op dat si inden ewighen slaghen moghen duren Jtem van
sommighen menschen die in desen leuen ghecastijt worden pleech
men te segghen dat god niet tweewarf en oordelt op een.dat si hem
daer op verlatenEnde en anmercken niet dat die heer god verlossen
de dat volck van israhel wten landen van egypten dat [s]i nochtant die
gheen verdoemde die in hem niet en gheloofden Al gheualtet oec
dicwijl dat een sonde twewarf gheslaghen wort nochtant en hie
tet mer een slach te wesen die al hier inder tijt beghinnen hier
nae inder ewicheyt wort volbrochtAlsoe dat inden gheen die
hem inden plaghen hier niet en beteren die voergaende plagen
der gheesselen een beghin is der nauolghender tormenten .
Hier om seit dauid inden souter die bose sel ghecleedt worden
mit confuus als mit een dubbelt cleet Mitten dubbelden cle=
de warden si ghecleedt dye ghecastijt warden mitter tijtliker
pinen ende der ewighe tormenten. ¶ Het is een fabel dat een
wouwe was alsoe grijpende dat hijt ouer al vynck daer hy
mocht ende dat hi oeck die heylighe kerck niet en spaerden al=
soe dat hi ghehatet wort van allen anderen voeghelen. want
hi veel quaets hadde ghedaenTen lesten doe hi sieck was ghe
worden totter doot toe wort hy seer conpunct ende veruaert
ende sendede om sijn moederEnde als si ghecomen was seyde
hy O lieue moeder ic ben seer sieck ende cranck ende heb anxt dat
ic steruen sal Ende want icse alle vertoornt heb wilt doch gaen
ten tempel der goden offerende hen sacrificie op dat ic den doot
ontgaen moghe want ick bereyt ben mi tot een beter leuen te
bekeren Die moeder antwoorden hem . Jn dijn leuen hebstu
die goden vertoornt mit allen horen heyligen. Hoer rechtuaerdic=
heit geeft een ygheliken na syn wercken Jn dine ghesontheyt

de kwaden straft met vele soorten ziekten zodat zij niet meer kunnen zondigen, is dat, wanneer zij zich niet beteren, een zeker teken van eeuwige verdoemenis. Voor zulke mensen is de goddelijke bestraffing een begin van de eeuwigdurende pijn. Want voor sommige mensen, zoals de heilige leraren zeggen, beginnen hun kwellingen al tijdens het leven opdat zij in het eeuwige leven pijn kunnen verduren.
Ook zegt men gewoonlijk over sommige mensen die in dit leven bestraft worden, dat God niet tweemaal oordeelt over hetzelfde en dat zij daarop vertrouwen en niet opmerken dat de Here God het volk Israël uit Egypte verloste, maar toch degenen vervloekte die niet in hem geloofden.
Al gebeurt het ook dikwijls dat een zonde tweemaal bestraft wordt, toch gaat het om één straf die al in de aardse tijd begint en daarna in de eeuwigheid voortgezet wordt. Dus voor degenen die zich door de bestraffing hier niet beteren, is de aardse pijn een begin van de toekomstige kwellingen.
Hierover zegt David in Psalmen: “De zondaar zal bekleed worden met schaamte en schande als met een dubbel kleed.” Met dubbele kleding worden zij bekleed die bestraft worden met tijdelijke pijnen en eeuwige kwellingen.
Een fabel zegt dat een wouw alles pakte wat hij kon vangen en dat hij ook de heilige kerk niet spaarde en daarom werd gehaat door alle andere vogels, want hij had veel kwaad gedaan. Op het laatst toen hij doodziek was, kreeg hij wroeging, werd bang en riep om zijn moeder. Toen zij gekomen was, zei hij: “O lieve moeder, ik ben erg ziek en ben bang dat ik sterven zal. Omdat ik iedereen kwaad gedaan heb, vraag ik u naar de tempel van de goden te gaan om hun een offer te brengen en om vergeving te vragen opdat ik de dood kan ontlopen, want ik ben bereid een beter leven te gaan leiden.”
De moeder antwoordde: “In je leven heb je de goden met al hun heiligen kwaad gemaakt. Hun rechtvaardigheid geeft iedereen loon naar werken. Toen je gezond was

hebtstu veel quaets ghedaenEnde si weten dattu argher wor
den soudest waert dattu dese siecte ontghinghest . Ende dat
berou dattu hebste dat doet die vrees des dootsDoch soudes=
tu di niet beteren mer arger worden Ende als hi dit hoorden
wort hi meer kranker ende sterf in groter droefheyt .
Van aefruy ende den hase. Dat achtendetwintichste dyalogus

Aefruy als een meester seyt ghemenget mit smout trect
wten leeden doornen of ander hout dat daer in steket.
Het was een haes die al hinckende an die merct quam
want hi een doorn in sijn voet had ghesteken ende seyde totter aef
ruy O meester van groter konsten ontferme di mijnre ende maect
mi ghesont Ende dit seggende stack hiden voet voort daer die doorn
in wasDie aefruy mit goedertierenheyt bewegen ende sette hem seluen
op sine wonde ende haelde die doorn daer wt ende maecte hem ghe=
sont Die hae[f] niet verghetel wesende der weldaet die hem ghe=
sciet was . brocht daghelix op sine scouderen een grote vlessche
mit water ende stortede die an die wortel van die aefruy also dat die
aefruy seer wel was groen ende wel wasschende ende seyde AL
toes sellen wi tot onsen weldaenres. wesen goede ghetrouwe
dienres¶Alsoe en doen niet die quade ende ondancbere menschen
die altoes vergheten die weldaden diemen hen doet Een wijsman
wort gheuraghet wat onder den menschen eerst vergheten wort
hij antwoorden: Dat is weldaet dye men den ondanckbaren
doet Daer om seyt oeck catho tot sinen soon wes ghedachtich

heb je veel kwade dingen gedaan en ze weten dat je slechter zou worden als je aan deze ziekte zou ontsnappen. Het berouw dat je nu hebt, komt voort uit angst voor de dood. Zonder deze ernstige ziekte zou je je leven niet beteren maar slechter worden.”
Toen hij dit hoorde, werd hij nog zieker en stierf in grote droefheid.
De 28e dialoog. Over citroenkruid en de haas

Citroenkruid gemengd met vet trekt, zoals een heelmeester zegt, doornen en andere stukjes hout uit de ledematen.
Er was eens een haas die hinkend op de markt kwam omdat er een doorn in zijn poot stak. Hij zei tegen het citroenkruid: “O zeer kundige meester, heb medelijden met mij en maak mij gezond.” Terwijl hij dit zei, stak hij de poot waarin de doorn zat naar voren. Het citroenkruid kreeg medelijden en behandelde de wond, haalde de doorn eruit en maakte hem beter. De haas, die niet vergat welke goede daad aan hem verricht was, droeg iedere dag op zijn schouders een grote fles water naar het citroenkruid en goot die uit over de wortels. Het citroenkruid werd hierdoor prachtig groen, groeide heel goed en de haas zei: “Wij moeten onze weldoeners altijd trouw dienen.” Slechte en ondankbare mensen doen dit niet en vergeten altijd de goede daden die voor hen worden verricht.
Aan een wijze man werd gevraagd wat door mensen het eerst vergeten wordt. Hij antwoordde: “Dat is de goede daad die men de ondankbare mens bewijst.” Daarom zegt Cato tegen zijn zoon: “Vergeet niet

der weldaet diestu ontfanghen hebste . Jtem dye selue Als dy
dijn arme vryent een cleyn ghifte gheeft . dat saltu mynliken
ontfanghen ende wesen daer of danckbaer Daer om selstu dy
nen weldoenres weder gheuen mit verbeterden ghiften oftu
moghes Anders en salstu dat staliken inder memori nyet heb=
ben die weldaet die dy vanden vrienden ghedaen wordet dat
du den gheuer daer of salste dancken. Want seneca seyt . Het
is een grote winninghe ghedenckenisse vander weldaet. Jtem
dye selue Ondanckbaer is hy dye weldaet nyet weder en be=
taelt mit verbeterheyt Men leset in scolastica historia Dat een
leeuynne hadde hoor hol bijder cellen des heylyghen vaders
macharius dese vant dat hoor ionghen die si gheworpen had
de blijnt waren dese brocht si voer des heylighen mans voeten
daer hy wt verstont dat si nae hoorre manyeren oetmoedeli=
ken badt voer die ionghen . Die heylighe man dede sijn ghe=
bet ende si worden siende Ende die leeuynne dat siende en wou
de niet ondancbaer gheuonden worden want die vellen van alle
die beesten ende dieren die si plach te vanghen plach si te bren=
ghen an dye door van sijnre cellen als te loen van dat goet dat
hoor io[n]ghen van hem ontfanghen hadden Des ghelijcks leest
men oeck int heyligher vader leuen . Dat een ander beest oeck
ghecomen is totter cellen des heylighen macharius . mit een
van hoor ionghe dat oeck blijnt gheworpen was doende een
teyken als si best const dat hi die ionghe siende woude maken
Dat die heylighe man verstaende bad gode voer den blijnden
ionghe. Ende ter stont wordet siende . Doe ghinck die oude
ende dat ionghe van daen mit groter danckbaerheyt Ende on
langhe daer nae quam si weder mit alle hoor ionghen ghela=
den mit schapen vellen gheuende die den heilighen man voor
sijn loon mit gheneychden hoefden hem danckbaerheyt bewi
sende
Van die wegebrede ende die scemynckel neghenendetwintichste dialogus

de weldaad die je ontvangen hebt.” Ook zegt hij: “Als je arme vriend je een kleine gift schenkt, moet je dat liefdevol aannemen en er dankbaar voor zijn. Daarom moet je, als je dat kunt, je weldoeners een grotere gift teruggeven en zo laten zien dat je je vrienden niet vergeten hebt te bedanken voor het goede dat ze voor je gedaan hebben.”
Want Seneca zegt: “Het is een grote verdienste om je een goede daad te blijven herinneren.” Ook zegt hij: “Ondankbaar is degene die een weldaad niet met een grotere weldaad terugbetaalt.”
In Historia Scholastica leest men over een leeuwin die een hol had bij de cel van de heilige vader Macharius. Ze zag dat de jongen die ze geworpen had, blind waren. Ze legde ze voor de voeten van de heilige man neer, waaruit hij begreep dat ze op haar manier nederig om genezing vroeg voor haar jongen. De heilige man deed zijn gebed en zij konden meteen zien. Toen de leeuwin dat zag, wilde ze niet ondankbaar gevonden worden en daarom legde ze de huiden van alle dieren die ze gevangen had voor de deur van zijn cel als beloning voor het goede dat hij voor haar jongen gedaan had.
Iets dergelijks leest men in Het Leven van de Woestijnvaders: ook een ander dier kwam naar de cel van de heilige Macharius met één van haar jongen dat blind geboren was en zij maakte zo goed als ze kon duidelijk dat ze wilde dat hij haar jong van zijn blindheid zou genezen.
De heilige man begreep het, bad tot God voor het blinde jong en meteen kon het zien. Toen ging de moeder met haar jong dankbaar weg.
Niet lang daarna kwam ze met al haar jongen terug, beladen met schapenvachten als beloning voor de heilige man, terwijl ze hem met gebogen hoofden bedankten.
De 29e dialoog. Over weegbree en de aap

WEghebrede is een cruyt dat seer goet is die quarteyn
mede te verdriuen Dit heeft ghemerckt een scemynkel
die een sieck ionck had van die quarteyn dien si niet ge
sont maken en conde wat si daer oeck toe dede Ende si hadde gro=
ten kost daer om ghedaen in medicinen bi die meesters raet daer
gheen baet of en quam Daer om wort si seer begaen ende quam
tot macer mester vanden cruden ende seyde Jck heb hemel ende
aerde omme ghewandert . ende en conden nerghent hulp of
baet vernemen Ende ten lesten heb ick dy gheuonde[u] dye ick
hoor dat een groot meester biste van medicinen Daer om bid
ick di ghif mi raet ende hulp dat ick mijn kint ghenesen mach
van die quarteyn Macer die meester van allen cruyden op dat
die craft des wegebrets warachtich geuonden mochte worden
seyde Ganc neem vier wortelen van die weghebrede ende ghif
die dijnen kinde ende het sal haest van dye quarteyn verlosset
worden Als dit die schemynckel hoorde maecte si die medicijn
bereyt ende gafse haren kinde ende het wort ter stont ghesont
ende seyde . LAet ons soecken den besochten meester van
medicinen . op dat wy onse sieken verlossen moghen van py=
nen ¶ Alsoe sellen wy oeck doen als wy salicheyt onser sielen
soecken ons keeren totten gheleerden ende besochten priester
ende biechtuader . dye onderscheydt weet tusschen goet ende
quaet die binden kan ende mach ende ontbinden . op dat wy
alsoe salicheyt der zielen moghen vinden . ysidorus Alle son=

Weegbree is een kruid waarmee malaria heel goed verdreven kan worden.
Een aap ontdekte dit toen haar jong malaria had. Zij kon het niet gezond maken, wat ze er ook aan deed. Ze had op advies van de dokters veel kosten gemaakt voor medicijnen maar die hielpen niet.
Ze was hierdoor erg overstuur en ging naar Macer, de kruidenmeester, en zei: “Ik ben overal geweest maar niets baatte. Uiteindelijk heb ik u gevonden en ik heb gehoord dat u een groot medicijnmeester bent. Daarom smeek ik u om raad en hulp opdat ik mijn kind van de malaria kan genezen.”
Macer stond als meester van alle kruiden in voor de kracht van de weegbree. Hij zei: “Trek erop uit, neem vier wortels van de weegbree, geef die aan je kind en het zal spoedig van de malaria worden verlost.” Toen de aap dit hoorde, bereidde zij het medicijn, gaf het aan haar kind en het werd onmiddellijk gezond. Ze zei:
“Wij moeten altijd zoeken naar een bekwame medicijnmeester opdat wij onze zieken kunnen verlossen van pijnen.”
Zo moeten wij ook doen als wij zaligheid voor onze ziel zoeken: ons wenden tot de geleerde en ervaren priester en biechtvader, die onderscheid kent tussen goed en kwaad, die kan en mag binden en ontbinden opdat wij zo zaligheid van de ziel kunnen vinden.
Isidorus zegt dat iedere zondaar

der ontfanct ouermits penitencien salicheyt ende ghesontheyt
der wonden . Mer nae dat die siecte is daer nae salmen medi=
cijn gheuen Ende nader wonden grootheyt salmen daer raet
ende plaesteren op doen . Men leset dat sommighe zeerouers
op een tijt op die zee van groter tempeest ende onweer in groten
last waren alsoe dat si god van hemelrijck loueden waert dat
si behouden hoers lijfs ontgaen mochten dat si dan hoor son=
den souden biechten .¶ Ende doe si te lande ghecomen waren
spraken si hoor biechtEnde die capiteyn van hem luden sprac
sijn biecht ane enen heremijt die hem om grootheyt sijnre son
den tot penitencien settede dat hi te romen gaen soude totten
paeus om van hem absolueert te worden Doe wort hi toor=
nich opten heremijt ende sloech hem doot Ende ghinck voort
tot enen anderen te biecht dien hy oeck doot sloech Ende ghinc
totten derden ende sprack oeck sine biecht dese want hi bescey
den was.tracteerde hem mynliken ende safteliken. Ende als
hijs aldus van sijnre boesheyt nyet vermorwen en mochte of
van sijnre quaetheyt trecken Als een goet medicus der zielen
settede hy hem tot sijn penitenci . dat hy als hy saghe of ver=
hoorden daer enich mensche ghestoruen waer dat hi dien int
graft setten soude Dit dede hi garen ende hanteerdent alsoe
langhe dat hi began te dencken hoedanich hij oeck worden sou
de ende dat hem des ghelijcks oeck haest ghescieden soude En
de dit dicwijl doende ende van sijn doot peynsende wort hi ge
brocht tot groten berouwe sijnre sonden ende ordeneerde sinen
staet in een beter leuen. Ende ghinck in die woestijn ende leef
den daer yn groter strengher penitencien altoes voor oghen
hebbende die vrees sijns doots Daer om seyt die glosaGheen
dinck is dat alsoe veel helpet tot die begheerten des vleysches
te bedwinghen ende verwinnen als stadelick te peynsen hoe
dat sijn doot wesen sal

¶ Van verbena ende den wolf. ¶ Dat dertichste dyalogus.

zaligheid en genezing van wonden ontvangt mits hij boete doet.
Afhankelijk van de soort ziekte zal men medicijnen geven. Naar gelang de grootte van de wond moet men er honingraat en een pleister op doen.
Men leest dat er eens enkele zeerovers op zee waren die door hevige stormen en onweer in grote problemen kwamen. Zij baden tot de hemelse God en zouden hun zonden opbiechten als zij aan het gevaar konden ontsnappen en hun leven zouden behouden.
Toen zij aan land gekomen waren, gingen ze biechten. Hun kapitein biechtte bij een kluizenaar die hem er om de grootte van zijn zonden toe aanzette naar Rome te gaan om bij de Paus vergeving te gaan vragen. Toen werd hij kwaad op de kluizenaar en doodde hem. Hij ging bij iemand anders biechten die hij ook doodde. Hij ging bij een derde dezelfde biecht doen. Door deze bescheiden man werd hij vriendelijk en zacht behandeld. Hij liet zich echter niet vermurwen om zijn boosheid te laten varen. Als een goede medicus van de ziel spoorde de kluizenaar hem aan tot boetedoening. Als hij ergens zag of hoorde dat er iemand gestorven was, moest hij deze persoon begraven.
Dit deed de kapitein graag. Hij deed dit werk zo lang, dat hij zich begon af te vragen hoe het met hem zou aflopen. Hij dacht dat hem spoedig hetzelfde zou kunnen overkomen. Terwijl hij mensen begroef en tegelijkertijd aan zijn eigen dood dacht, kreeg hij groot berouw over zijn zonden en zette hij zich geheel in voor een beter leven. De zondaar trok de woestijn in en deed daar veel boete omdat hij steeds angst voor zijn eigen dood had.
De toelichting bij dit verhaal zegt, dat niets beter helpt om de lusten te bedwingen en te overwinnen dan voortdurend te bedenken hoe je eigen dood zal zijn.

De 30e dialoog. Over verbena en de wolf

[E]En vindet inden boec vanden craften der cruden dat yement die
dat cruyt verbena an hem dragende enigen sieken visiteert ende hen
vraget hoe dattet mit hen is Jst dat hi dan antwoordtMi is wel
so sal hi die siecte ontgaen Ende ist dat hi seyt mi is seer qualiken dattan
die sieke gheen hope hebben en mach dat hi ontgaen sel Het was een
wolf die een groot vermaert medicus was die tot enen sieken comen
de hem troestede ende seide dat hi gheen noet vanden liue hebben en soude
Dit verhoorden die vos die bekennende was die craft van dat crijyt ver
bena op dat hi den wolf bescamen soude ghinc totten sieken brengende
met hem een tacke van datcruyt verbena ende vragede hem hoet met hem was
Die sieke antwoorde Mi is seer qualic Als die vos dit antwoort
gehoort had was hi seker van des sieken staet dat hi steruen soude
ende ginc totten groten meester den wolf ende seyde wat segstu meester
van dien sieken Die wolf antwoorden hi sel haest gesont worden want
hi begint seer te beteren na dat sijn puls ende sijn water wtwisen Dye
vos dit horende wort lachende ende seideO meester die siecte heeft
di bedrogen wanttu en weetste niet veel vanden medicinen te seggen want
die sieke en mach den doot niet ontgaen om dat hy die sentenci des doots
op hem geladen heeft Die wolf seide daer tegen ende die vos bleef by
sinen woorden Also dat si groten twist onder malkander hadden daer veel
menscen bi waren ende wedden tegen malkander ende settede panden bi so wie
dattat winnen soude Hier na sterf die sieke na achte dagen Ende die
wolf bleef bescaemt ende verloes die weddinge ende oec dat onderpant ende sei
de Van onsekere dingen wedden om pande.is onwijsheit ende dicwijl
grote schande Daer om selstu o mensche wachten dattu di niet en ver
bindest of weddest van dinghen diestu niet seker en weetste op dattu niet
bedrogen en wordest Als socrates die philosooph antwoorden den
ghenen die hem vraechden hoe hi best die waerheyt soude seg=
ghen ende seide Jst dattu nyet voor waer en segste dattu nyet wel

