Rekening van inkomsten en uitgaven

xviij

Vuytgeef

T erst van tsiluer dat binnen der Goude
gecollecteert es omme verstreckt te
werden ter betaelinghe oft onderhout
vande heertocht daer Jn die mede syne
Prince Excellentie tot secours vande Landen
Jn Brabant gecoemen was achtervolgende
seeckere resolutie vanden heeren staet
van hollant tot Dordrecht gecomen
Jn Julio 1572

Jtem die vander Goude achtervolgende
d' voorszeide resolutie van myn heeren den
staeten van hollant tot Dordrecht genomen /
hebben binnen der seluer stede eerstelyc
doen Jnuentarieren ende daer nae in
heurlieden handen doen comen alle t’siluer
vergult ende onvergult dat alldaer
beuonden es die kercken/ cloosteren/ godtshuysen
ende andere collegen ende gilden te competeren
T welck sulcqx gedaen synde Js tvoorszeide
siluer/ by de gedeputeerden der voorszeide
stede tot dordrecht gebracht ende aldaer
Jn handen van Adriaen Manmaecker
als by syne Prince Excellentie daer toe
gecommitteert ouergeleuert Te weten
drie hondert marck vergult ende hondert
sessendertich marck wit siluer maeckende
tsaemen iiij^c xxxvj marck blyckende
by de recipisse van dato den iiij^e
Augusti 1572 welck siluer te weten
tvergult d' onche gereeckent tot j pond
xviij stuiver ende twitte tot i pond xiiij stuiver aen gelde

hertaling

beloopen soude de somme van vj^m iij^c Lxxxj pond
viij stuiver Compt daerom allhier d' selue
somme van                                         ------- vj^m iij^c Lxxxij pond viij stuiver

Item d' voornoemde adriaen manmaecker is
noch van wegen die vander Goude ouergeleuert
vier ende twintich marck iiij onchen
siluer vergult ende xliiij marck ij onchen
wit silueren / maeckende tsaemen lxviij
marck ses onchen Twelck sylieden vander
Goude vuyt handen vanden heere van
Swieten Gouuerneur ende capitayn
alldaer ontfanghen hadden blyckende als
bouen Ende ygelicken onche gereeckent als
bouen soude beloopen aen gelde de somme van
                                                          ------- ix^c Lxv pond viij stuiver

hertaling

xix

Ander Vuytgeeff van diuersche penningen
verstrect ende betaelt tot vordernisse ende
defentie vanden gemeen saecken soo tot
onderhouden van verscheyden Capiteynen
ende heure knechten / als van andere
saecken den oorloghe aencleuende gevallen
binnen den Jaere xv^c lxxij

D' heere van Swieten Gouuerneur der
stede Gouda

Jnden eersten heeft myn heere van Swieten
Jnder tyt gouuerneur vander goude
van wegen dexcellentie vanden Prinche van
Oraengien als stadthouder ( ende capitayn
generael des conincx ouer hollant zeelant etc
Ontfangen vuyt handen vanden tresoriers der
stede vander Goude voornoemd de anno
xv^c lxxj die somme van ij^c l ponden
omme Jegens den viant ter defentie vanden
gemeen vaderlant ende deeser stede bekeert
ende verstreckt te worden blyckende by
ordonnantie ende quitancie gedateert den
voorlaetsten Juny 1572 Compt daerom
allhier Jn vuytgeue d' voorszeide somme
van                                                     ------- ij^c l pond

D' voornoemde heere van Swieten heeft

hertaling

noch ontfangen vuyt handen van de
tresoriers vander goude de anno xv^c
lxxij de somme van ij^c ponden omme
ten gelycke fyne als bouen geemployeert
ende verstrect te worden blyckende by
ordonnantie vande vroetschap ende quitancie
vanden seluen Swieten Daer van copie
autentyck by Schepenen onderteyckent
hier ouergeleuert wordt d' ordonnantie
van dato den xxvij^e ende de quitancie
vanden Lesten Juny 1572 Compt daerom
allhier d' voorszeide somme van       ------- ij^c ponden

D' voornoemde heere van Swieten Js by de
tresoriers der voorszeide stede wt crachte
van zeeckere ordonnantie vanden Burgermeesters
vanden xxvj^e July 1572 aengetelt
omme verstreckt te worden als voorn
de somme van ij^c ponden blyckende by
syne quitancie daer op dienende van
dato den xxviij^e July voorszeid Daer
van Copie autentyck by schepenen
geteyckent hier ouergeleuert wort
Ergo hier                                             ------- ij^c ponden