Je vindt in het boek over de kracht van de kruiden dat iemand met het kruid verbena bij zich enige zieken bezoekt om te vragen hoe het met hen gaat. Wanneer de zieke zegt dat het goed gaat, dan zal hij van zijn ziekte genezen, maar zegt hij dat het heel slecht met hem gaat, dan kan hij geen hoop hebben dat hij er bovenop zal komen.
Er was eens een wolf die een beroemd medicus was. Hij kwam bij een zieke, troostte hem en zei dat hij niet lijden zou door lichamelijk ongemak. Dit kwam de vos, die bekend was met de kracht van het kruid verbena, ter ore. Omdat hij de wolf voor gek wilde zetten, ging hij met een tak van het kruid verbena naar de zieke en vroeg hem hoe het met hem was. De zieke antwoordde: “Het gaat erg slecht met mij.” Na dit antwoord wist de vos zeker dat de zieke in deze toestand zou sterven. Hij ging naar de geleerde wolf en zei: “Meester, wat is je mening over de zieke?” De wolf antwoordde: “Hij is aan de beterende hand en zal spoedig weer gezond worden, zoals zijn polsslag en urine uitwijzen." De vos begon te lachen en zei: “O meester, deze ziekte heeft je om de tuin geleid, omdat je niet veel van medicijnen weet. De zieke zal niet aan de dood ontsnappen want hij is al ten dode opgeschreven.” De wolf sprak hem tegen, maar de vos bleef bij zijn standpunt zodat ze ontzettende ruzie met elkaar kregen waar veel mensen bij waren. Ze sloten onderling een weddenschap af met een inzet voor wie er winnen zou. Na acht dagen stierf de zieke. De wolf schaamde zich, verloor de weddenschap en zei: “Als je iets niet zeker weet, is het onverstandig om te wedden met een inzet. Dat brengt dikwijls grote schande.”
Daarom mensen, let op dat je geen weddenschap aangaat over dingen waar je niet zeker van bent, anders kom je bedrogen uit.
Zo antwoordde Socrates de filosoof degene die hem vroeg hoe hij het beste de waarheid kon zeggen: “Je kunt niet de waarheid zeggen over iets dat je niet goed

en weetste Als oec een philosooph seyde Jst dattu vrees hebste
te segghen datti na mochte berouwen dat ist dat bestVeel men
schen vindetmen die of si waer segghen of niet dat altijt ver=
antwoorden willen also souden si oec daer vechten ende kiuen Het
was een wijf die ghewoen was veel te kiuen Dese ghinck op
een tijt mit horen man ouer een schoon velt dat seer plaen ende
slecht was also dat die man seyde dattet also slecht ende euen was of
ghemayet waer Dat wijf seyde daer teghen dattet also of ghe
scoren was ende worden also onderlinghe twistendeAlso datse die
man na dat hy hoor veel quaden woorden ghegeuen had oec wel ende
bet sloech ende sneet hoor ten lesten die tonghe of Ende doe si niet
ghespreken en konde bewees si mit horen vingheren dattet velt
ghescoren was een teyken doende oft scheren hadde gheweest Des
ghelijcks seytmen oec van een ander wijf dit mit horen man ki=
uende hiet hem lusich te wesen waer om hy toornich wort ende
sloechse seer.Mer want si niet swighen en woude brocht hise voer
den bueren ende bestrafstese daer om dat si hoor soude scamenMer
want si nyet of en lyet werp hy se int water ende tratse myt
voeten onder Ende doe si aldus onder water legghende niet
spreken en mochte stack si hoor handen bouen dat water ende
knippede mit horen naghelen van hoor dumen recht of si lusen
hadde gheknipt Daer om seyt die wise man veel menschen sijn
mitten swaerde verslaghen mer niet soe veel alster bi hoor ton=
ghen veloren sijn ghebleuen.
Van mandragora ende venusDat eenendedertichste dyalogus

weet.” Een andere filosoof zei: “Wanneer je bang bent om iets te zeggen waarvan je later berouw hebt, dan is dat goed. Er zijn veel mensen die, of ze nu de waarheid spreken of niet, zich altijd willen verdedigen, zelfs door te willen vechten en ruzie te maken.”
Er was eens een vrouw die de gewoonte had om veel ruzie te maken. Zij liep op een keer met haar man over een mooi veld dat zeer vlak was zodat de man zei dat het leek alsof het gemaaid was. De vrouw zei echter dat het kaal gemaakt was. Ze kregen daarover onderling ruzie. Nadat de man haar had uitgescholden en haar ook hard sloeg, sneed hij ten slotte haar tong af. Toen zij niet meer spreken kon, maakte zij naar het kaal gemaakte veld een gebaar met haar vingers alsof ze knipte met een schaar.
Iets dergelijks wordt ook van een andere vrouw gezegd die met haar man ruzie maakte en hem verweet dat hij vol luizen zat waardoor hij kwaad werd en haar flink sloeg. Omdat zij niet wilde zwijgen, bracht hij haar naar het burengerecht om daar zo bestraft te worden dat zij zich zou schamen. Maar ze hield niet op. Hij gooide haar in het water en trapte haar met zijn voeten onder. Toen zij zo onder water lag en niet meer praten kon, stak zij haar handen boven het water uit en knipte met de nagels van haar duimen alsof zij luizen had geplet.
Daarover zegt de wijze man: “Veel mensen zijn door het zwaard verslagen maar meer nog zijn er verloren gegaan door hun tong.”
De 31e dialoog. Over alruin en Venus

MAndragora als augustinus scrijft is eenrehande cruyt
Daer sommighe menschen of segghen dattet die on=
uruchtbaer luden vruchtbaer maect. Om dat venus
die vanden heyden ghehouden wort voer een afgodyn ende een
ouerspoelster was veel onsuuerheyden bedriuende mit maers
ende myt anchises ende andere mannen ghinck si tot dat cruyt
mandragora ende seideOdu alre beste edelste cruyt die vruchbaer
biste ende andere vruchbaer maket sich in mi ende en wilt niet ver
smaden mine ghebede ende ghif mi van di te eten op dat ick van
also veel goeder lieuer boelen vrucht ontfanghen mach want
ick onvruchbaer ben ende want ic sonder di gheen vrucht ontfan
ghen en mach Alleen verhoort nv mijn ghebet ende eysche van mi
dattu wilsteMandragora antwoordenO du onscamel wijf wat
bitstu die lucht ende die aerde is besmet van den stanc dijnre on=
suuerheyt hoe veel te meer oftu kinderen wonnest dye dy sa=
gen groot ghemaect van mi. Ganc van mi alstu eerst moghes
want die stanc dijnre onsuuerheyt stincket voer my Ende also
verdreef mandragora dat onreyn wijf ende seyde . M en
sal scuwen ende laten onreyn vrouwen.want nyemant en mach
mit hoor spraeck mit eren houden ¶ Die wise man die mede
spraeck des onreynen wijfs onsteket als vuerDat sal een cuys
man doen die sijn cuysheyt bewaren wil Wy en sellen mitten
onreynen vrouwen gheen spraeck houden noch onsen oren ho=
ren woorden verlenen . Mer sellense veriaghen ende van ons
verdriuen Jheronimus vertelt van enen heylighen martelaer
die als hy veel tormenten verwonnen had ghebrocht wort in
een scoon prieel ende sijn handen ende voeten ghebonden gheleit
op een bed dat mit blomen ende mit alreley ghenoechten ver
ciert was ende daer wort een vuyl wijf gebrocht die syn lichaem ende
leden onhoesseliken handelden Ende die heylige man wt lieften
der reynicheyt beet sijn tonge wt sijn mont ende spoech die dat
onreyn wijf mitten bloede in haer aensicht ende verdreefse al
soe van hem .¶ Het was een conyncynne van vranckrijck dye
eenen goeden wisen man sach . dat hy seer suuerliken han=

Zoals Augustinus schrijft is alruin een kruid waarvan sommige mensen zeggen dat het onvruchtbare mensen vruchtbaar maakt.
Venus, die door de heidenen voor een godin gehouden wordt, een overspelige vrouw was en veel ontucht bedreef met Mars, Anchises en andere mannen, ging naar het kruid alruin en zei: “O allerbeste en edelste kruid, je bent vruchtbaar en je maakt anderen vruchtbaar. Kijk naar mij en wijs mijn verzoek niet af. Geef mij van jou te eten opdat ik door veel lieve minnaars vrucht ontvangen kan, want ik ben onvruchtbaar en zonder jou kan ik niet zwanger worden. Willig nu slechts mijn verzoek in en vraag mij maar wat je wilt hebben.”
De alruin antwoordde: “Wat ben jij een schaamteloze vrouw. De lucht en de aarde zijn besmet door de stank van je onreinheid. Hoeveel te meer zou dat zijn als je kinderen krijgt die met mijn hulp zijn ontstaan. Ga weg zo snel je kunt, want de stank van je onkuisheid is ondraaglijk.”
Zo verdreef de alruin de onkuise vrouw en zei: “Men moet zedeloze vrouwen mijden want niemand kan in ere met hen spreken.”
De wijze man die over de zedeloze vrouw sprak, ontstak in vurige woede. Dat moet ook een kuise man doen die zijn kuisheid wil bewaren. Wij moeten niet met zedeloze vrouwen spreken of naar hen luisteren. Maar we moeten hen wegjagen.
Hieronymus vertelt over een heilige martelaar die, nadat hij veel kwellingen overwonnen had, met gebonden handen en voeten in een mooi prieel gebracht werd. Hij werd op een bed gelegd dat met bloemen versierd was en allerlei aantrekkelijkheden bevatte. Er werd een onzedige vrouw binnengebracht, die zijn lichaam en ledematen onbetamelijk betastte. Uit liefde voor reinheid beet de man zijn tong af en spuugde die met bloed en al in het gezicht van de vrouw en verjoeg haar op deze manier.
Er was eens een koningin van Frankrijk die een goede wijze man zag met zeer mooie handen.

den had ende riep hem tot hoor ende greep hem by den handen
ende seydeOch voerwaer dese scone vingheren sijn doch waer
dich te handelen dieheymelicheyden der conyncynnenDie wi
se eerbare man toech sijn wtgherecte handen na hem ende seyde
Neen lieue vrouwe dat en moet doch nyet gescieden dattu segste
Want waert dat mijn reyne vingheren uwe ontamelike lee=
den raecten soe souden mijn vingheren onreyn worden . daer
ic mede eten soude van dat roeren ende raecken van uwen lichaem
alsoe dat ick altoes daer nae my des ontsien ende veronwaerdi=
ghen soude dye tot mynen mont wt te steeken om daer mede
spisen ofte ander noodruftighe dinghen tot minen mont of tot
anderen leeden ofte dinghen te dienen.
Vanden roosboom ende dat velthoenDat tweendertichste dyalogus

[D]En roosboem vol scoenre bloemen stont gheplant in
een scoen prieel Daer voer by ghinck een patrijs of een
velthoen ende aensach den roosboem ende vertrat van die
roosen onder sijn voeten ende ghinck totten roosboom ende seydeObloem
bouen allen bloemen ghif mi van dinen roosen op dat ick mi ver=
maecken mach in den soeten roeck van diDie rooseboem antwoor
den Coem tot mi mijn alre liefste suster ende neem van minen vruch
ten die alre scoonste ende ghebruke die tot dinen willeDoe vloech
die patrijs anden roosboem om roosen daer of te plocken ende die doornen
staken hoor in die been ende alt lyf ouer alsoe dat hi wech vloech
vanden boom sonder rosen ende seyde. AL sijn die rosen scoon

Ze riep hem bij zich, greep zijn handen vast en zei: “Deze mooie vingers zijn het werkelijk waard om de verborgen plekken van de koningin aan te raken.” De wijze, eerzame man trok zijn uitgestrekte handen terug en zei: “Nee, lieve vrouw, wat u zegt, mag echt niet gebeuren want mijn zuivere vingers zouden onrein worden als zij uw intieme lichaamsdelen zouden aanraken. Door de aanraking van uw lichaam zou ik in uw onreinheid delen. Dus zou ik mij altijd ongemakkelijk voelen als ik mijn vingers met tegenzin naar mijn mond moet brengen om te eten of wanneer ik ze moet gebruiken voor andere noodzakelijke dingen.”
De 32e dialoog. Over de rozenstruik en de patrijs

Er stond een rozenstruik vol met mooie bloemen in een prieel. Een patrijs liep voorbij, keek naar de rozenstruik en vertrapte de rozen onder zijn poten. Hij liep op de rozenstruik af en zei: “O bloem boven alle bloemen, geef mij wat van jouw rozen opdat ik kan genieten van de zoete geur.” De rozenstruik antwoordde: “Kom bij me allerliefste zuster, neem de mooiste bloemen en gebruik ze naar believen.” Toen vloog de patrijs in de rozenstruik om er rozen af te plukken. Hij bezeerde zich zo erg aan de doornen die in zijn poot en oude lijf staken dat hij zonder rozen uit de struik wegvloog. Hij zei: “Ook al zijn de rozen mooi

ende duer . si sijn nochtant hart ende suer¶Na een gheestelike syn
is die roosboom die werlt Die rosen onder die doornen sijn die tijt
like rijcdommen als onse heer int heylige ewangeli seyt Daer gre
gorius opseyt wie soude mi ye ghelooft hebben als ic hadde willen
beduden die rijcdom doornen te wesen om dat die doornen steken ende
die rijcdommen ghenoechlic sijn Ende si nochtant steken dat hart des
menschen mit menigherhande sorghe ende ghedochte ende oec verstoren
Ende wanneer si totter sonden den mensche ghetoghen hebben soe
wonden si dat hart mitter wonden der sonden Bernardus o mensche
uwe rijcdommen sijn seer ydel ende quaet .si dooden horen heer ende
maken hem horen knecht.si belouen sekerheyt ende steecken den men
sche in groter sorghen Paulus Die rijck worden willen vallen in be
coringe ende inden stric des bosen viants ende worden gebrocht in veel
hinderlike ende onnutte begheerten die den mensche leyden int vergaen ende
verlies Jheronimus vertelt van een philosooph thebanus ghenoemt die
vergadert hadde een groot klomp gouds welck hi in die zee warp
ende seyde Gaet wech quade begheerlickheden int afgront der wa
teren Jc sal v verdrencken op dat ic van v niet verdrencket en worde
Des ghelijc seyt oec gregorius van een philosooph dye een groot
ghewicht gouts mit hem drouch ouer den wech ouerleggen =
de ende ouerdenckende in sinen moet dat hi niet te samen doech
den vergaderen soude moghen ende rijcdommen besitten En=
de warp dat gout ten lesten van hem ende seyde o rijcdommen
gaet wech ende sijt veer van ons .
Vanden doornen boom ende die wilde geytDat driendertichste dyalogus

en kostbaar, toch zijn ze hard en stekelig.” In geestelijke zin kan men de rozenstruik als de wereld beschouwen. De rozen onder de doornen zijn de tijdelijke rijkdommen, zoals onze Heer in het heilige Evangelie zegt. Gregorius heeft daarover gezegd: “Wie zou mij geloofd hebben als ik had willen uitleggen dat de doornen rijkdom betekenen, terwijl doornen juist steken en rijkdom plezierig hoort te zijn. De doornen bestoken het hart van de mensen echter met allerlei zorgen, gepieker en ook met verwarring. Wanneer ze de mensen tot zonden gebracht hebben, verwonden ze het hart met de pijn van de zonden.” Bernardus zegt: “O mens, uw rijkdommen zijn zeer ijdel en slecht. Zij doden hun heer en maken hem tot knecht. Ze beloven zekerheid maar geven de mensen grotere zorgen.” Paulus zegt: “Degenen die rijk willen worden, komen in verleiding en in de ban van de duivel. Ze worden tot veel nadelige en onnutte begeerten gebracht die hen tot ondergang en verderf brengen.” Hieronymus vertelt over een filosoof, Thebanus genaamd, die een grote klomp goud die hij verzameld had in zee wierp en daarbij zei: “Slechte verlangens, verdwijn in de afgrond van de zee. Ik zal jullie verdrinken opdat ik niet door jullie verdronken zal worden.” Zo zegt ook Gregorius over een filosoof die een groot gewicht aan goud bij zich droeg, dat hij bij zichzelf te rade ging en in zijn hart overdacht dat hij niet zoveel rijkdommen zou mogen verzamelen en bezitten.
Ten slotte gooide hij het goud weg en zei: “O rijkdom, verdwijn en blijf ver van mij vandaan.”
De 33e dialoog. Over de doornstruik en de wilde geit

[C]Ampnus als augustinus seyt in die gloos op dye sou
ter is eenrehande doorn dat seer dick is ende is sacht ende
weeck in dye wtsprutinghe ende scoon daer nochtant
nae witte doornen wt wassen. Tot desen boem is ghecomen
een wilde gheyt doe die doorn noch nyet wt ghecomen en was
mer seer schoon was int bloeyen ende soft in antasten. ende voede
hoer daer ende at daer of mit grote soeticheyt . Daer nae alst
een wijl gheleden was wort si ghedachtich des goeden soeten
smakes. Ende tooch weder an den boom willende eten als si te
voren hadde ghedaen Mer want hoor spruten nu verhardet
waren ende daer veel doornen in waren ghewassen ende die gheyt
die tacken began te eten ghinghen die doornen in hoor mont ende
keele staen ende deden hoor grote pijn alsoe dat die gheyt den
boom vermalediede ende seyde ONsalighe du hebste wel be
gonnen . mer int eynde en biste soe niet gheuonden .¶Alsoe vin
det men veel menschen die int beginne dat goet werc wel begin
nen mer ten eyde daer niet in en vorderen waer om si oeck dye
maledixi godes op hem verhalen Jheronimus Jnden kersten men
sche en wort niet ghesocht dat begin mer dat eynde Paulus die
heylighe apostel began qualiken Mer eynde dat seer wel On
derwijlen worden dye beghinnen ghepresen . Mer dat eynde
int ouertreden wort verdoomt . ysidorus Dat eijnde is altoes
te soeken int leuen des menschen . want god en siet niet hoe=
danich wi voer hebben gheweestMer hoedanich wij in dat eyn
de gheuonden worden Ciprianus .wt sinen eynde sal ellic
mensche gherechtuaerdicht worden of verdoemt ¶ Het was
een ridder die te clooster woude gaen ende hi anmercten die son
den dye hy mitter tonghen bedreuen had .ende seynden sinen
knecht tot ten abt vanden cloester . dat hi hem te kennen sou=
de gheuen sinen goeden wil dye hi had om te clooster te gaen
ende segghen dat hi stom waerEnde nochtant hem ondergheuen
woude om inder ghehoorsaemheyt te staenDese ridder wort
ontfanghen ende men en wist anders niet dan hy stom was
ende nam seer toe in doechdelike leuen Daer nae soude die abt

Zoals Augustinus in het commentaar op Psalmen zegt, is wegedoorn een struik die heel dik en mooi is. De uitlopers zijn zacht en soepel, hoewel er later witte doornen aan groeien.
Er kwam eens een wilde geit bij deze struik toen de doornen nog niet uitgekomen waren. De struik bloeide prachtig en voelde zacht aan. Zij voedde zich ermee en at er smakelijk van.
Een tijdje later herinnerde ze zich de zoete smaak en ging opnieuw naar de struik omdat ze weer zo wilde eten als ze eerder gedaan had. De loten waren nu hard geworden en er groeiden veel doornen aan. Toen de geit van de takken begon te eten, kreeg zij veel doornen in haar bek en keel die haar veel pijn bezorgden, zodat de geit de struik vervloekte en zei: ”O ellendige plant, je bent weliswaar goed begonnen maar ten slotte heb ik je zo niet gevonden.”
Zo zijn er veel mensen die aan goede werken beginnen maar dat niet volhouden waardoor zij ook de vloek van God over zich afroepen.
Hieronymus zegt: “Bij de christenen wordt niet gekeken naar het begin maar naar het einde. De heilige apostel Paulus leefde eerst verkeerd maar eindigde heel goed. Soms wordt het begin geprezen maar het eindigen in zonde brengt verdoemenis.”
Isidorus zegt: “Men moet in het leven van mensen altijd letten op het einde, want God kijkt niet hoe wij eerder geweest zijn, maar hoe wij ten slotte geworden zijn.” Cyprianus merkt op: “Afhankelijk van zijn levenseinde zal ieder mens genade ondervinden of verdoemd worden.”
Er was eens een ridder die in het klooster wilde treden en bedacht welke zonden hij bedreven had door met een kwade tong te spreken. Hij stuurde zijn knecht naar de abt van het klooster om deze te laten weten dat hij de bedoeling had om in het klooster in te treden en aan de abt te zeggen dat hij stom was, maar zich aan de gelofte van gehoorzaamheid wilde onderwerpen.
De ridder werd opgenomen en men wist niet beter dan dat hij stom was. Hij werd steeds deugdzamer.
Enige tijd later zou de abt

reysen tot enen ridder dye in groter kranckheyt lach ende hy
nam desen stommen ridder mit hem Ende daer comende sach
die stomme dat die sieke ridder int versceyden der zielen wten
lichaem van den bosen vianden seer wort ghepijnt waer om
hi seer screyede Ende doe si weder ten clooster souden gaen quam
hem luden temoete loepen een ridder die den abt gheloueden
dat hi een monick worden woude als hi sine dinghen bescicket
had Ende doe hi dit den abt ghelouet hadde ghinck hi voer hem
luden ende viel van een brugghe daer hi ouer gaen soude int wa=
ter ende verdrenckede wes siel die stomme sach inden habijt des mo
nicks inden ewighen leuen brenghen vande heylighen enghel
waer om hy wt groter blijscappen lachende wort te mael seer
Als dit die abt sach gheboet hy hem by dye ghehoorsaemheyt
waert dat hi spreken mochte dat hi hem segghen woude waer
om hi soe seer ghelachet hadDoe antwoorden hi O vader du
en hebste niet wel ghedaen mi aldus ghebieden te spreken tegen
mijn opset Ende vertellede hem al dat hi ghesien hadde Ende
als die abt dat hoorden viel hy hem te voeten Mer hy nam hem
haesteliken op .ende badt hem dat hy hem besluten woude in
een cluse dat hi sijn opset houden mochte .
Van mirtus ende dat wijf . Dat vierendedertichste dyalogus

MJrtus is een boom dat op die kant van dye zee was
chet ende is den vrouwen tot velen dinghen nut. Het
was een wijf die sieck was ende al hoor goet vermeystert

naar een ridder reizen die erg ziek was. Hij nam de stomme ridder mee en daar aangekomen, zag deze dat de zieke ridder bij het loslaten van de ziel uit het lichaam door de duivel werd gepijnigd waardoor hij erg moest huilen.
Toen zij weer naar het klooster terug zouden gaan, kwam een ridder hen tegemoet lopen die aan de abt beloofde dat hij een monnik zou worden zodra hij zijn zaken geregeld had. Nadat hij dit aan de abt beloofd had, liep hij voor hen uit, viel van de brug waar hij overheen liep in het water en verdronk. De stomme ridder zag in de habijt van de monnik dat de ziel van de verdronken ridder door de heilige engel naar het eeuwige leven geleid werd, waar hij uit grote blijdschap meermalen om moest lachen.
Nu de abt gemerkt had dat hij kon spreken, gebood hij hem gehoorzaam te zijn door hem te zeggen waarom hij zo gelachen had. Toen antwoordde hij: “O vader, u heeft er geen goed aan gedaan mij op deze manier te gebieden tegen mijn vaste voornemen in te spreken.” Hij vertelde hem alles wat hij gezien had. Toen de abt dit hoorde, viel hij op zijn knieën maar hij werd snel overeind gezet.
De ridder smeekte de abt dat hij hem in een cel zou opsluiten opdat hij zich aan zijn vaste voornemen zou kunnen houden.
De 34e dialoog. Over de mirte en de vrouw

De mirte is een struik die bij de zee groeit en die voor vrouwen heel nuttig is. Er was een vrouw die ziek was en al haar bezittingen aan geneesmiddelen

had ende nochtant nerghent troest van hore siecten en vant De
se toech ten lesten op die zee ende vant daer dit voerseyde cruyt
Ende sprac dat an mit groter begheerlicheytO edele boem ont
ferme di mijnre ende ghif mi onsalighe wijf een tack van dy dat
ic mine wonden ghenesen mach Die boem antwoorden Of ic di wat
vanden mijnen gaef wat loen soude ic van di hebben Dat wijf ant
woorden. Siluer of gout en heb ic niet want ic al mijn goet inden
siecten heb verteert ende vermeystert Mer dat loue ic god ende di dat ick
dijnre altoes in minen ghebede ghedencken sal Ende van dat selue
goet dat mi god verleent sel ic di dijn deel of geuen Die boem antwoor
de Dat alre beste dattu mi gheuen moges dat is dattu in dinen
ghebeden god voer mi biddest Ganc vrij an ende clym in mi ende neem
datti gelieft Alleen sich dattu die geloften houdest ende seyde voort
D ien sijn wi schuldich dat onse te geuen. die onser gedencken in
hoor ghebeden. Also sellen wi oec weldoen den goeden menschen op
dat si an gode voor ons hoor ghebeden willen wtstorten Want die
heylighe gebeden vercrigen van gode dat si begeren als dye glosa
seyt Dat ghebet goeder menschen is als een scilt die van die toorn
godes bescermet Daer om seyt Origenes Meer vermach ee[n] hey
lich mensche mit sinen gebede dan veel menschen dye sterc sijn
inden strijde Als wi lesen in dat oude testament in exodo dat in
dier tijt doe die kinder van ysrahel inder woestinen waren. was
daer een coninck amalech ghenoemt die dat volck van israhel
sterkeliken anvechtende was also dat si hem nyet weder staen
en mochten Ende doe moyses sach dat hi mit sijn volck verwon
nen soude werden . liep hy totten ghebede ende buerden sine
handen op tot gode endesloech sijn oghen inden hemel ende bad
den heer naernstelic om sine vianden te verwinnen Ende also
langhe als hi sijn handen op gherect had totten heer in sinen
ghebede soe verwan sijn volck Ende als hi sijn handen neder
lyet gaen verwan amalech ¶ Ende want moyses handen van
dat langhe ophouden swaer worden ende hise niet langher op
houden en mocht staet daer ghescreuen dat aaron ende hur gin
ghen die een ander rechter side ende dye ander ter lufter side ende

had uitgegeven en toch nergens hulp voor haar ziekten vond. Ten slotte ging de vrouw naar de zee en vond daar het voornoemde kruid. Zij sprak het kruid aan met groot verlangen: “O edele mirte, heb medelijden en geef mij, onzalige vrouw, een tak van jou om mijn wonden te kunnen genezen.” De mirte antwoordde: “Als ik jou een tak van mij zou geven, kun je mij dan betalen?” De vrouw zei: “Zilver of goud heb ik niet want door mijn ziekten heb ik alles wat ik had, besteed aan geneesmiddelen maar ik beloof God en jou dat ik je altijd in mijn gebeden zal gedenken. Van al het goede dat God mij toebedeelt, zal ik jou je deel geven.” De mirte antwoordde: “Het allerbeste dat je mij kunt geven, is voor mij te bidden tot God. Ga je gang, klim omhoog en neem wat je nodig denkt te hebben, alleen moet je je wel aan je belofte houden.” De mirte sprak verder:
“Degenen die ons gedenken in hun gebeden moeten we het onze geven, dat zijn wij verschuldigd aan hen.”
Daarom moeten wij ook de goede mensen goed behandelen opdat zij zich voor ons willen uitspreken in hun gebeden tot God.
In een commentaar op de Bijbel staat: “Door de heilige gebeden krijgen zij van God wat zij verlangen.” Het gebed van de goede mensen is als een schild dat beschermt tegen de woede van God. Daarom zegt Origenes: “Een heilig mens krijgt meer voor elkaar met zijn gebed dan veel mensen die sterk zijn in de strijd.”
We lezen in het boek Exodus van het Oude Testament dat in de tijd dat de kinderen van Israël in de woestijn waren er een koning was, Amalek geheten, die het volk van Israël zo hevig bevocht dat zij hem niet konden weerstaan. Toen Mozes zag dat hij met zijn volk zou gaan verliezen, liep hij naar de gebedsplaats, hief zijn handen op tot God, sloeg zijn ogen ten hemel en bad vurig tot de Heer om een overwinning op zijn vijanden. Zolang als hij in zijn gebed zijn handen opgeheven had tot de Heer, was zijn volk aan de winnende hand, maar zodra hij zijn handen liet zakken was Amalek de sterkste. De handen van Mozes werden van het lange omhooghouden zwaar waardoor hij ze niet langer omhoog kon houden. Daarom staat er geschreven dat Aäron en Hur aan weerszijden van hem gingen staan en

hielden elck een van moyses handen op ter tijt toe dat amalech hoor
viant verwonnen wort ende hi van hen luden veriaghet wort ende vloet
Daer om seyt een leerre dat goeden menschen ghebet oec inden strij
de victori crijghet Men leest in die storie van gouert van belyoen
dat op een tijt doe hi mit sinen heren ende volcke die grote stat van
anthiochien beleghen had Dat carbara maersscalc des conyncs
van persen hem luden beleghen had mit groter macht van volc=
ke van turken ende saracijnen Also dat hi ende sijn volck seer benau
wet waren van hongher ende dorste want si niet en hadden daer
si langher of mochten leuen . Ende dat hoer paerden eten mosten
basten ende scillen van bomen Dat si doe ynnichliken wtstor=
tende an god den heer ende ghinghen also te strijde tegen dye
saracinen daer si horen doet voer oghen saghen Dat god doe
van bouen seynden op hem luden ende op dye paerden een hemel
schen douwe van wes soeticheyt si ende dye paerden alsoe ghe=
uoet ende ghesterket worden dat si daer of drye daghen lanc sterck
ghemaect alle die saracinen verwonnen versloghen ende ver=
iagheden ende namen hem alle hoor grote goeden
¶Van den cederboem ¶ Dat vijf ende dertichste dyalogus

EEn cederboom hoech stont inden berch lybano bouen
allen anderen bomen also scoon dat veel luden opten
berch te clymmen pleghen om die te sien mit groter ge
noechten ende plegense seer te prisen Daer of began hem dye
cederboem te verheffen seggende in hem seluen Van veel menschen wor

elk van hen ondersteunde een hand van Mozes net zolang totdat Amalek verslagen was, door zijn volk verjaagd werd en vluchtte. Daarom zegt een leraar dat het gebed van goede mensen ook in de strijd de overwinning zal brengen.
Zo leest men in de geschiedenis van Godfried van Bouillon dat hij met zijn ridders en volk de grote stad Antiochië belegerde. Carbara, de maarschalk van de koning van de Perzen, sloot toen met een groot leger van Turken en Saracenen het leger van Godfried van Bouillon in. Hij en zijn volk verkeerden in benarde omstandigheden door honger en dorst want ze hadden niets meer en zouden niet lang meer te leven hebben. Hun paarden moesten de schillen en de bast van de bomen eten. Zij baden vurig tot God de Heer en trokken daarna ten strijde tegen de Saracenen waarbij zij de dood voor ogen hadden. God zond toen van boven een hemelse zoete dauw naar het volk en hun paarden zodat mens en paard gevoed en aangesterkt werden. Na drie dagen waren ze zo aangesterkt dat alle Saracenen verslagen en verjaagd werden en al hun bezittingen in beslag genomen konden worden.
De 35e dialoog. Over de cederboom

Een cederboom stond hoog op de berg Libanon boven alle andere bomen. Hij was zo mooi dat veel mensen de berg beklommen om hem met groot genoegen te bekijken en hun bewondering uit te spreken. Daardoor werd de cederboom zeer hoogmoedig en zei tegen zichzelf: door veel mensen word

de ick seer ghepresen want icks doch wel waerdich ben Ende ic
meen waert dat alle cleyn boemkens ende struycken die bi mi staen
groen ende wasschende op ghehouwen worden ende wt geroedet dat
ic dan alsoe veel meer te scoonre soude schinen Daer om isset be
ter dat si vernedert ende op ghehouwen worden eer si groot wor
den op dat si mijne glorie niet en benemen Doe ghinc si ophou
wen ende wtroden aldatter omtrent hem was dat si bloet staen=
de bleef Cort daer nae quam een sterc wijnt wten noorden ende
wayde sterc an den berch alsoe dattie boom wt gheroet wort
ende om gheworpen ende seyde Sonder subiecten ende on
dersaten.en moghen niet sijn heren ende prelaten. Dit en willen
veel heren ende prelaten niet weten die alleen die meeste willen
wesen ende dye ondersaten verdrucken ende te niet brenghen
daer si conen ende moghen Ghelijc als men vertelt in een fabel dat
die olijf boom ende dat riet hadden onderlanc strijt ende twist.
Want die olijfboom sprack wt houaerdigen moede tot dat riet
du biste onsalich ende onnutte. Mer ick ben alre eren waert
want ick gheef den menschen olij tot sijn profijt ¶ Dat riet
antwoorden Du selste haest sien van wat nutticheyt dat ick
ben Daer quam doe ter stont een grote storm van wint ende on=
weder welck dat riet niet en hinderden want het ouer ende we=
der ouer boech na dat die wint quam sonder breken dattie olijf
boem niet sonder groten last ende scade doen en mochte Doe sei
de dat ryet totten olijfboem . BEter is dye crancke myt
nutticheyt . dan die stercken mitter houaerdicheyt. Dat kint
dat gheboren wort gheeft ons exempel der oetmoedicheyt om
dattet gheboren wort crom als een beest dat vier voeten heeft
want het wort screyende gheboren ende niet lachende Sinte io
han die heylighe apostel ende ewangelist scrijft in sijn ewangeli
dat onse heer ihesus screyede doe hy lazarum vander doot verwrec
kede om dat hy sinen lieuen vrient om ander luden int gheloof
te stercken vander doot tot desen verdrieteliken leuen weder
verwrecken moste. Jn sommighen nacien van menschen ist een
ghewoent als solinus scrijft inden boec vanden wonderliken din

ik zeer geprezen omdat ik dat toch wel waard ben. Ik vind dat ik des te mooier zou schitteren wanneer alle groen opgeschoten boompjes en struiken die om mij heen staan omgehakt en uitgeroeid worden. Het is beter dat ze omvergehaald en omgehakt worden voordat ze groot worden, opdat ze aan mijn roem geen eind maken.
Toen ging hij alles wat om hem heen was omhakken en uitroeien zodat hij als enige bleef staan. Kort daarna kwam er een harde wind uit het noorden, die zo hevig tegen de berg aan blies dat de boom werd ontworteld en omgeworpen. De wind zei: “Zonder onvrijen en onderdanen kunnen er geen heren en hoge geestelijken zijn.”
Dit willen veel heren en geestelijken niet weten, die alleen de meeste willen zijn en de onderdanen onderdrukken en tenietbrengen waar ze maar kunnen, zoals wordt verteld in een fabel waarin de olijfboom en het riet ruzie met elkaar maken. De olijfboom zei hoogmoedig tegen het riet: “Je bent verachtelijk en nutteloos maar ik ben alle eer waard, want ik geef de mensen olie tot hun voordeel.” Het riet antwoordde: “Je zal spoedig zien hoe nuttig ik kan zijn.”
Het ging plotseling hard waaien en onweren, wat voor het riet niet hinderlijk was, want het kon met de wind meebuigen zonder te breken. De olijfboom kon dat alleen met grote moeite en schade doen.
Toen zei het riet tegen de olijfboom: “Een zwakke die van nut kan zijn, is beter af dan een sterke die hoogmoedig is.”
Het kind dat geboren wordt, geeft ons een voorbeeld van nederigheid omdat het wordt geboren zo krom als een dier dat vier poten heeft. Het wordt huilend geboren en niet lachend.
Johannes, de heilige apostel en evangelist, schrijft in zijn Evangelie dat onze Here Jezus huilde toen Hij Lazarus uit de dood opwekte, omdat Hij zijn lieve vriend om andere mensen in het geloof te sterken tot dit verdrietige leven uit de dood moest opwekken.
Bij sommige volken is het de gewoonte, zoals Solinus schrijft in het boek Over de wonderen

gen der werlt dat als een kint gheboren wort dattet dan vanden
ouders ende den vrienden bescreyt wortEnde als het sterft dat
tet mit blijschappen wort begrauen
¶Van twee bomen .¶ Dat ses ende dertichste dyalogus

Twee bomen stonden te samen gheplant wassende op een plaet
se van welcken die een seer scoon was vanhoochten.groen
van bladen ende een schoon apparenci had inden vruchten
Die ander boom was seer onghedaen ende scheen onprofitelick te
wesen Tot desen bomen quamen veel menschen ende als si die gro
te onghelijcheyt saghen seyden si dattet recht waer datmen die le
liken boom ophouwen ende wt soude roden om dat si alsoe seer ont
sierden die schoonheyt des anderen boems Ende doe si den leliken
boem ophouwen ende verderuen wouden sprack si ende seyde. O ghy
wise mannen merct wat die heer int oude testament ghebiedt
daer hi seyt in leuitico Du selste dinen euen mensche recht oor=
del doen Men leest in genesiDat doe god woude gaen om sodo
man te laten versincken ende mit alle den volck vergaen dat hi seyde
tot abraham Dat gheroep der sonden van die stat van sodoma is
alseer groot voer mi ghecomen ende ic sal neder clymmen ende besien
of sijt alsoe qualiken hebben ghemaeckt als dat gheroep daer
of is Of hi segghen woudeGhij en selt al niet ghelouen van dat
quaet dat ghy hoort eer dat ghijt beuonden hebt dattet alsoe
is . Hier om ist dat een rechter niet rechten en mach van enich
quaet dat hy alleen weet sonder tughen . Aldus sprack dye

van de wereld, dat ouders en vrienden huilen als een kind geboren wordt maar dat het met blijdschap begraven wordt als het gestorven is.
De 36e dialoog. Over twee bomen

Twee bomen groeiden op een open plek en waren dicht bij elkaar geplant. De ene was een mooie, hoge boom met groene bladeren en naar verwachting vruchtdragend, de andere zag er niet zo mooi uit en leek ook niet zoveel op te brengen.
Er kwamen veel mensen naar deze bomen toe. Toen zij het grote verschil zagen, zeiden ze dat het goed zou zijn om de lelijke boom om te hakken en te vernietigen, ook omdat hij de schoonheid van de andere boom ontsierde.
Toen ze de lelijke boom wilden omhakken en vernietigen zei hij: “O wijze mannen, denk aan wat de Heer in het Oude Testament gebiedt. Hij zegt in Leviticus: ‘Je moet je medemensen op de juiste wijze beoordelen.’”
In Genesis staat: “Toen God Sodom wilde vernietigen, samen met de hele bevolking, zei Hij tegen Abraham: ‘Ik heb het verhaal over de zonden van de stad Sodom met ontzetting aangehoord. Ik zal naar beneden komen om te zien of de mensen echt zo slecht zijn als verteld wordt.’” Alsof Hij wilde zeggen dat je niet alle kwaadsprekerij moet geloven voordat je uitgezocht hebt of het echt wel zo is.
Om deze reden mag een rechter niet rechtspreken als er geen getuigen zijn en hij als enige van het kwaad weet. Zo sprak de

heer tot dat wijfgen dat in ouerspul begrepen was wijf heeft
die nyemant veroordelt. Si antwoorden neen heer nyemant en
isser . doe seyde onse heer Ende ick en sal di oec niet veroordelen
Hier om seide die boem en wilt mi niet veroordelen eer dat gi
mijn vruchten proeft.want onse heer seit int heylighe ewangeli
van den valschen propheten By horen vruchten sel dise bekennen
Ende als die mannen dat hoorden en bedoruen si den boem nietMer
smaecten die vruchten om te besien welck best van smaec sijn Ende
ghinghen totten scoonsten boom ende vonden dat sijn vruchten ge
nen smaeck en hadden ende vermaledieden sijn scoonheyt die also
sonder soeticheyt der vruchten wasEnde namen van die vruchten
des ongesienen boems ende onderuonden dat hoor vruchten goet
waren ende goet van smaeck ende loofden hem van sinen goeden vruchten
ende smaeck ende seyden TJs wijsheyt die saeck te ondertasten.
eermen mit vonnissen yemant wil belasten . ysidorus . En wilt
nyemant veroordelen proeft voer dat vonnisse die saeck ende
dan gheeft oordel . daer om saltu eerst proeuen eer du oordel
gheues Gregorius . Wie den gherechtigen verwijst dodet den
gheen die niet steruen en soude Ende die den sculdigen des doots
wil verlossen. die wil leuendich houden die den doot heeft verdient
Nyement en sal een rechter in toornicheyt sonder ondersoeck eni
ghe sentencie gheuen Om dat salomon seyt . Die toorn en he=
uet gheen barmherticheyt Valerius scrijft dattie coninc philps
op een tijt doe hi droncken was . een onrecht vonnisse gaf tegen
een weduwe. Dat die weduwe tot hem ghinc ende seyde dat
si appelleren woude vanden droncken conynck totten nuchte=
ren conynck Ende daer nae doe hy nuchteren wort weder riep
hi die sentencie die hi in dronckenscappen ghegeuen hadDes
ghelijc vindet men oeck van een misdadich wijf .dat veroordelt
wort vanden wreetheyt des wisen conyncs tholomei Ende si sonder vaer
appelleerden tottie goedertierenheyt des conyncs Dat hy na=
maels hem wel versinnende die wreede sentenci weder riep seg
ghende dat die goedertierenheyt ende saftmoedicheyt des co=
nyncs van rechtes wegen voor hoort te gaen voor des wreetheyt

Heer tot de vrouw die overspel gepleegd had: “‘Heeft niemand u veroordeeld?’ Zij antwoordde: ‘Nee Heer, niemand.’ Daarop zei onze Heer: ‘Ik zal u ook niet veroordelen.’” Daarom zei de boom: “Wilt u mij dan ook niet veroordelen voordat u mijn vruchten proeft. Want onze Heer vertelt in het heilige Evangelie over de valse profeten: ‘Aan hun vruchten zal men ze herkennen.”’
Toen de mannen dat hoorden, vernielden zij de boom niet maar proefden de vruchten om te ontdekken welke het beste smaakten. Zij gingen naar de mooiste boom en vonden dat zijn vruchten niet lekker smaakten. Ze vervloekten de schoonheid van de boom omdat hij geen zoete vruchten droeg. Zij plukten vruchten van de lelijke boom en merkten dat zijn vruchten lekker smaakten. Zij prezen hem om zijn smakelijke vruchten en zeiden: “Het is wijsheid de zaak te onderzoeken alvorens je iemand veroordeelt.”
Isidorus zegt: “Veroordeel niemand voordat het bewijs geleverd is en geef dan pas een oordeel.”
Gregorius zegt: “Wie de rechtvaardige veroordeelt, doodt degene die niet sterven moet en wie de schuldige van de dood wil verlossen, wil degene die de dood heeft verdiend in leven houden.”
Een rechter mag in zijn boosheid zonder onderzoek niemand veroordelen. Salomo zegt immers: “Kwaadheid kent geen barmhartigheid.”
Valerius schrijft dat koning Philippus op een dag dronken was en toen een onterecht vonnis velde over een weduwe. De weduwe ging naar hem toe en zei dat zij in beroep wilde gaan tegen de dronken koning zodra hij weer nuchter was. Toen hij nuchter was, herriep hij het vonnis dat hij in dronkenschap gegeven had.
Iets dergelijks vindt men ook bij een misdadige vrouw tegen wie een hardvochtig vonnis werd uitgesproken door de wijze koning Ptolemaeus. Zonder angst deed zij een beroep op de welwillendheid van de koning. Na rijp beraad herriep hij het wrede vonnis, zeggende dat goedheid en zachtmoedigheid van de koning van rechtswege voor hoort te gaan boven wreedheid.