De heere van Swieten voornoemd heeft
noch van weghe der stede vander goude

hertaling

xx

gelicht ende ontfangen vuyt handen van
d' voornoemde witte gouaertszoon ende Jan de
vrye jacobszoon ontfangers die somme van
hondert gelt ponden omme te verstrecken
als andere voorgaende penningen van synen ontfangh
blyckende by ordinantie vanden Burgemeesters ende
quitancie vanden voornoemde Swieten daer op dienende
van date den xxviij^e July 1572 hier ouergeleuert
Compt daerom hier d' voorszeide somme van         ------- j^c ponden

D' voornoemde ontfangers vande Leeninge byde Singerie
opgebracht hebben myn heere van Swieten
noch aengetelt omme bekeert te werden als
voorn die somme van hondert ponden van xl groten
blyckende by ordinantie vanden burgermeesters ende
recipisse vanden voornoemde Zwieten beyde in date
den xxiij^e July 1572 hier ouergeleuert
Dus compt hier                                   ------- j^c ponden

D' voornoemde heere van Swieten als gouuerneur
ende capiteyn generael heeft noch ontfangen
vuyt handen van witte gouaertszoon ende Jan
de vrye Jacobszoon als ontfangers van
seeckere penningen die by de burgerie der
voorszeide stede tot subuentie der seluer
Jn Leeninghe opgebracht zyn geweest
de somme van hondert ponden grooten
vls beloopende in ponden deeser reeckeningen
vj^c ponden van xl grooten tpont / omme voor
tweluaeren van tgemeyn Landt vuytgekeert
te werden / blyckende by ordinantie vanden

hertaling

Burgemeesters ende recipisse vanden voornoemde Zwieten
beyde in dato den xij^e July 1572 dus hier
d' voorszeide somme van                   ------ vj^c ponden

D' voornoemde heere van Zwieten inder quaelitte
voorszeid Js noch by de voornoemde collecteurs vande
Leeninge van weghen der stede vander goude
aengetelt gelycke somme van hondert ponden
vlaems ofte vj^c ponden munte deeser
reeckeninge omme voor tweluaeren des
vaederlants geemployeert te werden
blyckende by ordinantie vanden Burgemeesters
ende recipisse vanden voornoemde Zwieten beyde
gedateert den xiiij^e July 1572 hier
ouergeleuert Daerom hier                 ------- vj^c ponden

Js by myn heere van Zwieten inder quaelite
als voornoemd noch ontfangen vuyt d' voorszeide
Leeninge by de burgerie gedaen die somme
van iiij^c ponden xij stuivers omme Jnder gemeene bekeert
ende verstreckt te werden blyckende by ordinantie
vanden Burgemeesters opte ontfangers der voorszeide
Leeninge gepasseert ende recipisse vanden voornoemde
Zwieten hoe wel die meerder somme als
v^c ponden Jnhoudende beyde van dato den
xvij^e July 1572 hier ouergeleuert
Ergo hier niet meer dan d' voorszeide somme van
                                                          ------- iiij^c ponden xij stuivers

Jtem d' voornoemde heere van Zwieten Jnder

hertaling

xxi

quaelite heeft tot verscheyden tyden onder
syne recipisse ofte ordinantie vanden
Burgemeesters vande collecteurs der gemeene
Lants acchys Jmposten ofte middelen die
Jnden Jaere lxxij allhier ter Goude
geheuen worden noch gelicht ende ontfangen
een merckel somme van ponden omme ten
dienste vande gemeene Lande geemployeert
te werden / daer aff den seluen Zwieten
by synen penninck meester Jan veen in reeckeninge
Tsoe die vander Goude verstaen / verantwoort
heeft / sulcx d' voornoemde collecteurs vanden voorszeide
Jmpost weder by forme van vuytgeue
Jnsgelycx voorden Staeten ofte heure
gecommitteerde gedaen hebben Ende soe die
vander Goude daer aff geen aenteyckeninge
en hebben gemaect soe wordt den vorderen
ontfangh vanden voornoemde ontfangh Zwieten
hier alleen gestelt voor                       ------- Memoire

[^[1]] Item alsoe hopman Sybrant Munter van
Oudewaeter op den xxj^e Juny 1572 ende
syne compagnie mitsampt d' voornoemde heere
van Zwieten binnen der stede vander goude
Js gecomen ende alldaer met d' voorszeide
compaignie sterck wesende hondert xiiij
hooffden gebleuen Negen daegen in garnesoen
als totten laetsten Juny voorszeid excluys
als hy nae Leyden vertrock terende tot
coste ende laste vanden burgerie die ouermits
die disordre Lieuer die besoldinghe der
voorszeide knechten mochten betaelt hebben
soe hy ongelyck meerder by henluyden heure