¶Van dat meerswijn ende den ael ¶ Dyalogus xxxvij

DElphin is een visch in die zee die als hi der menschen
stemmen hoort daer nae volget ende als si soet ghe
luyt hooren vergaderen si veel bi een . Jnder zee en is
niet cloecker ende vlugger dan dat meer swijn is want hi som=
wilen also weldelic springhet dat hi die scepen ouer springhet
Ende wanneer si springhen ende veel spuls in die zee maken dat is
een teyken datter grote tempeest ende onweder na volghen wil
Men vint oec in dat grote vloet nilus sommighe meerswinen die
opten rugghe scarp sijn oft yser waer dye die veruaerlike co=
codrillen in dat dun vanden buuck steken ende dooden¶ Dit
meerswijn vandt op een tijt in dye zee een ael . ende woudese
vanghen ende beheren Ende hi vattede den ael dicwijl om dat
hi en vanghen ende verdriuen woude . Mer want die ael glat
was soe en mocht hijs nyet houden alsoe dat hy seer droeuich
daer om was ende gaf dye weer . Die ael hadde sijn iock myt
hem ende woude hem bedrieghen ende seydeO meerswijn die
een groot wonderlick visch biste het yamert my dattu dy seer
vermoyste ende bedruct bist dattu na mi lopende mi niet hou
den en moghestMer doch ist al om niet dattu arbeydes want
in diep van die zee en mogheste mi doch niet vangenMer gaet
mit mi int broeck ende inden droghen sloet daer saltu mi heb
ben ende houden tot dinen wilDat sotte meerswijn om sine gul
siche begheerlicheyt ghinc mitten ael om dat hise vangen moch=

De 37e dialoog. Over de dolfijn en de aal

De dolfijn is een zeevis die mensenstemmen volgt zodra hij ze hoort. Als ze een zacht geluid horen, komen er veel naar elkaar toe. In de zee is geen vis behendiger en vlugger dan de dolfijn want hij springt soms met enorme sprongen over de schepen heen. Als zij springen en veel plezier in de zee hebben, dan is dat een teken dat er een zware storm en onweer op komst is.
Men vindt in de grote rivier de Nijl sommige dolfijnen die een scherpe rugvin hebben, alsof hij van ijzer is. Zij steken gevaarlijke krokodillen in het weke deel van hun buik en doden ze.
Er was eens een dolfijn die in de zee een aal vond. Hij wilde deze vangen en aan zich onderwerpen. Hij probeerde keer op keer de aal te vangen om hem te doden. Omdat de aal zo glad was, kon hij hem niet vasthouden en moest hij hem laten gaan. Daar was hij erg verdrietig over.
De aal had zijn streken en wilde hem bedriegen. Hij zei: “O dolfijn, je bent zo groot en wonderbaarlijk. Ik vind het jammer dat je zeer vermoeid en bedroefd bent, dat je mij achterna zit en niet vasthouden kan. Dat is allemaal werk voor niets want in de diepe zee kun je mij toch niet vangen. Ga met mij mee naar het moeras en het droge deel van de sloot. Daar kun je met me doen wat je wilt.”
De domme dolfijn ging uit gulzigheid met de aal mee zodat hij hem kon vangen

te ende eten Ende doe si inden sloot ghecomen waren ghinc die
ael sitten opt hoghe daert droeghe was ende seyde coem nu tot
mi ende doet dijnen wil mit mi want hier worde ic vanden wor
telen der cruden ghehouden dat ic niet wech en mach nu moghestu
van mi versadet worden Dat meerswijn dit horende gaf een gro
ten spronck ende meenden den ael te vanghen Mer den ael croop
in dat slijck ende dat meerswijn bleef daer vast gheset opt droge
ende die ael ontghinck van hem Als dit ghesciet was quam een vis
cher daer ende sach dat swijn ende sloech mit sijn swaert doert lijf
ende seyde DJe mit sinen viant inden weghe kijft.ten is geen
wonder dat hi verloren blijft. Daer om o mensch seltu dy wach=
ten van dinen losen smeikende viant ende en wilt sinen sconen woor
den niet ghelouen ende wachte di dat hi di niet en bedriegheWant
seneca seyt het is vanden ouden geseyt te vresen voor den oetmoe=
dighen viant Jn den boeck der leerringhe der philosophen is ge
screuenDattie conynck van meden had een strijt teghen die grie
ken ende vergaderden een groot heer van volckOnder dit seyde
hem een van sinen volck Die grieken en sellen dy mitten groo
ten volck niet dorren verbeydenMer alsoe vroech als si van v
vernemen sellen si vlien ende wech lopen Een ander was daer oec
die seide Het is te duchten dattu die steden in grieken ghedestru
eert ende sonder volck selste vinden ende dattu die craft dijns gro
ten volkes niet en selste moghen vertonen Noch was daer een
ander dye oeck seyde O heer coninck ganck vri an want dijn
volck is alsoe groot dat die zee vol is van dinen schepen.die ten
ten vol ridders.ende die kampen beslaghen mit voetgangers
ende die lucht vervult mitten scutten des volcks van meden Al
soe dattu onuerwinlick biste Doe si aldus den conync toehar
dende groeten moede makede Dat hi van hoecheyt sijns har=
ten ende moghentheyt sijnre macht die vianden versmaden.sey
de hem damacus die philosoophDi duncket dat dese veelheit
des volcks seer vreselic is dinen vianden Sich nochtant voer di
wanttet seker is dat men die veelheyt des volcks niet wel bestu
ren en mach Ende dat men niet regieren en mach dat en mach

en eten. Toen ze in de sloot waren aangekomen, ging de aal aan de kant zitten waar het droog was en zei: “Kom nu naar me toe en doe met me wat je wilt, want hier zit ik vast in de plantenwortels en kan je je aan mij te goed doen.”
Toen de dolfijn dit hoorde, maakte hij een grote sprong in de veronderstelling de aal te vangen, maar de aal kroop in de modder en de dolfijn bleef vastzitten in de slootkant, terwijl de aal aan hem ontsnapte.
Nadat dit was gebeurd, kwam er een visser aan, zag de dolfijn en doorkliefde hem met zijn zwaard. Hij zei: “Het is geen wonder dat hij ten onder gaat die onderweg ruzie met zijn vijand ruzie maakt.”
Mensen, pas daarom op voor vijanden met hun mooie praatjes, hecht geen geloof aan hun mooie woorden en let op dat zij je niet bedriegen. Seneca schreef dat van de voorvaderen werd gezegd dat zij juist bang waren voor de nederige vijand.
In het boek Over de leer van de filosofen staat geschreven dat de koning van de Meden oorlog voerde tegen de Grieken en een groot legervolk op de been bracht. Een van de strijders zei tegen hem: “De Grieken zullen met zo’n grote legermacht niet durven afwachten. Zodra ze van u horen, zullen ze vluchten.” Een ander zei: “Ik ben bang dat u de steden in Griekenland verwoest en zonder inwoners zal aantreffen en dat u de kracht van uw grote legerschare niet zal kunnen tonen.”
Er was nog iemand anders die zei: “Koning, val zonder te twijfelen aan want uw legervolk is zo groot dat de zee vol is van uw schepen, de tenten vol ridders, de legerkampen tot de laatste plaats bezet met voetvolk en de lucht zwaar van het geschut van de Meden. U zal onoverwinnelijk zijn.”
Toen ze aldus de koning tot grote moed aanspoorden, wat er toe leidde dat hij door hoogmoed en overschatting de vijand ging verachten, zei de filosoof Damacus: “U denkt dat deze overmacht vreselijk is voor uw vijanden, maar denk er nog eens goed over na, want het is zeker dat men deze grote legermacht niet goed kan leiden. En waar men niet over regeert, dat kan

niet durich wesenGheen dinck en is soe groot dat niet vergaen
en mach Doe hi dit gheseyt had ghinc dat volck tegen malkander
te strijde: Ende dat dye philosooph voorseyt hadde dat ghe=
sciede want dat grote volck dat sonder vreese was ende nyet
gheordineert . wort van weynich volcks verslaghen dye wel
gheordineert ende voersichtich waren
Van die meermin ende dat onreyne ionghelinc Dyalogus xxxviij

MEermin is een monster der naturen in die zee dye van
den nauel nederwerts een visch is. ende dat ouerlijf is
een scoon maghet. Dese meermyn singhet also s coon
dattie scipluy op dye zee den soeten sanck horende van groter
melodyen ontslaep worden ende alle dinck laten staen datter veel
daer om dicwijl in die zee bederuen Een onreyn ende onsuuer man
varende op die zee sach die scoonheyt der meermynnen ende wt
hoorre scoonheyt wort hi ontsteken tot onreynicheyt op hoer
ende riepse tot hem Die meermyn dat horende riep hem weder
toe ende sanck alsoe veel meer in groter soeticheyt Ende si scicke
de hoer daer toe datse hem soude bedrieghen moghen ende seyde
Als ic sie goede man so hebste mi lief. Mer wilstu bi mi wesen
soe keert di int water so mogheste mi dan hebben tot dinen wil
Ende want dese sotte also onsteken was in hoerre lieften dat hy
van hem seluen niet en wiste so ghinc hy int water onder dye
goluen swemmen op dat hi bi hoor comen soude Doe dat die
meermyn sach sloech si wech van hem ende liet hem in groten

niet lang bestaan. Al is iets nog zo groot, op den duur zal het vergaan.” Toen hij dit gezegd had, gingen de legers met elkaar in gevecht.
Wat de filosoof voorspeld had, werd waarheid. Het grote leger dat geen angst voelde en niet goed uitgerust was, werd door een klein leger, dat wel goed uitgerust en ook voorzichtig was, verslagen.
De 38e dialoog. Over de zeemeermin en de wellustige jongeman

De zeemeermin is een monsterlijk natuurverschijnsel. Vanaf haar navel naar beneden is zij een vis terwijl haar bovenlijf een mooie vrouw is. Deze zeemeermin zingt zo prachtig dat de zeelui door haar lieflijke en melodieuze klanken in slaap vallen en alles uit hun handen laten vallen. Daardoor komen veel zeelui op zee om het leven.
Een onzedelijke man die op zee voer, zag de mooie zeemeermin. Door haar schoonheid bevangen werd hij gedreven tot onbehoorlijk gedrag en riep hij haar bij zich. De zeemeermin hoorde dat en antwoordde met nog mooier gezang. Zij overlegde bij zichzelf of zij hem zou kunnen bedriegen en zei: “Goede man, ik merk dat je mij liefhebt. Als je bij me wilt zijn, kom dan het water in, dan kun je met me doen wat je wilt.”
De dwaze man was zo verliefd op haar dat hij zelf niet meer wist wat hij deed. Hij ging het water in en zwom onder de golven om bij haar te kunnen komen. Toen de zeemeermin dat zag, zwom zij van hem weg en liet hem achter

laste ende perikel bliuen ende dede als si plach ende seide DJe man
die dat onreyn wijf betrouwet.die doet dicwijl dat hem rouwet
Hier om sellen hem alle menschen wachten dat si oeck om dye
scoonheyt des wijfs niet verderft en worden . Want om die
scoonheyt des wijfs sijn veel menschen bedoruen.als die wise man
seytDaer om gheeft hi den mannen raet ende seyt En wilt die ma
ghet niet begheren op dattu bi auentuer in hoor scoonheyt niet
in last en coemt Dit perikel heeft die heylighe man iob anghe=
merckt ende seyde Jc heb mit minen oghen ouerdracht ghemaect
dat scoon wijf niet te sien opt dat ick vander maghet niet soude
dencken.Glosa.mit onreynicheyt Hier om seyt bernardus dat
ansicht des wijfs is een venijnde scut . het wondet dye ziel ende
sciet venijnt Natuerliken hinderthet meer antesien een scoon wijf
dan die niet scoon en is Aldus deden die philosophen doe si dat
seer scoon wijf helena saghen dat si hoor oghen deckeden ende sey
den. laet ons vlyen laet ons vlien Men vindet ghescreuen dat
democritus die philosooph had hem seluen sijn oghen wtghe
steken Daer drie saken toe waren als andere daer of scriuen Die
eerste saeck was want dat wtwendighe ghesicht verstroyden
sijn inwendighe ghesicht desharten dat sijn die ghedachten Die an
der saeck was want hy niet sien en mocht dattie bose menschen in
die werlt bloeyden ende gheluck hadden Die derde was want
hy die vrouwen sonder begheerlicheyt niet ansien en mochte.
¶Van den zeehont ¶ Dyalogus xxxix

terwijl hij in groot gevaar verkeerde. Toen deed ze weer gewoon en zei: “Een man die een onkuise vrouw vertrouwt, doet dikwijls iets wat hem berouwt.” Daarom moeten alle mannen ervoor waken dat ze niet vanwege de schoonheid van de vrouw in het verderf gestort worden. Want de schoonheid van de vrouw heeft veel mannen te gronde gericht, zoals de wijze man zegt. Daarom geeft hij de mannen raad door te zeggen: “U moet niet op onzedelijke wijze naar een jonge vrouw verlangen opdat haar schoonheid u niet noodlottig wordt.”
Dit gevaar heeft de heilige Job onderkend. Hij zei: “Ik dwing mijn ogen ertoe niet naar een mooie vrouw te kijken. Dan kan ik niet aan haar gaan denken.” [toevoeging vertaler: “op een onkuise manier”] Daarom zegt Bernardus: “Het gezicht van een vrouw is als een giftige pijl: het verwondt de ziel en schiet met vergif.”
Natuurlijk hindert het meer om een mooie vrouw te zien dan een vrouw die niet mooi is. Dat was zo bij de filosofen toen ze de erg mooie vrouw Helena zagen. Ze bedekten hun ogen en zeiden: “Laten we maken dat we wegkomen.”
Er staat geschreven dat Democritus de filosoof zich de ogen had uitgestoken. Daar kunnen drie redenen voor geweest zijn, zoals door anderen beschreven. De eerste reden was dat het zien met de ogen zijn innerlijke ervaring ofwel zijn gedachten verduisterde. De tweede reden was dat hij niet kon aanzien dat de kwaadwillende mensen in de wereld opgewekt en gelukkig waren. De derde reden was dat hij de vrouwen niet zonder onzedelijk verlangen kon aankijken.
De 39e dialoog. Over de zeehond

DJe zeehont is een beest in die zee.die sijn voetsel alsoe
wel soect opter aerden als int water . Ende int wa=
ter swemtet ende onder drijft als een vische ende opt lant gaet
tet als een dier Een van desen was seer gierich dattie spise die
hi int water vinc dye at hi optlant datse hem anderen water
beesten niet en souden nemen Ende als hi sijn spise opt lant vinc
die at hi in dat water op datse hem die wilde dieren niet en sou
den nemen Ende dit aldus doende en gaf hy nyemant niet ende
wort seer ghehaet int water ende opt lant van allen Het is ghesciet
dat hi oudt is gheworden alsoe dat hi int water niet wel swem
men en mochte noch oeck wel opt lant wanderen . waer om
dat hi arm ende behoeftich is gheworden ende moste aelmis=
sen bidden Mer want hy nyemant vanden sinen wat te ghe=
uen plach : soe en woude oec hem doe nyemant weder gheuen
segghende VEergaen moet hi ende comen niet . die den
anderen nye en woude gheuen yet ¶Aldus vint men veel men
schen dieom hoer giericheyt ende gulsicheyt niet vanden horen
ontberen en moghen hebbende anxt dat hem die aerde ontbre
ken sel ende hoor nootdurft Mer als sinte gregorius seyt Die
tijtlike substancien in dien dat si den armen ghedeelt worden
daer of worden si vermenicht Ende soe wie dat aelmissen geeft
die ontfanghet meer dan hi wtgheeft Salomon Soe wie dat
aelmissen gheeft den armen die en sal niet behoeftich wesen En
de dye den armen versmadet als hi hem bidt dye sal ghebreck
hebben Jn een cloester dat verarmt was predicten een goet man
vander aelmissen hoe goet datsi is alsoe dattie monicken hem
vraghede hoe dat si alsoe verarmt waren ende in groten scul=
den ghecomen meer dan si plaghen Jn dien dat si nu myn ver
teerden dan si plaghen ende oec meer renten hadden dan si te vo
ren hadden doe si also niet tafter en ghinghen Die goede man
antwoorden Te voren haddi een goet procurator dye v al=
le dinghen besorchden. Mer want hy nu myt sinen gheselle
dien ghy wtten cloester verdreuen hebt.Ende oeck wech ghe=
gaen is so en wil hi niet weder comen eer dat ghi sinen ghesel we=

De zeehond is een dier in de zee dat zijn voedsel zowel op het land als in het water zoekt. Hij zwemt in het water en drijft onder water als een vis en gaat het land op als een landdier.
Een van deze dieren was zo inhalig dat hij het voedsel, dat hij in het water had gevangen, op het land opat zodat andere waterdieren het niet van hem af zouden pakken. Wanneer hij zijn voedsel op het land ving, at hij het in het water op zodat het niet afgepakt kon worden door wilde dieren. Zodoende gunde hij niemand iets en werd hij erg gehaat door iedereen, in het water en op het land.
Toen hij oud geworden was, kon hij niet goed meer zwemmen en zich ook niet goed meer voortbewegen op het land. Daardoor was hij arm en behoeftig geworden en moest hij om aalmoezen bedelen. Maar omdat hij nooit iemand iets gegund had wat van hem was, wilde ook niemand hem nu iets geven. Zij zeiden: “Hij die anderen nooit iets wil geven, moet maken dat hij wegkomt.”
Zo zijn er veel mensen die uit gierigheid en gulzigheid niets willen afstaan en angst hebben om gebrek te moeten lijden op aarde.
Sint Gregorius zegt: “De aardse goederen die men met de armen deelt, zullen vermenigvuldigd worden.” Zo zal degene die aalmoezen geeft meer ontvangen dan hij gegeven heeft. Salomo zegt: “Wie aalmoezen geeft aan de armen zal nooit behoeftig worden, maar wie aan de armen voorbijgaat als zij om hulp vragen, zal gebrek lijden.”
In een verarmd klooster predikte een goede man over aalmoezen en hoe goed het is om die te geven. De monniken vroegen hem hoe het kwam dat ze verarmd waren en grotere schulden hadden dan ze gewend waren, terwijl ze juist minder uitgaven dan ze gewoon waren. Ook ontvingen ze meer rente dan tevoren, toen ze nog geen schulden hadden.
De goede man antwoordde: “Vroeger hadden jullie een bestuurder die voor alles zorgde maar nu jullie zijn metgezel uit het klooster verdreven hebben, is hij ook weggegaan. Hij wil niet terugkomen eer jullie zijn metgezel weer

der in comen laetDese twe gesellen waren gheeft ende v sal gege
uen worden Mer waert dat si aelmissen gauen ende die gasten
ontfinghen soe souden si weder wtten commer comen. Ende
als si gauen soude hem ghegheuen worden als lucas seyt
¶ Van vijf snoeken ende den vischer ¶ Dyalogus xl.

Vijf ionghe snoeken kloeck ende vet liepen spelen int wa=
ter Ende daer leet voor bi een vischer dat siende ende sprey
ede sijn net om die te vanghen Ende als dat die snoeken
saghen seyden si onderling laet ons te samen onse macht toenen
ende die netten verderuen op dattet niet meer vischen en verscalct
want wi doch daer cloeck ghenoech toe sijn om dat toe te dri
uen Dit hoorden dye stoer een out visch dye opten gront lach ende
quam bouen tot hem ende seyde O kinder dat gheen dat gij denc=
kes is al sotheyt Jc rade v dat ghi die netten scuwet of ghi an=
ders ongheuanghen bliuen wilt Ende ist dat ghi dat niet en doet
soe sal dijt namaels beclaghen als ghi in die netten gheuanghen
legget Die ionghe snoeken betrowende van hore cracht versma=
den den raet des ouden ende swemmede ghelijc nae hoor macht
tottie netten om die te scoren Mer die netten weken alle gan=
ghe van hoor tanden ende wachtede opten slach ende vinghen die
snoeken Ende doe si gheuanghen waren beclaghede si hoers ende
seyde Dat die ionghen volghen raet der ouwen . plech hem
selden na te rouwen Hier om salmen altoes volghen den raet
der ouder ende wijser luden ende niet der ionghen ende dwasenWant

laten terugkeren.” Deze twee metgezellen waren: ‘Geeft’ en ‘U zal gegeven worden’. Als de kloosterlingen aalmoezen zouden geven en gasten zouden ontvangen, dan zouden ze weer uit de ellende raken. Lucas zegt: “Als ze zouden geven, zou aan hen gegeven worden.”
De 40e dialoog. Over vijf snoeken en de visser

Vijf behendige en vette jonge snoeken speelden in het water. Er kwam een visser voorbij die dat zag en zijn net uitgooide om ze te vangen. Toen de snoeken dat merkten, zeiden ze tegen elkaar: “Laten we gezamenlijk onze kracht tonen en de netten onbruikbaar maken zodat er geen vissen meer te grazen genomen worden, want wij zijn slim genoeg om dat uit te voeren.”
Dit hoorde een steur, een oude vis die op de bodem lag. Hij kwam naar boven en zei tegen hen: “O kinderen, wat jullie denken is dwaasheid. Ik raad jullie aan om uit de buurt van de netten te blijven, wil je niet gevangen worden. Als jullie dat niet doen, zullen jullie het naderhand betreuren als jullie in de netten gevangen zitten.”
De jonge snoeken vertrouwden op hun kracht, sloegen de raad van de oude vis in de wind en zwommen met alle kracht naar de netten om ze te vernielen. Maar de netten wisten steeds de tanden van de vissen te ontwijken, wachtten tot ze konden toeslaan en vingen de snoeken. Toen de snoeken gevangen waren, beklaagden zij zichzelf en zeiden: “De jongen die de raad opvolgen van de ouden, hoeven dat zelden te berouwen.”
Daarom moet men altijd de raad van de oudere en wijzere mensen opvolgen en niet van jongeren en dwazen, want

die dwasen soeken sote dinghen ende trecken alle dinck tot dwaes
heyt Om dattie ionge luden gheen ripe vaste sinnen en hebben ende
alle ioechlickheyt soeken ende hem daer an houden Job inden ouden
is wisheit ende in hen die lange iaren geleeft hebben is voorsichticheyt
Daer of seyt oec die wise man Laet di niet voorbi gaen die na=
cie der ou den want si hebbent gheleert van horen vaders Tullius die
poet inden boeck vander oudheyt Niet mit craften of mit snelliche
den of mit hartheyt des lichaems worden grote dinghen gedaen
Mer mit rade ende rijpicheden ende wijsheden Die gheen die goeden
raet gheuen doen meer dan andere luden ende sijn ghelijc den man
diet roeder int scip hout Die philosophen deden meer bijden ouden he=
ren tijden inden strijden dan die prince al was hi oec gewapent
Salomon mit ordinancie gaet men te strijde ende daer is salicheyt
daer veel raeds is Ende daer om verwan die grote alexander alle die
werlt want hi mit wijsheyt sijn heer van volck regierden. Men
leest van hem dat wanneer hi gaen soude tot enighe strijt die pe=
riculoes was so en koer hi niet ionghe sterke mannen Mer ou=
de cloecke mannen dye myt sinen vader ende voer mit sinen oem
te strijden gheweest hadden die hi niet en meenden tewesen on
besochte rydders mer meesters der rydderscap ende en koor dan
gheen beneden sestich iaren van outheyt Contrari vintmen van
darius den conynck van meden ende persen daer om was de
se verwonnen ende die ander verwinre.
¶Van den snoeck ende basiliscus ¶ Dyalogus xli

DJe snoeck dye ghenoemt is een wolf vander zee he=

dwazen halen rare streken uit en steken overal de draak mee. Jonge mensen hebben nog geen rijpe denkbeelden en willen zich jong blijven voelen. Job zegt: “Wijsheid komt met de jaren en levenservaring maakt je voorzichtig.” De wijze man zegt daarover: “Verwaarloos de ouderen niet want zij hebben van hun vaders geleerd.” De schrijver Cicero zegt in zijn boek Over de ouderdom: “Niet met geweld, haast of wreedheid worden grote daden verricht maar met goede raad, rijpheid en wijsheid.”
Mensen die goede raad geven zijn waardevoller dan anderen. Zij lijken op de stuurman die het roer recht houdt. Filosofen droegen vroeger meer bij aan de strijd dan de machthebbers, ook al waren die bewapend. Salomo leerde dat je succes bereikt als je overlegt en met goed advies de strijd aangaat.
Alexander de Grote veroverde de hele wereld omdat hij zijn leger met wijsheid aanvoerde. We lezen over hem dat, wanneer hij op gevaarlijk oorlogspad ging, hij geen jonge sterke mannen koos maar dappere oude mannen die met zijn vader en daarvoor met zijn oom ten strijde waren getrokken. Die vind je niet onder onervaren ridders maar bij de meesters in ridderschap. Hij koos er dan geen onder de zestig jaar.
Anders was dat met Darius, koning van de Meden en Perzen. Daarom werd hij verslagen en wonnen de anderen.
De 41e dialoog. Over de snoek en de basilisk

De snoek, die wel een zeewolf wordt genoemd,

uet in sijn rechter koen een beentghen na die figuer des cruys
Basiliscus is een venijnt dier een conync van allen serpenten want
alle serpenten vlien van hem ende vresen hem want hise doodet mit
sinen ruken ende mit sinen blasen ende ansien doodet hi al dat leuen
dich is Want van sijn ansien en blijft gheen vogel dye voor bi
hem vlieghet onghedoot ende al waer die voghel al veer van
hem si wort van sinen mont verbernt ende verslonden Dese basi=
liscus wort nochtant verwonnen van dat weselken dat die men=
schen brenghen voor sijn hol daer hi in legghet Want god ge
benediet en heeft gheenre hande quaet son der medicijn ghelaten
daer om als dat basiliscus dat wezelkijn siet soe vliedet hi wech
nochtant so volghet hem dat wezelkijn alsoe langhe dat hijt dodet
Dese basiliscus ghinc opt water inden habijt van enen ghees=
teliken man ende riep den zeewolf dat is den snoec tot hem ende
seyde O broeder wanttu draghes dat teyken des cruys. ende
daer mede gheteykent een volmaect kersten biste Coemt daer
om tot mi want ick begheer dat gheloof van di te leren ende oec
ghedoopt te worden op dat ic vntgaen mach dye ewighe verdoe
menisse ende dat ewighe leuen vercrighen Als dit dye snoeck
hoorden ende hi hem doch wel kenden seyde hi O ypocrijt die kap
en maect gheen monick uwe woorden sijn quaet ende bedrie=
ghende.Du en wilste van my niet ghedoopt worden. Mer du
gheerste mi te bedrieghen ende mit dinen venijnt mi te doden.
Daer om en hoor ic di niet Ende dit segghende werp hi hem sel
uen onder dat water ende swemmede van daen ende liet den ba=
siliscus daer myt confusien staen ende seyde. DJe ypocrijt is
valsch ende loes . ende quaet ende oeck pomboes . Van dese ghe=
biet ons onse heer te wachten int heylighe ewangeli als mathe
us bescrijft Wachtet v van die tot v comen inden clederen der
scapen dye van binnen sijn grijpende woluen . ysidorus seyt .
Die ypocrijten sijn quaet int verburghen ende vertonen hem
goet van buten .¶ Dese sprect toe die heer int ewangeli.Wee
v ghi ypocrijten want ghi ghelijc gheworden sijt den grauen
van buten verciert Dye den menschen van buten scoon scinen

heeft in zijn rechter kieuw een botje dat lijkt op een kruis.
De basilisk is een gemeen dier: de koning van alle serpenten. Alle andere serpenten vluchten weg van hem omdat ze bang zijn, want hij doodt ze met zijn stank. Met zijn gesis en voorkomen doodt hij al wat leeft. Door zijn voorkomen blijft geen vogel die voorbij vliegt in leven en al is de vogel nog ver weg, hij verbrandt hem met zijn bek en verslindt de vogel daarna.
Deze basilisk wordt echter overwonnen door de wezel als die door mensen naar het hol van de basilisk wordt gebracht.
Godzijdank is er geen enkele kwaal waar geen medicijn voor is. Zo komt het dat als de basilisk de wezel ziet, hij wegvlucht. De wezel echter achtervolgt de basilisk net zo lang totdat hij hem kan doden.
Deze basilisk ging eens het water in, gekleed in het habijt van een geestelijke en riep de zeewolf, dat is de snoek, bij zich en zei tegen hem: “O broeder, je draagt het teken van het kruis, daardoor ben je zichtbaar als een volmaakt christen. Kom daarom tot mij want ik wil graag jouw geloof leren en ook gedoopt worden zodat ik kan ontkomen aan de eeuwige verdoemenis en het eeuwige leven krijg.”
Toen de snoek dit hoorde en de basilisk wel doorhad, zei hij: “O huichelaar, de kap maakt de monnik niet. Je woorden zijn vals en bedrieglijk. Je wilt niet door mij gedoopt worden, maar je wilt mij bedriegen en mij met je gif doden. Daarom luister ik niet naar je.”
Terwijl hij dit zei ging hij onder water van hem vandaan, liet de basilisk vernederd achter en zei: “Huichelarij is vals en onheus, kwaadaardig en pompeus.”
De Heer gebiedt ons in het heilige Evangelie hiervoor op onze hoede te zijn, waar Matteüs schrijft: “Hoedt u voor de valse profeten, die in schaapskleren tot u komen. Zij zijn van binnen roofzuchtige wolven.” Isidorus zegt: “Huichelaars zijn kwaadaardig in het verborgene en tonen zich naar buiten toe als goede mensen.” De Heer spreekt ze toe in het Evangelie: “Wee, jullie huichelaars, jullie lijken op een graf dat aan de buitenkant versierd is en er voor de mensen mooi uitziet,

te wesen ende nochtant binnen vol sijn van benen der dooder
menschen Alsoe scijnt ghi van buten voor den menschen recht
uaerdich Mer van binnen si di vol van ghiericheyt ende boesheit
Men leest dat op een tijt doe die heylighe biscop hilarius ghegaen
was ter plaetsen daer hy teghen dye onghelouighe soude dis=
puteren . dat die bose viant daer quam in ghelikenisse van een
knecht ende droech die cap des heylighen mans ende was hem in al
len dinghen seer bedienstachtich ende bad hem wt medeliden dat hi
den wijn die hi drincken soude nyet soe seer en soude wateren
als hi ghewoenlic was om dat hi seer moede wort van dat wan=
deren Ende doe hi dat alsoe dede. Badt hy hem daer na dat hy
puer wijn drincken soude sonder water Daer na dat hy vleysch
eten soude om dat hi also allencken sijn strenghe leuen der peniten
cien verminderen soude Hier nae doe dese heylighe man inden
weghe ghecomen was tot een dorp seyde hem dye bose viant dat
daer een gheestelike deuote maecht was die hem geerde te spre
kenEnde doe hi daer toe ghecomen was ende mit hoer hadde gespro
ken wort hi ghebrocht in groter becoringhe sijns vleyschs dat
hi bi na consent inden sonden ghegheuen hadMer onse lieue heer
ende die heilighe biscop sinte martijn vertoende hem dattet des du=
uels werck was ende hi quam tot hem seluen ende verdreef den duuel
van hem ende bekende sine loesheyt Aldus wort hilarius van=
den duuel verlosset bi den heylighen biscop sinte martijn
¶Van een stuer die totter zee ghinck Dyalogus xlij.

maar dat vol ligt met doodsbeenderen. Zo lijkt u voor de mensen uiterlijk rechtvaardig maar innerlijk bent u vol hebzucht en slechtheid.”
Over de heilige bisschop Hilarius kan men lezen dat hij eens naar een plaats ging waar hij met ongelovigen een twistgesprek wilde houden. Daar verscheen de duivel in de gedaante van een knecht. Hij droeg de kap van de heilige man en was hem in alles zeer dienstbaar. Hij drong er uit medelijden bij hem op aan de wijn die hij zou drinken niet zoveel aan te lengen als hij gewoon was te doen, omdat de bisschop moe was geworden van het reizen. Toen de bisschop dit deed, drong de duivel er daarna op aan dat hij pure wijn zou drinken, zonder water. Hij zou ook vlees moeten eten om langzamerhand een minder streng leven van boetedoening te gaan leiden. Toen deze heilige man later op weg was naar een dorp, zei de duivel tegen hem dat daar een vroom meisje woonde dat graag met hem wilde spreken. Toen hij aangekomen was en met haar had gesproken, werd hij in zo’n grote verleiding gebracht dat hij bijna aan zijn zondig verlangen had toegegeven. Maar Onze Lieve Heer en bisschop Sint Maarten verschenen aan hem om hem duidelijk te maken dat het om het werk van de duivel ging. Hij kwam tot zichzelf, verdreef de duivel en bekende zijn ontrouw.
Zo werd Hilarius van de duivel verlost door de heilige bisschop Sint Maarten.
De 42e dialoog. Over een steur die naar de zee ging

Het was een ouer groet stuer int water dat padus ge
noemt wort dat inlombardien is Als hy hier in wo=
nende was wort hi van allen vischen die daer waren ont
sien om sijn grotheyt ende starckheyt Dat hi hem seluen verhief
ende seyde Wat heb ick mit desen snoden visschen te doen die hier
sijn ende myt hem te wesen ende van hem prijs ende eer te begaen
Het is beter dat ic in die zee trec die wijt ende groot is Daer gro
te wonderlike vischen ende beesten syn alsoe veel datter gheen ge
tal en is van welken ick wel om mijnre groter heerlicheit ver
heuen sal worden ende vernaemt onder die grote Dit segghende
ghinck hi wten water padus ende swemmede tot in die zee Ende
doe hi daer ghecomen was ende aldaer veel groter veruaerliken
visschen ende beesten sach wort hi seer veruaert tot hoor ansien
ende woude weer van daen ende en wist niet wat doen om die wreet
heyt der beesten die hi daer sach Als dit ghesciede was daer een
alten wreeden beest dat ghenoomt is felchus ende is een zee stier dit
sach den stuer ende seyde Waer om en hebste di niet ghescaemt son
der oorlof te comen onder die grote ende stercke visschen ende won=
deren der zee Dat en sal v seker niet te goeden vergaen. Mittien
spranck hi opten stuer ende doden hem ende seyde ALle houaerdi
ghen sellen hier an leren . datse hem niet en verheffen bouen hoor
heren ¶Hier om isset wijsheyt als yemant in enigher stede is
daer hy genoech geeert is ende wel groot gerekent soe en sal hi hem
niet vertonen noch oec versellen mitten gheen dye meerre sijn
ende machtigher dan hi Want seneca seyt Dat cleyn en mach
mitten groten niet staenEnde dat scip dat groot scijnt te wesen
in dat reuier is in die zee seer cleyn. Dat roer dat op een cleyn
scip te groot is dat is op een kogghe of een craeck veel te cleyn
Het is een fabel dat een vorssche sach een groten vetten os lig
ghen in die weyde ende begheerde so groot te worden als die
osse Hier om ghinc si blasen hoor op.op dat si wat meerre sceen
te wesen ende seyde tot horen ionghen dat si groot waer als een osse.
Die ionghen antwoorden dattet soe niet en was Doe ghinck si
noch blasen hoor noch meer op ende meynde also groot te wor=

Er was eens een grote steur die in Lombardije in een rivier leefde die Po genoemd wordt. Toen hij hier woonde, hadden alle vissen in zijn omgeving ontzag voor zijn grootte en kracht. Hij verhief zichzelf en zei: “Wat heb ik met deze armzalige vissen te maken die hier zijn en door wie ik geprezen en geëerd word? Het is beter dat ik naar de zee ga die groot en wijd is en waar ontelbare grote, wonderlijke vissen en beesten wonen. Ik verwerf liever aanzien en beroemdheid onder deze grote dieren.”
Hierna vertrok hij uit de rivier de Po en zwom naar zee. Toen hij daar aankwam en er veel grote en angstaanjagende vissen en beesten aantrof, werd hij erg bang door die aanblik en wilde er weer vandaan. Hij wist niet wat hij moest doen toen hij die wrede beesten zag.
Er leefde daar een oud en wreed dier, een zeestier die Felchus genoemd werd. Die zag de steur en zei: “Je moet je schamen om zo zonder toestemming onder de grote, sterke vissen en de wonderen van de zee te komen. Dit zal je zeker slecht bekomen.” Meteen sprong hij naar de steur toe en doodde hem. Hij zei: “Alle hooghartige mensen kunnen hieruit leren dat zij zich niet moeten verheffen boven hun heren.”
Daarom is het wijsheid dat iemand, wanneer hij in een bepaalde stad is waar hij geëerd en bewonderd wordt, zich beter niet vertoont met of het gezelschap zoekt van mensen die hoger en machtiger zijn dan hij. Seneca zegt dat de kleinen niet om moeten gaan met de groten. Een schip dat groot lijkt op de rivier, is op zee heel klein. Het roer dat op een klein schip te groot lijkt, is op een kogge of een kraak veel te klein.
Er is een fabel over een kikker die in de wei een grote, dikke os zag liggen en die ernaar verlangde om net zo groot te worden als die os. Daarom ging zij zich opblazen om wat groter te lijken. Tegen haar jongen zei ze toen dat ze nu net zo groot was als een os, maar de jongen antwoordden dat dat niet zo was. Toen ging ze zich nog meer opblazen en dacht ze op die manier net zo groot te wor-

den als die osse Ende blies so langhe in hoor vel dattet vanden wint
berste ende dat si sterf Daer om sellen wy hier in leren dat hem nye
mant meer verheffen sal dan hem betaemt op dat hi oec also niet
en vergaeWant ysidorus seyt Alle houerdie leghet also seer diep
ende neder also veel als si hoor int hoge verheffetWant onder houerdien
wil is die engel gheworden een duuel Die coninc saul is oec van
den duuel ghequelt. Ende nabugodonisor is gheworden een
beest ende al om sijn houerdien wil
¶ Van die prick ende cocodryllus . ¶ Dyalogus xliij.

Pric is een visch ghelyc een ael Dese vant op een tijt der coco
drillen ionghen ende dodese Cocodrillus is een groot beest
dat in die vloet nilus woent Als dese weder quam ende sach sijn
ionghen gedoot wort hi seer verbittert ende vertoornt ende wou=
de hore iongen doot wreken hier ginc hi altoes gewapent op dat hy
die pric verslinden soude Op een tijt ist gheuallen dat si een venijn
de serpent die seer wreet was gheuonden heeft ende si meenden
dattet een pric gheweest hadde ende ghinc hoor te liue ende seyde
Nu en salstu vermaledide visch niet ontgaen mogen du hebste mijn
iongen sonder saec ghedoot daer om wil ic dy nu verderuen ende verdoen
Die slanghe antwoorden wachte di des ende en wilt dat niet doen
want ic en ben die pricke niet mer een venijnde serpent Jst dattu
so koen biste dattu mi an wilste so sal ic di op een cort mit mijn
venijnde vergheuen Die cocodril antwoorde Neen du en mo
gheste alsoe my nyet onbekennet bliuen du en biste dye slanghe

den als de os en blies ze net zo lang in haar vel dat ze door de lucht barstte en stierf.
Hieruit kunnen we leren dat niemand zich meer boven zichzelf moet verheffen dan hem past opdat hij niet ook zal vergaan. Want Isidorus zegt: “Alle hoogmoed zinkt net zo diep als dat deze zich hoog verheft. Want door de hoogmoed is de engel een duivel geworden.”
Koning Saul is ook door de duivel gekweld en Nebukadnessar is een beest geworden, alleen vanwege hun hoogmoed.
De 43e dialoog. Over de prik en de krokodil

De prik is een vis die op een aal lijkt. Deze ving eens krokodillenjongen en doodde hen.
De krokodil is een groot beest dat in de Nijl leeft. Toen hij terugkwam en zag dat zijn jongen gedood waren, werd hij zeer verbitterd en kwaad en wilde hij hun dood wreken. Telkens ging hij gewapend op pad omdat hij de prik wilde verslinden.
Zo gebeurde het dat hij een giftige slang vond die zeer wreed was en hij dacht dat deze de prik was. Hij ging haar te lijf en zei: “Vervloekte vis, nu zal ik je me niet laten ontgaan. Jij hebt mijn jongen zonder reden gedood. Daarom zal ik jou nu doden en vernietigen.”
De slang antwoordde: ”Pas op, doe het niet want ik ben de prik niet maar een giftige slang. Als je zo dapper wilt zijn door mij aan te vallen dan zal ik je spoedig met mijn gif ombrengen.” De krokodil antwoordde: “Nee, ik ken je nu; je bent de slang

niet mer dye pricke want du hoor ghelijc biste daer om sal ic dy
doden Ende als hi hoor anghinc om te doden maecte hem dat ser=
pent daer teghen sterck ende beet den cocodril ende vergaffet mit sinen
venijdt ende seyde MJtten onbekenden en wilt niet vechten
noch strijden. dattu daer wt niet en coemste in meerre lijden . Al
dus en sal nyemant mytten onbekenden ofte versmaden een strijt
annemen om dat die persoen des menschen die craft niet en is
mer inder harten ende in cloeckheyt des vechters Jnden boeck
der conynghen leest men Dat die grote roese Golias dauid ver=
smadede om dat hy cleyn was ende daer om wort hi van da=
uid verslaghen ende ghedoodt Wachte dy oeck o mensche om
toornycheyt of begheerten der wraeck een strijt of ongenoecht
an te nemen Want die toornighe mensch waent dat hi starker
is dan ander luden waer om dat hi dicwijl ghekrencket wort
Seneca Altoes waent die toornighe dat hi sterker si dan hi is
Die toorn seyt hi oeck pleech die wet te verghetenDaer om seit
een wise die wet siet den toornighenMer die toornighe en siet
die wet niet Daer om sal men die toorn vander herten verdri=
uen . Salomon .Die toorn en heeft gheen ontfermharticheyt
Daer om en sal nymmer rechter sentenci gheuen als hi toornich
is . Men leest inden croniken vanden keyseren van romen dat
die keyser otto die eerste van dien namen had op een tijt inder
hoochtijd van paeschen allen sinen princen ende heren een groot
werscap bereyt Ende eerdat datmen ghinck sitten quam daer een
cleyn kijnt een vander princen kinder ende nam vander tafel
wt kijnsheyt een scuttel spisenDat sach die dienre der tafel ende
nam een stock ende sloech den ionghen dat hi ter aerden neder
viel Ende doe dit des ionghen meester sach wart hi seer toor=
nich ende voer toe ende sloech den dyenre ter stont doot . Dit
quam voer den keyser ende als hi des ionghen meester sonder
audienci verwijsen woude ter doot viel die meester op des kei
sers lijf ende werp hem ter aerden ende soude hem ghedoodt
hebben hadde hi niet vanden gheen dye daer by waren verlost
gheweest Ende doe die keyeser mitnauwer noot wt sijn han=

niet maar de prik. Omdat je op hem lijkt zal ik je doden.”
En toen hij aanviel om hem te doden, vermande het serpent zich, beet de krokodil en spoot zijn gif in hem. Hij zei: “Met onbekenden moet je niet strijden omdat je daar juist meer door kunt lijden.”
Dus met iemand die je niet kent of die je minacht moet je niet vechten, omdat het niet gaat om zijn uiterlijke kracht maar om zijn innerlijke moed. In het boek Koningen [sic] staat dat de grote reus Goliath neerkeek op David om zijn kleine postuur en dat hij juist daarom door David werd verslagen en gedood.
Mensen moeten er ook voor zorgen niet op de vuist te gaan uit kwaadheid of wraakzucht. Een kwaad mens denkt dat hij sterker is dan de ander. Daarom wordt hij vaak gekrenkt.
Seneca zegt: “Iemand die kwaad is, voelt zich altijd sterker dan hij is.” Ook zegt hij dat je in je boosheid de wet vergeet. Een wijze zei dan ook: “De wet ziet de kwade mensen, maar kwade mensen zien de wet niet.” Dus moet je woede uit je hart bannen. Salomo zegt dat woede geen barmhartigheid kent. Daarom moet een rechter ook nooit rechtspreken als hij boos is.
In de kronieken van de keizers van Rome staat dat keizer Otto de Eerste tijdens een paasfeest voor al zijn prinsen en heren een grote maaltijd bereidde. Voordat ze gingen zitten, kwam een jong kind van een van de prinsen langs de tafel en pakte in zijn onschuld een schaaltje eten. De tafelbediende zag dat, nam een stok en sloeg de jongen tegen de grond. Toen de meester van de jongen dat zag, werd hij verschrikkelijk boos, ging er op af en sloeg de bediende meteen dood.
Dit kwam de keizer ter ore. Toen hij de meester van de jongen zonder rechtspraak ter dood wou veroordelen, wierp die zich bovenop de keizer en zou hem gedood hebben als de omstanders de keizer niet hadden bevrijd. Toen de keizer ternauwernood bevrijd

den was gheboet hi datmen hem op leyden soude ende vangen
Daer nae als hy hem wel bedocht riep hy dat hy scult hadde
dat hy wt toornighe moede. der hoechtijt gheen eer en hadde
bewesen ende liet den meester vrij ende quijt

¶Van den snoeck ende trincha :¶ Dyalogus xliiij.