^[1] [Hopman Sybrant
Munter] in de marge

hertaling

vrouwen ende kinderen die al mede quaemen
affgeteert worde / zoo dat daer voornoemde
allhier in vuytgeue wort gebracht ter
reeckeninge voor elcke hooft daeghs iiij stuivers
beloopende ouer d' voorszeide Negen daeghen
ter somme van ij^c lij ponden ende dat Jnde
plaetse van heure besoldinghe Dus
hier                                                   ------- ij^c lij ponden

[^[1]] Jtem alsoe hopman Francoys Martinj
met syne compaignie sterck wesende
hondert xlvj hooffden opten viij^e July
1572 binnen der voorszeide stede es gecomen
ende alldaer gebleuen tot den xxiij^e July
daer aenvolgende maeckende xiiij daegen
binnen welcken tyde den seluen hopman
ende syne compaignie Jnsgelycx by de
burgerie inde cost es onderhouden Daer
voorn hier inde plaetse van heure
besoldinghe gestelt wordt sdaechs voor
den hopman syn huysvrouwe ende famille
tot acht in tgetaele vj ponden de Lieutenant
ende vaendrecht ygelick daechs ij ponden xij stuivers
de weltweyffel met synen Jongen
xxiiij stuivers ende voort die reste vanden gemeene
knechten tot j^c xxxvj int getaele ygelick
v stuivers daechs behaluen vrouwen ende kinderen
die niet en werden gereeckent beloopende
ter somme van                                   ------- vj^c x ponden iiij stuivers

Hopman Floris van Beest als commissie

^[1] [Hopman Francoys
Martini] in de marge

hertaling

xxij

[^[1]] hebbende van myn heere van zwieten Jnder
tydt gouuerneur der Stede vander Goude Js
met syn compaignie binnen der voorszeide stede
gecomen opten xxix^e Juny 1572 / ende daer
mede op de cost vanden burgers gelegen tot
den xij^e July daer aen volgende ten welcken
daege d' voorszeide gouuerneur d' selue knechten
by meester Dominicus thiara als by hem daer
toe gecommitteert gedaen monsteren heeft
ende zedert dien voort binnen der voorszeide
stede Jn garnisoen gebleuen totten xxviij^e
December Jnt selue Jaer soe hy by de
graue vander Marck gecommandeert worde
met syne compaignie Jn tleger tot zassem
hem te comen maeckende vyff maenden
ende een halff dat hy ende syne compaignie
gedient ende binnen der voorszeide stede in garnisoen
gelegen heeft maer alsoe d' voornoemde hopman
ende syne knechten te vreden syn geweest
dat henluiden voor betaeling soude strecken
de eerste halue maent dat sy inde
cost vanden Burgers geweest hadden soe
wordt achtervolgende de calculatie vande
laetste cedulle ofte rolle vander monsteringe
door Lasten van myn heeren den Staeten
van hollant gedaen by Cornelis van
Ryswyck Capitain van medenblick
op den xiiij^e Octobris Jnt voorszeide Jaer
soe die eerste monstercedulle vanden voornoemde
Thiara niet vinbaer en is voorde voorszeide
montcosten allhier gestelt gemerct die
soe veel als gelt behoort te valideren
een halff maent solts belopende ter
somme van                                         ------- ix^c xcv ponden

Item d' voorn hopman beest heeft zedert

^[1] [Hopman Floris
van Beest] in de marge

hertaling

den xij^e July voorszeid voor hem ende syne
compaignie in verminderinge van vyff
maenden dienstes hier voorn geroert
(affgetogen de halue maent dat hy ende
syne knechten inde cost vanden burgers
geweest syn) ontfangen diuerssche penningen
van wegen der stede vander goude die
by leeninge vuyte gemeente gecollecteert
worden als eerstelick vuyt handen van
Willem cornelis de lange ende heyndrich Janszoon
van woerden als mede collecteurs vande
voorszeide Leeninge die somme van ix^c ponden
blyckende by ordinantie vanden Burgermeesters
ende recipisse vanden voorszeide hopman hier
ouergeleuert van date den iiij^e Septembris
1572 Daerom hier d' voorszeide       ------- ix^c ponden

D' voornoemde hopman Beest heeft noch ontfangen
ten behoeue van hem ende syne compaignie
wt handen van Jan gouaertszoon ende Gerrit
gysbertszoon als mede collecteurs der voorszeide
leeninge die somme van drie hondert ponden
blyckende by ordinantie vanden Burgermeesters
ende recipisse vande voornoemde hopman van date
den vj^e September 1572 hier ouergeleuert
Compt daerom hier                             ------- iij^c ponden