EEn visscher ghinck wt visschen ende toenden den vis=
schen een goet aes dat si wel mochten Die snoeck en=
de een ander visch trincha ghenoemt syende die spise
begheerden die seer te hebben. Mer die snoeck want hy cloeck
van naturen is seyde totten visch trincha . Dese spijse schijnt
seer goet ende lecker te wesen . Mer om dat dye visschen daer
bi bedroghen sellen wesen is si hier ghebrocht . Daer om laet
ons scuwen dese lecker morselen op dat wi ouermits der gul=
sicheyt niet en bederuen Trincha die vissche antwoorden Het
en is niet goet alsoe leckeren morseel te laten om onnutte vre=
se . Jck selt nochtan daer om eerst besoeken ende van die soete
spise eten ende ghi selt wachten ende hongherich bliuen hent
dat ic ghegeten heb Aldus ghinc si an die spise te eten ende ter
stont als si die spise inden mont ontfanghen hadde vernam si
die anghel ende aldus vervaert woude si weder om wech swem
men. Mer dye visscher toechse tot hem . Ende dye snoeck liep
wech ende seyde. Elck beeter hem in sijn misdaet . dat hy
nyet daer in en vergaet : ¶ Alsoe sellen wy oeck beteren en

was, beval hij dat men hem gevangen moest nemen.
Toen hij nagedacht had, riep hij dat hij schuld had en dat hij uit kwaadheid het paasfeest geen eer had bewezen. Men liet de meester toen vrij.

De 44e dialoog. Over de snoek en Trincha

Op een dag ging een visser uit vissen en liet de vissen aas zien dat er goed uitzag. De snoek en een andere vis, Trincha genaamd, zagen het lokspijs dat zij graag wilden hebben.
De snoek, die van nature zeer dapper is, zei tegen Trincha: “Dit eten schijnt zeer goed en erg lekker te zijn maar omdat de vissen daarmee bedrogen worden, is het hier gebracht. Laten we daarom dit lekkere eten negeren zodat we door gulzigheid tenminste niet gedood worden.”
Trincha antwoordde: “Het is niet goed dit lekkere hapje door onnodige angst te laten liggen. Daarom zal ik er het eerst naar toe gaan en van de zoete spijs eten en jij moet wachten en hongerig blijven totdat ik gegeten heb.”
Toen ging hij van het aas eten en meteen nadat hij het eten in zijn bek had, voelde hij de haak. Geschrokken wilde hij wegzwemmen maar de visser trok hem naar zich toe.
De snoek zwom weg en zei: “Verbeter je als het om verkeerd gedrag gaat opdat je niet ten onder gaat.”
Dus moeten wij ons ook verbeteren

de nemen exempel van een anders qualiken gaen. Als chatho
scrijft Dat quaet dijns ghebure sal di castijenEnde seneca Het
is goet datmen merckt in eens anders quaet watmen scuwen
sal Jtem wt eens anders misual sal die wise sijn ghebreck be=
teren Dye is wijs dye sijn dinghen wel bescicken kan ende by
andere luden exempel hem wachten kan vant quaet Jn die fa
bulen vinden wy ghescreuen Dat een leeu op een tijt veynsden
hem sieck te wesen ende ghinck legghen als sieck in sijn hol .
Daer andere beesten toe quamen om hem te vanden ende wat
ter bi hem quam vinck hi ende atse . Ten lesten quam die vos
tot hem oeck om te vanden mer si bleef buten staen om dat hoor
gruwelde voor den leeu ende en dorste niet ingaen Die leeu dit
siende riepse toe ende seyde Coom tot mi mijn lieue suster dat
wij te samen mynlike spreken moghen Die vosse antwoorden
Jck sie voetstappen der gheenre die in ghegaen sijn mer niet der
gheenre die weder wt ghecomen sijn

Van die visch regina ende dat serpent ydrus ¶ Dyalogus xlv

REgina is een visch myt veel scubben dyemen inden
lopende water vanghet . dye hoor seluen seer wel
regiert Tot hoor is ghecomen ydrus dat een serpent
is inden water leuende ende heeft veel hoefden en
de seyde O alre scoonste regina bouen allen bistu mi seer waert
Daer om wil ick mi mit di verenighen ende wittich hijlic mit

als wij het kwalijk handelen van een ander zien en er lering uit trekken. Zoals Cato schrijft: “Het kwaad van je buurman zal je op de proef stellen.” Seneca schreef: “Het is goed dat je door het kwaad van een ander beseft wat je moet mijden.” En: “Door de misstap van een ander zal de wijze zijn gebreken corrigeren.” Wijs is degene die alles goed kan regelen en het slechte voorbeeld van andere mensen gebruikt om zich voor het kwaad te hoeden.
In de fabels staat geschreven dat een leeuw op een keer deed alsof hij ziek was en daarom in zijn hol ging liggen. Er kwamen andere beesten naar toe om hem te bezoeken. Wie er bij hem kwam, ving hij en at hij op. Ten slotte kwam ook de vos om hem te bezoeken, maar zij bleef buiten staan omdat ze een afschuw had van de leeuw en niet naar binnen durfde te gaan. De leeuw zag dit, riep haar en zei: “Kom toch bij me, lieve zuster, opdat we als vrienden met elkaar kunnen spreken.”
De vos antwoordde: “Ik zie voetstappen van degenen die naar binnen zijn gegaan maar niet van degenen die weer naar buiten gekomen zijn.”

De 45e dialoog. Over Regina de vis en Ydrus het serpent

Regina is een vis met veel schubben, die men in het stromende water vangt en die zichzelf heel goed weet te beheersen.
Ydrus, een serpent met veel hoofden, die in het water leeft, kwam naar haar toe en zei: “O allermooiste Regina, je bent heel waardevol voor mij, boven alle anderen. Daarom wil ik mij met jou verenigen en een wettig huwelijk met

di maken Daer om coom ick vriendeliken totti Regina ant=
woorden Dat en mach niet sijn wanttet soe niet en dient Om
dat in ecclesiastico ghescreuen is Alle vleysch sal tot sijn ghelijc
verenicht worden Ende alle mensche tot sijns ghelijck Daer
om want du van minen gh[e]slachte niet en biste soe en moghes
du nymmermeer myt my vergaderen Als dit ydrus hoorden
dat hy bedroghen was scaemde hy hem seluen ende seyde .
COnfuys ende verworpen ben ick op dese stonde. daer
om en sal ick nymmermeer vrolick wesen in minen gronde.
Also sal een yghelick kersten mensche den bosen viant antwoor
den die dat alre looste serpent is bouen allen dieren ende beesten
die onder den hemel sijn als in genesi ghescreuen is Ende segghen
Ganck van mi want du niet en biste van minen gheslachte dat
is vanden ghetal der wtuercoren : Dyt leert ons die hiylighe
apostel iacobus in sijn epistel ende seyt. weder staet den bosen
viant hi sal van di vlien Ende paulus . weest sterck inden strij
de ende vecht mitten ouden serpent. Teghen den duuel sellen
wij strijden om dat hi seer cranck is an die gheen die hem we
derstaen : ysidorus . Jnden oghen der vleyscheliker menschen
is die duuel veruaerlick . Ende in den oghen der wtuercoren
is sijn anxte snode . Ghelijck als int vader leuen ghescreuen is
Dat een broeder wt sijn clooster liep ter werlt ende gaf hem
tot allen sonden te volbrenghen Ende als hy een wijl in gro=
ter onreynycheyt sijns leuens gheweest hadde . wort hy ten
lesten weder bekeert ende ghinck legghen in een graft ende de
de penitenci . Doe die bose vianden dit saghen ghinghen si hem
an mit groten becoringhe ende beloofden hem veel rijcdommen
ende dat si hem souden doen hebben ende ghebruken onsuuer
heyt tot sinen wille. Ende sloeghen hem ten lesten ende won=
den hem totter doot Ende als hi dit al versmadende was en=
de in sijn penitenci bleef . riepen si mit luder stemmen . O du
moninck du hebste ons verwonnen du hebste ons verwonnen
ende vloeghen van hem wech . Mer dye broeder anmerkende

jou sluiten. Ik kom in vriendschap naar je toe.” Regina antwoordde: “Dat zal niet gebeuren, want zo hoort het niet. In de Wijsheid van Jezus Sirach staat namelijk geschreven: ‘Alle schepselen moeten met hun gelijken verenigd worden. Ook een mens verenigt zich met zijn gelijken.’ Omdat je niet van mijn soort bent, mag je me nooit meer benaderen.”
Toen Ydrus besefte dat hij afgewezen was, schaamde hij zich en zei: “Ik ben nu in de war en afgewezen, daarom zal ik diep in mijn hart nooit meer vrolijk kunnen wezen."
Zo zal iedere christen de duivel, waarvan in Genesis geschreven staat dat hij het listigste serpent is boven alle dieren op aarde, antwoorden: “Ga weg van mij want je bent niet van mijn soort, van het geslacht van de uitverkorenen.”
Dit leren wij uit de brief van de heilige apostel Jacobus waarin hij zegt: “Weersta de duivel en hij zal van je wegvluchten.” En Paulus zegt: “Wees sterk in de strijd en vecht met de oude slang.” Wij moeten tegen de duivel strijden omdat hij machteloos is tegen degenen die hem weerstaan. Isidorus zegt: “In de ogen van aardse mensen is de duivel gevaarlijk maar voor de uitverkorenen is er weinig te vrezen.”
Iets dergelijks is beschreven in Het Leven van de Woestijnvaders. Een broeder ging uit zijn klooster de wereld in en gaf zich over aan allerlei zonden. Toen hij een tijdje in grote onreinheid geleefd had, werd hij ten slotte weer bekeerd en ging in een graf liggen om boete te doen. Toen de duivels dit zagen, gingen zij naar hem toe om hem te verleiden. Ze beloofden hem veel rijkdommen en zoveel zinnelijk genot als hij zou willen.
Uiteindelijk sloegen ze hem en verwondden hem totdat hij bijna dood was. Toen hij niet opgaf en volhardde in zijn boetedoening, riepen zij luid: “O jij monnik, je hebt ons overwonnen, je hebt ons overwonnen!” En ze vlogen van hem vandaan. Maar de broeder, rekening houdend

hoor boosheyt ende loosheit maecten sijn opset alsoe sterck dat
hy voort meer lieuer souden willen steruen dan den bosen vi=
anden te wille te wesen Ende wort daer nae verwandelt als
een engel godes volstandich int goede tot exempel veelre menschen

Van den karper ende trimalus Dyalogus ses ende veertich.

DJe visschen des riuiers op een tijt doe si grote werscap
ende hoechtijt gheho uden hadden toghen si spacieren
ende spelen in groter vredeMer die karper verstoerden
dat gheselscap verheffende hem seluen segghende Bouen allen
visschen ben ick waerdich ghepresen te worden . om dat mijn
vleysch alsoe costelick ende lecker is dattet nyemant wtspreken
en mach want ick en worde niet gheuoet inden sloten ende on=
reynen paliarden Mer doch in die reyne viuers waer om dat ic
doch waerdich ben heer te wesen bouen al.¶ Trimalus is een
visch vander zee die ghenoechelick is int aensien ende seer soe=
te van smaecke want si blenct in hoor lichaem ende ruyct als
een bloem. Dese vische als hy die houardie des karpers hoor
den wort seer toornich ende spranck int middel van allen vis=
schen segghende Het en is nyet soe alstu segghes want ick be=
ter ben dan du in goeden roeck ende soeten smaeck Wye isser
mijns ghelijck want wie mi vindet heeft een goeden scat . Al
isset dattu alleen in die nauwe viuers leefte Jc ben in die gro
te wide zee. wt desen wort onder hem beyden grote twiste al

met hun boosheid en bedrog, maakte dat zijn voornemen zo sterk werd dat hij liever meteen zou willen sterven dan de duivel ter wille te zijn. Toen veranderde hij in een engel van God, volhardend in het goede, tot voorbeeld voor veel mensen.

De 46e dialoog. Over de karper en de vlagzalm

De riviervissen hadden eens een grote feestelijke bijeenkomst en vermaakten zich in grote vrede.
Maar de karper verstoorde het feest, verhief zijn stem en zei: “Van alle vissen ben ik het meeste waard om geprezen te worden omdat mijn vlees zo kostbaar en lekker is dat daar geen woorden voor zijn. Want ik voed me niet in sloten en smerige poelen maar in schone vijvers. Daarom ben ik het waard om meester te zijn over jullie allemaal.”
De vlagzalm is een zeevis die er mooi uitziet en zeer goed van smaak is. Hij blinkt als een spiegel en ruikt als een bloem. Toen deze vis de overmoed van de karper aanhoorde, werd hij zeer kwaad, sprong tussen de andere vissen en zei: “Het is niet zoals je zegt, want met mijn lekkere geur en zoete smaak ben ik beter dan jij. Wie kan zich met mij vergelijken, want wie mij vindt heeft iets kostbaars. Ik woon in de grote wijde zee terwijl jij in kleine vijvers leeft.”
Hieruit ontstond tussen beiden een grote ruzie

soe datsi alle dat vrolike gheselscap verstoorden ende oeck in
twiste brochten . want sommighe van hem stonden mitten e
nen sommighe mitten anderen. soe dattie twiste alsoe groot
wort datsi alle gader onderlinghe kiuende worden ende mal
kander wouden verderuen Als dit aldus ghesciede quam daer
voort een out wijs vissche truta ghenoemt dye oeck hem allen
veruaerlick was om dat hi sterck was ende alle visschen behe-
ren mocht mit steken ende stoten¶ Dese seyde . Het en is niet
goet broeders aldus te kiuen om die ydele prys ende lof. Jck
en prijse mijn seluen nyet al ben ick nochtant seer groot ende
waerdich Het is ghescreuen Ander luden mont sal dy prisen
nyet dye uwen want alle prijs stincket in sijn eyghen mont.
Hier om ist beter dat dese twe die hem seluen aldus die een bo
uen den anderen prijsen gaen tot den ouersten rechter vander
zee dat is dat meerswijn die een rechtuaerdich rechter is ende
godvruchtich die dese twiste rechteliken wel neder legghen sal
Dese reden behaechden hem allen wel Ende die twe voorsey=
de visschen toghen te samen totten meerswijn ende gauen hem
te kennen die saeck hore onvreden . Ende een yghelick prijsde
hem seluen voor hem na sijnre macht Doe dit dat meerswijn
hoorden seyde hi. kinderkijns ick en heb v nie ghesien om dat
ghy in die riuieren woent ende ick in der zee alsoe dat ic gheen
recht vonnisse van v ghegheuen en mach wie van beyden dye
beste is ick en moste eerst proeuen wye dat soetste smaect.
Ende dit segghende spranck hy tot hem ende atse beyde ende
seyde BOuen die ander en sal hem nyemant seluen prijsen
want dat doen die onuroede ende onwijse. ¶Aldus vijntmen
veel menschen dye hem seluen altoes prijsen . ende louen hoor
werken bouen andere menschen Die verheuen ende wijs ende
groot gherekent willen wesen in hoochharticheyt Daer dye
rechtuaerdige ende oetmoedighe hem seluen vernederen ende
versmaden Gregorius Dan wassen onse werken voor go=
de als si voor onsseluen cleyn gherekent wordenDaer om leert

zodat ze het hele vrolijke gezelschap verstoorden, dat ook aan het ruziën ging. Sommigen stonden aan de kant van de ene en sommigen aan de kant van de andere, zodat de ruzie zo groot werd dat ze elkaar allemaal wel wilden ombrengen.
Toen dat zo aan de gang was kwam er een oude wijze vis, een forel, die ze allemaal angstaanjagend vonden omdat hij sterk was en alle andere vissen met steken en stoten de baas kon. Die vis zei: “Broeders, het is niet goed zo te ruziën, alleen maar om roem en eer. Ik prijs mijzelf niet, ook al ben ik groot en eerbiedwaardig. Er staat geschreven dat lof uit andermans mond moet komen want eigen roem stinkt. Het is daarom beter dat deze twee vissen, die zichzelf beter vinden dan de andere, zich tot de hoogste rechter van de zee wenden. Dat is de dolfijn, een rechtvaardige en vrome rechter, die deze ruzie wel zal beslechten.”
Deze woorden bevielen hen allemaal wel en de twee vissen gingen samen naar de dolfijn en legden de reden van hun ruzie uit. Allebei prezen ze zichzelf zo goed als ze maar konden. Toen de dolfijn dat hoorde zei hij: “Kinderen, ik ken jullie niet omdat jullie in rivieren wonen en ik in de zee. Ik heb dus niet het recht een oordeel te vellen wie van jullie het best is. Ik zou eerst moeten proeven wie het lekkerst is.”
Toen hij dit gezegd had, sprong hij boven op ze en at ze allebei op. Hij zei: “Niemand mag zich boven een ander prijzen want dat doen alleen de dommen en onwijzen.”
Zo zie je veel mensen die zichzelf steeds op de borst slaan en hun eigen werk beter vinden dan dat van anderen. Mensen die in hun hooghartigheid beter en wijzer gevonden willen worden. Maar rechtvaardige en bescheiden mensen cijferen zichzelf weg.
Daarover leert Gregorius: “Voor God groeit ons werk pas als we het zelf onbetekenend vinden.”
Daarover leert

ons die ewighe waerheyt int ewangeli ende seyt sinen disci=
pulen Als ghy al ghedaen hebt dat v beuolen is segt nochtant
dat wi onnutte knechten sijn dat wij sculdich waren dat heb
ben wy ghedaen Men seyt een fabel dat die voghelen vonden
te samen een nest van rosen ghemaeckt myt blomen vercyert
Die aern die conynck is van allen voghelen seyde dat hem dat
nest toe behoorden om dat hi die edelste voghel was Hyer op
dede hi by een roepen alle dye andere voghelen ende vraechden
hem allen wye die scoonste van allen was Die koeckoeck ant
woorde dat die koeckoeck dat was Anderwerf vraghede die
aern wye die sterckste was Dye koeckoeck antwoorden : die
koeckoeck . Als dit dye aern hoorden wort hy toornich ende
seyde O onsalighe koeckoeck die dy seluen altoes prijseste en=
de nyemant anders en loueste Ende nochtant noch scooen en
biste noch sterck noch oec wel en singhest mer altoes een sanck
singheste . Daer om gheue ick dye sentenci des doots teghen
dy dattu dit nest noch gheen meer na dese tijt hebben en salste
Aldus doen si oeck die hem seluen altoes prijsen want si altoes
mitten koeckoeck singhen enen sanck

¶Van die vorssche ende die creeft ¶ Dyalogus xlvij

DJe vorssche sach op een tijt den creeft int water swem
men ende seyde . Wye is dese leelike beest die soe koen
is dat si mijn water derf versturen Om dat ick sterck

ons ook de Eeuwige Waarheid in het Evangelie, die tegen zijn discipelen zegt: “Wanneer jullie alles gedaan hebben wat jullie is opgedragen, zeg dan: ‘Wij zijn maar knechten, we hebben enkel onze plicht gedaan.’”
Er is een fabel over vogels die samen een nest vonden van rozentakken dat met bloemen was versierd. De arend, die de koning van alle vogels is, zei dat het nest hem toebehoorde omdat hij de edelste vogel was. Hierop riep hij alle andere vogels bijeen en vroeg hun wie de mooiste vogel was. De koekoek antwoordde dat dat de koekoek was. Toen vroeg de arend wie de sterkste was. De koekoek antwoordde: “De koekoek.”
Toen de arend dit hoorde werd hij boos en zei: “O jij ellendige koekoek, jij prijst altijd alleen jezelf en niemand anders terwijl je zelf mooi noch sterk bent. Je zingt wel maar dat is altijd koekoek éénzang. Daarom veroordeel ik je ter dood zodat je nooit meer gebruik kunt maken van dit nest of van welk nest dan ook na deze tijd.”
Zo doen degenen die zichzelf altijd prijzen; ze zingen net als de koekoek altijd hetzelfde liedje.

De 47e dialoog. Over de kikker en de kreeft

Op een dag zag de kikker de kreeft in het water zwemmen en zei: “Wie is dat lelijke beest dat zo onverschrokken is dat zij mijn water durft te verstoren. Omdat ik sterk

ende machtich ben inden water ende oeck opt lant wil ick tot
hoor gaen ende hoor verdriuen Ende dyt segghende spranck
sij der creeften opt lijf ende seyde waer om en scaemste dy niet
te comen in mijn bedrif om dattu versmaedt ende swart biste
ende dy niet en ontsiet mijn claer scoon water vuyl te maken.
Dye creeft soe als si altoes afterwert cruypt began aftewert
te gaen ende seyde En wilt niet suster alsulke dinghen segghen
want ick begheer vrede ende vrientscap mitti te houden Daer
om en springhet niet op my Als die vorssche sach dat dye creeft
afterwert ghinck meende si dat si dat dede wt vresen van hoor
ende began hoor meer an te gaen mit scerpen werken ende woor
den hoor meer moylick te wesen ende seyde . En wilt nyet af=
terwert lopen du lelike beest wanttu doch niet ontgaen en mo
ghest Huden sal ick dijn vleysch den visschen gheuen te verslin
den ende dit segghende spranck si op hoor ende woudese doden
Doe die creeft sach dat si mit vreden niet wesen en mochte keer
de si hoor tot die vorssche ende beetse mit horen scaren ende ver=
scoordese an sticken ende seyde Sterkeliken sal hy hem
weren . die sijn lijf moet verweren . ¶Aldus sal een yghelick
mensche nae sijnre macht scuwen ende vlyen onghenoecht en=
de onvrede Mer als hy ymmer niet ontgaen en mach eer dat
hy hem doot soude laten slaen sal hy mitter macht vechten te=
ghen sine vianden Van alsulken anuechters badt die propheet
dauid verlosset te worden ende seyde inden souter Van den an
uechters die teghen my oprijsen verlosse my heer . Ende daer
nae bidt hi dat si vergaen moeten ende seyt Verslaet here dye
volcken dye strijden ende vechten willen . Wy en sellen alleen
niet vechten of strijden alst noot is voor ons seluen. Mer oeck
om onse ouders ende vrienden . ende dat ghemeyn goet te be=
scermen Valerius scrijft Dat op een tijt doe darius die conync
an vechten woude dat lant van sichien Doe ontboet hem dat
volck van sichien dat si wel goedertierliken lijden ende hengen
wouden dat si hoor ackeren ende wingaerden verdoruenMer

en machtig ben in het water en ook op het land, wil ik naar haar toe gaan om haar te verjagen.
Nadat ze dit gezegd had, sprong ze boven op de kreeft en zei: “Waarom schaam jij je niet mijn territorium binnen te dringen, terwijl je geminacht wordt, zwart bent en je het niet kan laten mijn heldere water vuil te maken.”
De kreeft begon achteruit te kruipen, zoals zij altijd gewoon is te doen, en zei: “Zuster, zeg toch niet zulke dingen want ik verlang ernaar in vrede en vriendschap met jou te leven. Spring daarom niet boven op me.”
Toen de kikker zag dat de kreeft achteruit kroop, dacht ze dat ze dat deed omdat ze bang voor haar was en ze begon het haar nog moeilijker te maken door hard tegen haar op te treden. Ze zei: “Loop niet achteruit, jij lelijk beest, want je kan me toch niet ontgaan. Ik zal je vlees nu aan de vissen geven om te verslinden.” Terwijl ze dit zei, sprong ze boven op haar om haar te doden.
Toen de kreeft besefte dat ze met vreedzaam gedrag niets kon bereiken, keerde ze zich naar de kikker, greep haar met haar scharen en scheurde haar aan stukken. Ze zei: “Wie zijn lichaam moet verdedigen, zal hard moeten vechten.”
Zo moet ieder mens naar zijn vermogen onenigheid en onvrede uit de weg gaan. Maar als hij niet kan ontsnappen voordat hij zich dood zou laten slaan, moet hij uit alle macht tegen zijn vijanden vechten.
De profeet David bad dat hij verlost zou mogen worden van zulke aanvallers. Hij zei in Psalmen: “Heer, verlos mij van alle vervolgers die tegen mij opstaan.” Daarna bad hij dat ze zouden moeten vergaan. Hij zei: “Here, versla de volken die willen vechten.”
Wij moeten niet alleen uit noodweer voor onszelf strijden maar ook voor onze ouders en vrienden en ter bescherming van gemeenschappelijk bezit.
Valerius schrijft dat Koning Darius op een keer wilde vechten tegen het land van de Scythen. Toen gaven de Scythen hem te kennen dat ze welwillend zouden toestaan dat hun akkers en wijngaarden verloren gingen. Maar

waert dat hy die grauen hoorre ouderen raken woude so sou
de hi vernemen die craft des volcks van sichien want si bereyt
waren om bescermenisse hore ouderen te steruen ende oeck om
dat ghemeyn goet te behoeden Des ghelijck souden wij kersten
menschen oec voor die gherechticheyt totter doot Noch scrijft
die selue dat doe codrus die coninck van athenen van sine vy=
anden benauwet wort ende belast ontfinck hy antwoort van
sinen afgod dat sijn volck victori hebben soude. waert dat hy
hem van sinen vianden woude laten verslaen Als dyt ghesciet
was soe vernamen dat die vianden ende gauen een ghebot dat
nyemant die conync codrum slaen soude Hier om verwandel=
den codrus sijn habijt ende ghinck onder dye vianden als een
onbekent man ende sloech enen ridder mit eenre sekel dye rid=
der keerden hem om ende sloech den conynck doot. Ende doe
dit die vianden hoorden worden si ghedachtich des antwoort
van den afgod ende vloghen wech ende lieten alle goeden en
de reescappen daer bliuen .

Van den visscher ende dat viskijn.Dyalogus acht ende veertich

EEn visscher vinck op eenre tijt een cleyn vischkijn dat
doe hijt doden woude yamerliken riep O goede vis
scher ontfermt mijnre ende laet mijn leuen want al is
set dattu mi dodet soe salste nochtan daer of cleyn gewyn heb
ben Mer ist dattu mi leuendich laetste gaen soe gheloue ic go=

wanneer hij de graven van hun voorouders zou willen vernielen, dan zou hij kennismaken met de kracht van de Scythen omdat ze bereid waren te sterven om hun voorouders te beschermen en ook om hun bezittingen te verdedigen.
Zo zouden wij christenen ook tot de dood moeten strijden voor gerechtigheid.
Valerius schrijft ook dat, toen koning Codrus van Athene door zijn vijanden belaagd werd, hij van zijn god te horen kreeg dat zijn volk de overwinning zou behalen. Hij zou zich dan wel door zijn vijanden moeten laten verslaan. Toen dit gebeurd was, kwamen zijn vijanden hier achter en verboden iedereen om koning Codrus te doden.
Koning Codrus trok daarom andere kleren aan en begaf zich als een onbekende man onder zijn vijanden. Hij sloeg een ridder met een sikkel, maar de ridder draaide zich om en doodde de koning.
Toen zijn vijanden dit hoorden, herinnerden zij zich de woorden van de afgod. Zij vluchtten weg en lieten al hun bezittingen en werktuigen achter.

De 48e dialoog. Over de visser en het visje

Op een keer ving een visser een klein visje. Toen hij het visje wilde doden, jammerde het: “O goede visser, heb genade en laat me leven, want als je mij zou doden zou je daar geen voordeel van hebben. Maar wanneer je mij levend laat gaan, dan beloof ik

de ende di dat ick iv grote baet sal laten hebben want ic weder
totti comen sal mit groter menichte van visschen ende dat dick
wijl ende brenghen die in dijn net Dye visscher antwoorden
hoe soude ick di moghen kennen onder den hoop van veel vis
schen Dat viskijn seyde . cortet wat van mijn stert daerstu mi
bi kennen moghest onder andere visschen Die visscher gheloof
den hem ende cortede hem sijn start ende lietet alsoe lopenDat
viskijn alset los ghynck was den visscher ondanckbaer ende
ontrouwe want altoes als hy dat net int water stack om vys=
schen te vangen soe waerscuwedet alle die visschen ende dreef
se vant net ende seyde O ghi oude ende wijse wacht iv van di
en bedriegher die my bedroghen ende gheuanghen had ende
mijn start ghecortet . want alsoe sal hi iv oeck doen ist dat ghy
v niet en wachtet. Ende gheloofdi minen worden niet so siet
an die werken ende dit segghende vertoendent sinen ghecorten
start Die andere visschen worden hier mede gheleert ende scuwe=
den dat net ende vloghen daer of dattie visscher niet meer van=
ghen en conde ende quam tot groter armoeden . Daer nae ge
sciedet dat hi dat viskijn mit andren visschen venge Ende als
hy dat bi dat teyken vanden start bekennende wort doode hijt
wredeliken en seyde DJe gheen die ondanckbaer is . dye
sal vergaen als dese visch ¶ Aldus sijn veel ondanckbaer men=
schen die altoes quaet gheuen voor goet Van welcken salomon
seyt Die quaet geuen wil voor goet dien en sal die boo[s]heyt van
horen huse niet sceyden Ondanckbaerheijt is alles goedes on=
waerdich Daer bernardus of seyt Ondanckbaerheyt is een vi
ant der zielen. verderfnisse der verdienten . der doechden ver
stroynisse . der weldaet verlies Jtem ondanckbaerheyt is een
viant der zielen.een bernende wijnt verdrogende die fonteyn
der goedertierenheyt.den douwe der ontfermherticheyt.ende die
vloede der gracien.yeghen die ondanckbare menschen die dye
weldaden nyet merken en willen . salmen merken een exem=
pel datmen vanden lantman seyt . dye alle daghe myt sinen
ezel inden bossche ghynck . ¶Daer hy op een tijt enen dra=

God en jou dat je er veel baat bij zal hebben, want ik zal dikwijls met een grote school vissen terugkomen die ik in je net zal brengen.
De visser antwoordde: “Hoe zal ik je kunnen herkennen tussen zoveel vissen?” Het visje zei: “Kort mijn staart in, dan zal je me herkennen tussen de andere vissen.” De visser geloofde hem, kortte zijn staart in en liet hem vrij.
Het vrijgelaten visje was jegens de visser ondankbaar en ontrouw, want steeds als hij het net in het water uitzette om vissen te vangen, waarschuwde het visje alle andere vissen, dreef ze van het net weg en zei: “O jullie oude wijze vissen, pas op voor de bedrieger die mij misleidde, ving en mijn staart inkortte. Want zo zal hij dat ook bij jullie doen als je niet oppast. Als jullie mij niet geloven, kijk wat mij is aangedaan.” Toen liet hij zijn ingekorte staart zien.
De andere vissen leerden hiervan en meden het net. Zij maakten dat zij wegkwamen zodat de visser niets meer kon vangen en tot grote armoede verviel.
Daarna gebeurde het dat hij het visje samen met andere vissen ving. Toen hij het visje aan het teken van de staart herkende, doodde hij het op wrede wijze en zei: “Degene die ondankbaar is, zal het net zo vergaan als deze vis.”
Zo zijn er veel ondankbare mensen die steeds goed met kwaad vergelden. Hierover zei Salomo: “Als je telkens goed met kwaad vergeldt, zal het kwaad niet uit je leven wijken.”
Ondankbaarheid is alle goeds onwaardig. Daarom zegt Bernardus: “Ondankbaarheid is een vijand van de ziel die tot verspilling van deugden en van goede werken leidt. Ondankbaarheid is als een verzengende wind die de fontein van barmhartigheid, de dauw van mededogen en de stroom van genade verdroogt. Ondankbare mensen willen deze weldaden niet zien.”
Het verhaal gaat dat een landman elke dag met zijn ezel naar het bos ging. Daar vond hij op een keer een draak

ke vant die onder enen boem die gheuallen was belast ende ge
uanghen lach dien hi daer of verlossede Daer nae ghesciedent
dat die draeck den ezel eten woude segghende dat alle groote
diensten bijden ondancbaren verloren bliuenMer die lantman
ghinck te rade mitten vos die den draeck myt subtijlheyt we=
der inden last brocht daer hy te voren in gheweest hadde ende
verlossede den lantman mit sinen ezel Jtem men seit van een dwa
sen man die niet en hadde dan een soon welck doe hy sach dat
veel menschen totten keyser ghinghen ende brochten hem me
nigherhande ghiften ende gauen alsoe datse den keyser grote
[te]lick weder om begaefden Hier om docht hi in hem selue Jck
wil oeck totten keyser gaen ende brenghen hem een goelick=
heyt als den keijser wel betaemt . Aldus ghinck hi soeken dye
auentuer die hem god verlenen woude ende vinck een centau
rus dat een dier is onder als een paert ende bouen als een men
sche ende is soe snel te lopen als een paert: Daer nae vinck hy
oeck een beer daer hi op ghinck sitten ende presenteerdense bey
de den keyser ende sceynctese hem van sines heren weghen .
Die keyser ontfinck dese beesten in groten danck ende seynde
sinen heer veel ghelts ende goets weder omme alsoe dat hy rijc
wort als dyt ghesciet was veynsde hem die soon ende ghinck
legghen of hy doot hadde gheweest ende woude alsoe sinen va
der besoecken. Mer want hi onderuant dat hi op hem niet en
pasten soe wort hi toornich ende lasterden sinen vader seer van
der ondanckbaerheyt . ¶ Gregorius nyet en is hy waerdich
meer gauen te ontfanghen die nyet danckbaer en is vanden ge
gheuen gauen .¶ Augustinus dat god den danckbarighe ghe
gheuen hadde dat neemt hi weder van den ondanckbaren

Van die aern mit sinen voghelen ende den leeu mitten ande=
ren beesten ende dieren ¶Dyalogus neghen ende veertich

die vast zat onder een omgevallen boom. Hij bevrijdde de draak maar daarna wilde deze de ezel opeten. De draak zei: “Ondankbaren doen niets terug voor alle grote diensten die aan hen bewezen zijn.” De landman vroeg echter raad aan de vos, die de draak heel sluw opnieuw in de benarde positie bracht waarin hij eerst gezeten had. Daarna bevrijdde hij de landman met zijn ezel.
Zo vertelt men een verhaal over een dwaze man wiens enige bezit zijn zoon was. Hij zag dat veel mensen naar de keizer gingen om hem allerlei geschenken aan te bieden, maar ook dat de keizer hen hiervoor vorstelijk beloonde. Daarom dacht hij bij zichzelf: ik wil ook naar de keizer gaan en hem iets moois geven dat een keizer waardig is.
Daarop ging hij, op hoop van Gods’ zegen, zijn geluk beproeven. Hij ving een centaur, een dier dat van onderen een paard is en van boven een mens en dat net zo snel kan lopen als een paard. Daarna ving hij ook een beer, waar hij op ging zitten.
Hij bracht deze dieren naar de keizer en schonk ze hem uit naam van zijn heer. De keizer nam de beesten dankbaar in ontvangst en zond op zijn beurt de heer van de man veel geld en goederen, zodat hij rijk zou worden.
Nadat dit gebeurd was, verzon de zoon een list. Hij ging liggen alsof hij dood was om zijn vader op de proef stellen. Toen hij in de gaten kreeg dat hij niet op hem lette, werd hij kwaad en beschuldigde hij zijn vader van ondankbaarheid.
Gregorius zegt: “Hij die niet dankbaar is voor de geschonken gaven is het niet meer waard om gaven te ontvangen.” Augustinus zegt dat God de dankbaren geeft wat hij heeft afgenomen van de ondankbaren.

De 49e dialoog. Over de arend met zijn vogels en de leeuw met de andere dieren

ke vant die onder enen boem die gheuallen was belast ende ge
uanghen lach dien hi daer of verlossede Daer nae ghesciedent
dat die draeck den ezel eten woude segghende dat alle groote
diensten bijden ondancbaren verloren bliuenMer die lantman
ghinck te rade mitten vos die den draeck myt subtijlheyt we=
der inden last brocht daer hy te voren in gheweest hadde ende
verlossede den lantman mit sinen ezel Jtem men seit van een dwa
sen man die niet en hadde dan een soon welck doe hy sach dat
veel menschen totten keyser ghinghen ende brochten hem me
nigherhande ghiften ende gauen alsoe datse den keyser grote
[te]lick weder om begaefden Hier om docht hi in hem selue Jck
wil oeck totten keyser gaen ende brenghen hem een goelick=
heyt als den keijser wel betaemt . Aldus ghinck hi soeken dye
auentuer die hem god verlenen woude ende vinck een centau
rus dat een dier is onder als een paert ende bouen als een men
sche ende is soe snel te lopen als een paert: Daer nae vinck hy
oeck een beer daer hi op ghinck sitten ende presenteerdense bey
de den keyser ende sceynctese hem van sines heren weghen .
Die keyser ontfinck dese beesten in groten danck ende seynde
sinen heer veel ghelts ende goets weder omme alsoe dat hy rijc
wort als dyt ghesciet was veynsde hem die soon ende ghinck
legghen of hy doot hadde gheweest ende woude alsoe sinen va
der besoecken. Mer want hi onderuant dat hi op hem niet en
pasten soe wort hi toornich ende lasterden sinen vader seer van
der ondanckbaerheyt . ¶ Gregorius nyet en is hy waerdich
meer gauen te ontfanghen die nyet danckbaer en is vanden ge
gheuen gauen .¶ Augustinus dat god den danckbarighe ghe
gheuen hadde dat neemt hi weder van den ondanckbaren

Van die aern mit sinen voghelen ende den leeu mitten ande=
ren beesten ende dieren ¶Dyalogus neghen ende veertich

die vast zat onder een omgevallen boom. Hij bevrijdde de draak maar daarna wilde deze de ezel opeten. De draak zei: “Ondankbaren doen niets terug voor alle grote diensten die aan hen bewezen zijn.” De landman vroeg echter raad aan de vos, die de draak heel sluw opnieuw in de benarde positie bracht waarin hij eerst gezeten had. Daarna bevrijdde hij de landman met zijn ezel.
Zo vertelt men een verhaal over een dwaze man wiens enige bezit zijn zoon was. Hij zag dat veel mensen naar de keizer gingen om hem allerlei geschenken aan te bieden, maar ook dat de keizer hen hiervoor vorstelijk beloonde. Daarom dacht hij bij zichzelf: ik wil ook naar de keizer gaan en hem iets moois geven dat een keizer waardig is.
Daarop ging hij, op hoop van Gods’ zegen, zijn geluk beproeven. Hij ving een centaur, een dier dat van onderen een paard is en van boven een mens en dat net zo snel kan lopen als een paard. Daarna ving hij ook een beer, waar hij op ging zitten.
Hij bracht deze dieren naar de keizer en schonk ze hem uit naam van zijn heer. De keizer nam de beesten dankbaar in ontvangst en zond op zijn beurt de heer van de man veel geld en goederen, zodat hij rijk zou worden.
Nadat dit gebeurd was, verzon de zoon een list. Hij ging liggen alsof hij dood was om zijn vader op de proef stellen. Toen hij in de gaten kreeg dat hij niet op hem lette, werd hij kwaad en beschuldigde hij zijn vader van ondankbaarheid.
Gregorius zegt: “Hij die niet dankbaar is voor de geschonken gaven is het niet meer waard om gaven te ontvangen.” Augustinus zegt dat God de dankbaren geeft wat hij heeft afgenomen van de ondankbaren.

De 49e dialoog. Over de arend met zijn vogels en de leeuw met de andere dieren

DJe aern hem stercmakende myt veel andere voghelen
had een strijt inden velde teghen die leeu ende veel an
deren beesten Ende quamen daghelixe teghen mal=
kander te velde ende an beyden sijden vergaderden daer veel
toe Hyer en bynnen riep die vosse heymelick tot hem die swa=
lu ende seyde nu isset tijt dat wij ons wreken moghen van on
sen princen die ons altoes beheren Laet ons nu substijlheyt be
zighen dat wijse te samen coppelen op dat si hem seluen onder
linghe verslaen Desen raet behaechden der swalu seer wel en=
de vloech totten aern ende prijseden hem te mael seer ende sey
de Du biste conyncynne van allen voghelen ende hebste grote
macht ende moghentheyt . Jst dattu nu mijn raet horen wilt
ende volghen soe seldi oeck worden conynck ende prince van
alle dieren ende wilde beesten . Die aern belouede hoor dat si
in allen horen raet soude doen ende volghen . Doe quam dye
swalu weder totten vos ende si mit sommighen vanden ande
ren ordineerden als dat die aern yeghen den leeu alleen soude
vechten Ende wie van beyden die ouerhant hadde diesoude
wesen conynck ende prynce vanden voghelen ende beesten te
samen . Ende ghinghen doe teghens malkander te velde om
te strijden. Endedoe si inden kamp teghens malkander strij=
dende waren seyde dye aern .¶ O hoghe edelheyt des leeu=
wen ist dat du dyt werck wel doersien wylste du salste vyn=
den dat wij van valsschen verraders verraden sijn ende aldus te

De arend, geholpen door veel andere vogels, voerde een strijd in het veld tegen de leeuw en vele andere dieren. Elke dag stonden ze tegenover elkaar en aan beide zijden verzamelden zich veel dieren.
In het diepst geheim vroeg de vos de zwaluw bij zich en zei: “Nu is het tijd dat wij ons op onze leiders kunnen wreken, die ons altijd overheersen. Laten we nu zo slim zijn om hen samen te brengen opdat ze elkaar te gronde richten.”
Dit advies beviel de zwaluw heel goed. Hij vloog naar de arend, roemde hem zeer en zei: “U bent de koning van alle vogels en u bent zeer machtig. Luister nu naar mijn raad en volg die ook op opdat u koning en heerser wordt van alle dieren.”
De arend beloofde het advies op te volgen. Toen ging de zwaluw weer naar de vos en met de anderen samen besloten ze dat de arend tegen de leeuw alleen moest vechten. Wie won zou koning en heerser zijn van de vogels en alle andere dieren samen.
Zo gingen ze naar het strijdperk. Toen ze samen aan het vechten waren, zei de arend: “O edele leeuw, als u deze list zou doorzien zou u merken dat wij door valse verraders ten val gebracht worden en zo tegen

ghen malkander verwrect op dat si van onser heerscappien ver
losset mochten worden Het is seker beter dat yghelic van ons
beyden heer blijft elcke op die sine dan ons bijden valschen raet
onderlinghe te verslaenDie leeu gheloofden dyer worden ende
si worden onderlinghe te vreden ende seyden . ALle ghe=
uen si valschen raet . die int harte draghen verraet ¶ Hier om
sellen hem alle goede princen wachten van alsulken valschen
verraders ende dat si nyet haesteliken beroert en worden van
sconen ende smeykeliken woorden want men veel bedrieghers
vindet Als seneca seyt An die werken salstu beweghen wor=
den ende betrouwen ende nyet an die scone smeykelike woor=
den Een yghelick sal hem hoeden ende wachten van valschen
raetsluden op dat si niet bedroghen en worden. Salomon van
den quaden raetsman wachte dijn ziel . Die prince sal hebben
verstant vanden periculen die gheboeren moghen ende sonder
linghe van dat bedriech der pluymstrikers . Spe[n]sippus die
philosooph die plato neef was als men ghescreuen vindet sey
de tot enen pluymstriker . swijch ende houdet op van dijnen
woorden want ick di wel verstae
Van die aern die alle voghelen te capittel daghedeDyalogus l

DIe aern liet vergaderen alle voghelen ten capittel En=
de doe si sittende waren te capittel om dye ghebreken
te corrigeren soe quamen daer omtrent vogelaers en=
de stelden hoor netten ende stricken om die te vanghenEnde als

elkaar opgezet worden zodat zij van onze macht verlost worden. Het is ongetwijfeld beter dat ieder van ons op zijn eigen manier heerser blijft dan dat wij elkaar verslaan door valse raad.”
De leeuw geloofde die woorden. Zij werden het onderling eens en zeiden: “Al diegenen geven valse raad in wier hart schuilt verraad.”
Daarom moeten alle goede heersers zulke gemene verraders in de gaten houden en erop toezien dat zij niet plotseling geraakt worden door mooie en vleiende woorden, want er zijn veel bedriegers.
Seneca zegt dat je op je gedrag beoordeeld en vertrouwd wordt en niet op je mooie en vleiende woorden. Een ieder moet zich hoeden voor valse raadgevers opdat hij niet bedrogen wordt.
Salomo zegt: “Behoed je ziel voor slechte raadgevers.”
De heerser moet verstand hebben van gevaren die kunnen gebeuren, in het bijzonder het bedrog van de pluimstrijkers. Speusippos de filosoof, die een neef van Plato was, heeft eens tegen een pluimstrijker gezegd: “Zwijg en stop met je gezwets want ik heb je heus wel door.”
De 50e dialoog. Over de arend die alle vogels ter verantwoording bijeenriep

De arend nodigde alle vogels uit voor een vergadering. Nadat zij allen bij elkaar zaten om elkaars gebreken te corrigeren, kwamen er vogelvangers in de buurt die hun vogelnetten en strikken klaarzetten om de vogels te vangen. Toen

dit die aern sach ende dat perikel verstont sendede si hoor am
baciaten ende deden allen voghelen segghen dat si volghen sou
den dat banier des aerns ende mit hoer wech vlieghen op dat
si niet gheuanghen en worden Sommighe die ghehoorsaem wa
ren ende mit hoor wech vloghen dye ontghinghen dye stricken
Mer daer waren sommighe oeck die der aes gherich waren dat
in die netten gheset was die die begheerden ende onghehoor=
saem waren ende vloghen op dye netten om dye spijse te eten
ende worden daer gheuanghen ende ryepen yamerliken myt
clagheliken stemmen ende seyden DJe niet en wil ghehoor
saem sijn . dien volghet dickwijl last ende pijn ¶ Seer salmen
scuwen dat ghebreck der ongehoorsaemheyt want ongehoor
saemheyt gheeft den doot ende maledixi inden teghenwoordi
ghen leuen ende ewighe pijn int toecomende leuen Hier om sey
de god tot adam wanttu ghegheten hebste van dat hout ofte
vrucht die ick di verboden hadde niet te eten . soe sal die aerde
wesen vermaledijt in dinen werke ende sal dy voort brenghen
dijstelen ende doornen Oeck seyde die propheet samuel den co=
nynck saulOm dattu verworpen hebste dat woort des heren
sijn ghebot niet te houden daer om heeft hi di verworpen dat
tu gheen conynck wesen en selste op dat volck van ysrahel Ber
nardus groot is dye sonde der onghehoorsaemheyt by wel=
ker dye enghel den hemel adam dat paradijs . saul dat rijcke
salomon verloren heeft dye godlike liefte ¶Valerius bewisen
de hoe dattie vaders hoor kijnder om die onghehoorsaemheit
plaghen te castien. vertelt een exempel. Dat aurelius die key
ser van romen sinen eyghen soen om dat hi sijn ghebot niet ge
houden had gheboet te wesen onder die voetganghers dat doe
grote scande was. Oeck leest men in dye croniken van romen
Dat die keyser Julius doe hi voor een stat lach om die te wyn
nen ende hem daer toe ghegheuen was tijt van vijf iaren :
ende hi nae dye vijf iaren dye stat verwan myt groter glorien
soe en mochte hy nochtant in dye stat dye hy alsoe heerliken
ghewonnen hadde nyet in gaen .¶ Ende dye eer der groter

de arend dit zag en zich van het gevaar bewust werd, zond hij zijn afgevaardigden, die alle vogels opriepen het teken van de arend te volgen en met hem weg te vliegen, opdat ze niet gevangen genomen zouden worden.
Sommige vogels, die gehoorzaam waren en met hem wegvlogen, ontsnapten aan de strikken. Maar er waren andere vogels die aangetrokken werden door het aas dat in de netten was gelegd. Zij waren ongehoorzaam, vlogen op de netten af om van het aas te eten en werden daar gevangen. Ze riepen met klagende stemmen: “Wie niet gehoorzaam wil zijn, wordt dikwijls geplaagd door last en pijn.”
Men moet de ongehoorzaamheid als een slechte eigenschap uit de weg gaan, want ongehoorzaamheid leidt tot vervloeking en de dood in het tegenwoordige leven en tot eeuwige pijn in het leven na de dood.
Daarom zei God tegen Adam: “Je hebt gegeten van de boom, waarvan ik je had verboden de vruchten te eten. Vervloekt is de aarde om wat jij hebt gedaan. Ze zal distels en doornen voortbrengen.”
Ook zei de profeet Samuel tegen koning Saul: “U heeft het Woord van de Heer om zijn geboden te onderhouden verworpen. Daarom heeft Hij u verworpen als koning over het volk Israël.”
Bernardus schreef: “Groot is de zonde van de ongehoorzaamheid, die de engel de hemel deed verliezen, Adam het paradijs, Saul zijn koninkrijk en Salomo de goddelijke liefde.”
Valerius, die er op wees dat vaders hun kinderen gewoonlijk straffen als ze ongehoorzaam zijn, vertelt het volgende verhaal: Aurelius, de keizer van Rome, beval zijn eigen zoon, omdat hij zich niet aan het gebod van zijn vader had gehouden, zich bij de voetknechten te voegen, wat toen een grote schande was.
Ook leest men in de kronieken van Rome dat keizer Julius [sic] voor een stad lag om die te veroveren. Hem was daarvoor vijf jaar de tijd gegeven. Na die vijf jaar had hij een glorieuze overwinning op de stad behaald, maar desondanks mocht hij de stad, die hij zo glansrijk had veroverd, niet binnengaan. De eer van de grote

victorien dye hy wel verdient hadde wort hem gheweyghert
om dat hidaer langer voor die stat gelegen hadde dan die tijt van vijf
iaren die hem daer toe gedeputeert was dat hi bouen den termijn ginc
¶ Van den valck ende den wuwe ¶ Dyalogus li.

DJe valck is een seer gripende voghel meerre dan enige
van dien gheslachte der gripender voghelen dese ver=
wint den aern als die glosa opten souter seytDese vloech
spacieren in die lucht.die wuwe als hi dit sach sloech hi hem die
ghuuch na mit bespottinge ende riep hem nae verbeyde mijns o
du bose rouer ic sal di al heel naect maken van dinen plumen om
dattu alle die voghelen beheren wils.beyt mijnre een weynich
ic selt in di wreken van hore alre weghen Mer die valck vliegen
de in die lucht en achtede die woorden niet Dit merkende die wu
verhaelden sine spitighe woorden also datte valck ten lesten toor
nich wort ende hoech vlieghende viel hi opten wu ende tescoer
dese mit sinen clauwen ende doodese segghende WJe sijn
sterker quetsen wyl ende bespotten . dye soeckt den doot als
doen die sotten Daer om sellen wy merken dattet gheen cleyn
perikel en is leliken ende bespotteliken te spreken teghen dye
sterker sijn dan wij ende die willen te krencken Als die wise man
seyt en wilt nyet kiuen mitten machtighen mensche op dattu
niet en valles in sinen handen Hier om vintmen een fabel dat
een wolf drincken quam int water daer oec een scaep in dranck
onder hem.alsoe dat die wolf toornich was ende riep dat scaep

overwinning die hij wel verdiend had, werd hem geweigerd omdat hij langer voor de stad had gelegen dan de termijn van vijf jaar die hem toegestaan was.
De 51e dialoog. Over de valk en de wouw

De valk is een roofvogel, meer nog dan enige andere vogel in het geslacht van de roofvogels. Hij overtreft de arend, zoals in een commentaar op Psalmen geschreven wordt.
Een valk ging de lucht in om rond te vliegen. Toen de wouw dit zag, bespotte hij de valk door de draak met hem te steken en riep naar hem: “Wacht op mij, o jij slechte rover, ik zal je je veren afpakken omdat je de baas wilt zijn over alle vogels. Wacht even op me zodat ik hen in alle opzichten kan wreken.” Maar de valk vloog rond en schonk geen aandacht aan die woorden. Toen de wouw dit merkte, herhaalde hij zijn beledigende woorden, net zo lang tot de valk kwaad werd en vanuit de hoogte de wouw aanviel. Hij pakte hem met zijn klauwen en doodde hem. Hij zei: “Wie de sterkere wil kwetsen en bespotten, zoekt de dood en doet hetzelfde als de zotten.”
Daarom moeten wij bedenken dat het niet zonder gevaar is om lelijke en kwetsende dingen te zeggen tegen degenen die sterker zijn dan wij. De wijze man zegt: “Maak geen ruzie met machtige personen opdat je niet in hun handen valt.”
Er is een fabel over een wolf die water ging drinken vlakbij een plek waar ook al een schaap aan het drinken was. De wolf werd kwaad en riep het schaap

toe waer om verstoerste ende makes onreyn dat water dat ic
drinc Dat scaep antwoorden mit hoemoedicheyt Jc en doe di heer
gheen onrecht ende ick en verstoer dijn water niet . Die wolf
seide Ja wilstu mi oec dreygen toe En weetstu niet wat ic dinen
ouders ghedaen heb des noch gheen ses maenden gheleden sijn
Dat scaep antwoorde Noch ben ic ymmer leuendich al ist di leet
Die wolf seyde sprekes du noch groue beest Ende mittien voer
hy toe ende dode dat scaep ende attet op Aldus doen oeck dye
machtighe vander werlt dye sonder scult die onnoselen on=
dersaten verdriuen ende bederuen daer si konnen ende mogen.
Waer om het een ghemeen segghen is datten heer gheen oer=
saeck en ontbreket op sijn ondersaten :

Van die kraen die inder sonnen vlieghen woude : Dyalogus lij.

DJe kraen in hoer seluen verhouaerdicht doe hi sach
dat dye aern in dye sonne vloech ende daer sonder
ghebreck in mochte sien seyde in hem seluen Jck ben
schoon ende groot als dye aern . Daer om wil ick
oeck alsoe wel in dye sonne vlieghen ende sonder weyncken myt
minen oghen daer in sien als dye aern . Ende dan sal ick oeck
groot ende moghende gherekent worden als die aern Aldus
began dye kraen hoor seluen optwarts te verheffen ende nae
dye sonne te vlieghen ende bouen sijn macht te arbeyden ende

toe: “Waarom bederf je het water dat ik drink?” Het schaap antwoordde hoogmoedig: “Heer, ik doe u geen onrecht aan; ik bederf uw water niet.” De wolf zei: “Ja, ga je nu ook nog dreigen. Weet je niet wat ik nog geen zes maanden geleden met je ouders heb gedaan?” Het schaap antwoordde: “Ik ben nog steeds in leven, ook al spijt het je.” De wolf zei: “Durf je nog wat te zeggen, lomp beest.” Meteen sloeg hij toe, doodde het schaap en at het op.
Zo doen ook de machtigen op de wereld die de onschuldige onderdanen kleineren en in het ongeluk storten waar zij maar kunnen. Daarom zegt men gewoonlijk dat een heer elke aanleiding zal aangrijpen om zijn onderdanen te kwellen.

De 52e dialoog. Over de kraanvogel die naar de zon wilde vliegen

De kraanvogel werd hoogmoedig toen hij zag dat de arend naar de zon vloog en daar zonder moeite in kon kijken. Hij zei tegen zichzelf: ik ben net zo mooi en groot als de arend. Daarom wil ik ook naar de zon vliegen en zonder met mijn ogen te knipperen er in kijken zoals de arend. Dan zal ik net als de arend ook tot de groten en sterken gerekend worden.
Dus sloeg de kraanvogel zijn vleugels uit om naar de zon te vliegen. Hij werkte boven zijn macht, maar

en mocht nochtant die sonne niet genaken Ende woude noch
tant om sijn houerdien nyet weder dalen. mer vloech hogher
dan hi vermocht alsoe dat hi seer beswaert ende vermoyt wort
ende die son nochtant niet raken en mocht ende hem seluen niet
langher draghen dat hy neder viel ende seyde. WJe dat
bouen sijn macht hoghe climmen wil . dye moet namaels ne=
der dalen mit sinen onwil ¶ Aldus sijn veel homoedighe en=
de houaerdighe menschen die vlieghen ende hem seluen bouen
al verheffen willen Ende om dat die houerdie altoes vallen moet
soe worden dye houaerdighen teghen horen wil vernedert.
Want als onse heer seyt alle dye hem seluen inder aerden ver=
heft die sal worden verneedert Daer om seyt bernardus die
hem seluen verheft nae sijnre macht . dien sal god vernederen
nae sijnre macht Ende augustinus Jst dattu di seluen verhef=
ste god sal dy vernederen.ende ist dat dy seluen verneders
god sal dy verheffen Dyt is die sentenci godes daer nyemant
toe doen en mach ofte ofnemen : Leo dye paeus seyt . Syet
broeders een groot wonder Hoech is god dye heer . Jst dattu
di verhefste hi vliet van di Jst dattu di verneders hy clymmet
totti. Ozosius die leerre scrijft dattie keyser valerius dye dye
achte keyser nae nero was om sijnre groter houerdien ende on
ghelouicheyt een grote persecuci verweckten in die ghelouige
menschen ouer alle die werlt ende woude den naem cristi wt
doen ende verdriuen van die werlt waer om hi dooden liet al
le die gheen die den naem cristi anriepen Daer nae ghesciedet
dat hy strijt had mitten conynck van persen die hem verwan
ende gheuanghen hielt dat hi om sijn houerdien wille verne=
dert wort ende was alle sijn leuen lanck een knecht des conyncs
dien hy alsoe moste dienen dat alsoe dicke als dye conynck op
sijn paert soude op sitten dat hy dan voor hem moste legghen
dat hem die conynck myt voeten ouertreden soude ende dat
ghedaen sat die conynck opt paert .

¶Van d[e]e voghel sterla die den hase gheuangen hadDyalogus liij

kon desondanks niet in de buurt van de zon komen. Hij was zo hoogmoedig dat hij niet wilde dalen maar juist hoger vloog dan hij kon, zodat hij erg moe werd en daardoor de zon niet kon bereiken. Hij kon zichzelf niet langer in de lucht houden zodat hij naar beneden viel. Hij zei: “Wie boven zijn macht wil klimmen, moet naderhand dalen tegen zijn wil.”
Zo zijn er veel hoogmoedige mensen die tot aan de hemel willen vliegen en zich boven alles willen verheffen. Aangezien hoogmoed altijd ten val komt, worden de hoogmoedigen tegen hun wil vernederd. Want allen die zich op aarde verheffen, zullen vernederd worden, zoals onze Heer zegt.
Daarover zegt Bernardus: “Wie zijn macht gebruikt om zich te verheffen, zal door Gods almacht vernederd worden.” Augustinus zei: “Als je jezelf verheft, zal God je vernederen en als je jezelf vernedert, zal God je verheffen.”
Dit is het oordeel van God, waar niemand iets aan toevoegen of van afnemen kan. Paus Leo zei: “Zie broeders, een groot wonder: God de Heer is hoog verheven. Als je je verheft, zal Hij van je wijken maar als je je vernedert, komt Hij je nabij.”
De leraar Ozosius schrijft dat keizer Valerianus, die de achtste keizer na Nero was, vanwege zijn grote hoogmoed en ongeloof een grote vervolging onder de gelovige mensen in de gehele wereld op gang bracht. Hij wilde de naam Christus uitbannen en daarom liet hij iedereen doden die de naam Christus aanriep.
Later gebeurde het dat hij strijd voerde met de koning van Perzië, die hem overwon en gevangen hield. Hij werd om zijn hoogmoed vernederd en was zijn verdere leven een knecht van de koning.
De vernedering was zo groot dat iedere keer als de koning zijn paard wilde bestijgen de keizer voor hem moest gaan liggen, waarna de koning zijn voeten op hem zette en vervolgens op zijn paard ging zitten.

De 53e dialoog. Over de vogel Sterla die de haas had gevangen

Sterla is een voghel ghelijck als een kraen dye een grote
anxteliken nebbe heeft . Dese hadde op een tijt een ha
se gheuanghen mit horen beck ofte nebbe Ende al was
si seer hongherich si en woude nochtan die edele spijse niet eten
si en hadse eerst den anderen voghelen laten sien op dat si van hoor
daer of prijs hebben soude dat si so edele spise soude eten Ende
als si den hase voor die voghelen vertoenden waren daer ander
sterker voghelen dan si die die spise begheerden diese hoor oeck
ontnamen ende en gauen hoor niet een stuck daer of Also dat
si hongherich bliuende mit groter droefheyt seyde WJe
sijn goeden den anderen vertoent . wort dickwijl mit verlies
gheloont ¶Aldus vint men veel menschen die wt ydelre glo=
rien andere menschen alle hoor goeden vertonen willen op dat
si daer of ghepresen moghen worden Gregorius berooft wil
hy woorden dye sijn scatte openbaerliken byden weghe dra=
ghet . Het sijn oeck veel menschen die alle hoor goede werken
die si doen anderen luden te kennen gheuen . welcken augus=
tinus seyt Verberghe dat goet dattu doeste also veel alstu mo
ghest ende ist dattet niet al verholen en mach bliuen laet dijn
wille sijn dattet verburghen si . Gregorius dat goede werck
moet alsoe ghescieden int openbaer dattie meyninge int ver=
borghen si Jtem onder die beest dye hi ghedoot heeft sterft hy
dye vander victorien dye hy heeft hem verblidet . Een fabel
seytmen dat dye wolf had op een tijt een bock gheuanghen

Sterla is een vogel die, net als een kraanvogel, een grote angstaanjagende snavel heeft. Ze had eens met haar bek of snavel een haas gevangen en al had ze erge honger, ze wou toch die heerlijke prooi niet opeten voor ze hem aan de andere vogels had laten zien. Ze wou eerst bewondering krijgen voor de heerlijke buit die ze ging eten.
Toen ze de haas aan de vogels liet zien, waren er ook nog andere vogels bij, sterker dan zij. Zij wilden de prooi ook wel en pakten hem af zonder haar een stukje te geven. Zo bleef ze hongerig achter en zei ze heel bedroefd: “Wie zijn bezit aan anderen toont, wordt vaak met het verlies ervan beloond.”
Veel mensen willen alleen om de roem anderen hun hele bezit laten zien opdat ze bewonderd worden.
Volgens Gregorius vraagt iemand erom van zijn schatten beroofd te worden als hij ze te kijk zet. Ook zijn er veel mensen die alle goede werken die ze doen aan anderen laten blijken. Tegen hen zei Augustinus: “Verberg je goede daden zoveel mogelijk. Als dat niet kan en ze worden toch bekend, laat het je dan spijten.” Gregorius zei dat goede werken wel gezien mogen worden maar dat je je bedoeling moet verzwijgen en dat je zal sterven onder het dier dat je gedood hebt als je je op de overwinning beroemt.
In een fabel wordt verteld over een wolf die eens een bok had gevangen

dat seer lecker ende ionck was Ende dat bockxkijn seyde tot=
ten wolf Verblide dy mit groter blijscap om dattu soe leckeren
boxskijn in dijn ghewout hebsteMer eer dattu mi eteste bid ic
dat ic v mach horen singhen ende alstu singhes soe sal ick dan
sen Doe began die wolf te singhen ende dat boxskijn te sprin=
ghen Alsoe langhe dattie honden dat gherucht hoorden ende
veriaghede den wolf dien si na liepen ende dwonghen hem dat
hijt boxskijn most laten gaen ende dat boxskijn liep wechDit
is tot een leringhe gheseyt dat een yghelick sijn goet ghebru=
ken ende hebben sal ende niet lude daer of te roepen
¶Van den voghel struys ende den cirurgijn Dyalogus liiij.

Struys voghel is een grote sterke voghel mit veren en=
de vloghelen verciert die nochtant nyet hoghe vliegen
en kan om ghebreck van sine vloghelen . Een struys
voghel was die seer schoon was ende sterke vloghelen hadde
die nochtant in sijn vlogelen hadde twe pipen ofte pennen die
crom ende niet recht en stonden daer hi seer om bedroeft was
waer om dat hi ghinck tot een cyrurgijn ende seyde Jn allen ben
ick scoon ende wel ghemaect op mijn lijf Mer heb nochtan in
mijn vloghelen twe cromme veren die ic wil dat gi wttrecket
want si mi een deel ontcieren daer ick mi oeck of scame Die cy=
rurgijn toech dye twe leelike veren wt ende smeerden dye vlo
ghelen mit alsulker saluen dat alle die veeren hem ontuielen.
alsoe dat hy heel onmachtich wort te vlyeghen Hier om wort