D' voornoemde hopman Floris van Beest
Js noch aengetelt byde tresoriers
der voorszeide stede ten behoeue van hem

hertaling

xxiij

ende syne soldaeten de somme van lx ponden
blyckende by ordinantie vanden Burgemeesters
ende recipisse vanden voornoemde hopman beyde
gedateert den ix^e septembris anno voorszeid
die hier mede ouergeleuert worden
Compt daerom hier d’ voorszeide somme van         ------- lx ponden

Jtem d’ voornoemde ontfangers vanden penningen by de
burgerie tot subuentie der voorszeide stede
by forme van Leeninge opgebracht naemtelick
Jan Gouaertszoon ende Gerrit gysbertszoon
hebben d’ voornoemde hopman Floris van Beest
noch aengetelt die somme van lxxx ponden
blyckende by ordinantie vanden Burgermeesters
en recipisse vanden seluen hopman
hier ouergheleuert van date den ix^e
Septembris voorszeid Dus hier           ------- lxxx ponden

D’ voornoemde hopman Floris van Beest
heeft noch ontfanghen ten behoeue
van hem ende syne compaignie wt
handen van willem corneliszoon de Lange
ende Heyndrick Janszoon van woerden
als mede ontfangers van seeckere
Leeninge byde burgerie tot Subuentie
vande stadt opgebracht die somme
van lxviij ponden xv stuivers blyckende by
ordinantie van burgemeesters ende
recipisse vanden hopman beyde in date

hertaling

vanden ix^e September voorszeid hier
ouergeleuert Dus hier                         ------- lxviij ponden xv stuivers

Hopman Floris van Beest is noch
aengetelt by Aert regnierszoon als collecteur
van des stadts coorn acchys ten behoeue
vanden seluen hopman ende syne soldaeten
de somme van lx ponden blyckende by ordinantie
van Burgemeesters ende Recipisse vanden voornoemde
hopman (hier ouergeleyt) in date den
ix^e September voorszeid Compt daerom
allhier                                                 ------- lx ponden

D’ voornoemde hopman Floris van Beest
heeft noch ontfangen vuyt handen vanden
tresoriers der voorszeide stede voor hem
ende syne soldaeten de somme van hondert
ponden blyckende by ordinantie van
Burgermeesters ende Recipisse vanden voorszeide
hopman die hier ouergeleuert wort
van date den x^e September anno
voorszeid Dus hier                             ------- j^c ponden

Js noch by den voornoemde hopman ontfangen
ten behoeue van hem ende syne soldaeten
vuyt handen van Jan gouaertszoon ende

hertaling

xxiiij

Gerrit gysbertszoon voornoemd de somme van
lx ponden blyckende by ordinantie van burgermeesters
ende recipisse van date den x^e Septembris
voorszeid hier ouergeleuert Daerom hier     ------- lx ponden

D’ voornoemde hopman Floris van Beest heeft
noch ontfangen vuyt handen vande burgermeesters
der stede Gouda opten xviij^e octobris
1572 die somme van xvj^c vyftich ponden
Omme daermede syne knechten van huere
maentelicke gagie (soe verre die strecken
mochte) te betaelen blyckende by recipisse
vanden voorszeide hopman hier ouergeleuert
Compt daerom hier d’ voorszeide somme van         ------- xvj^c li ponden

D’ voornoemde hopman Beest heeft insgelycx
ontfangen van wegen der voorszeide stede
vuyt handen van heindrick witteszoon
ende Regnier Janszoon die somme van
j^c ponden omme die ten fyne als
voornoemd verstreckt te werden blyckende
bij ordinantie van Burgermeesters ende
recipisse vanden hopman (hier ouergeleuert)
gedateert den xxij^e october 1572
Dus hier                                               ------- j^c ponden

Noch is d’ voornoemde hopman aengetelt by

hertaling

Willem cornelis de Lange ende heyndrick
Janszoon van woerden die somme van
hondert liiij ponden omme daermede te
betaelen die vervallen soldye van syne
knechten blyckende by ordinantie ende quitancie
hier ouergeleuert in date den j^e Nouember
1572 Dus hier                                     ------- j^c liiij ponden

Noch betaelt Jn handen van d’ voornoemde
hopman Beest ten behoeue van hem ende
syne knechten die somme van hondert
vyftich ponden ende dat door handen van
heindrick witteszoon ende Regnier Janszoon
blyckende by ordinantie ende quitancie
van date als bouen mede hier ouergeleuert
Dus hier                                               ------- j^c l ponden

Jtem hopman Floris van Beest heeft
noch ontfangen ter betaelinge van hem
ende syne soldaeten vuijt handen als
bouen ij^c lxij ponden blyckende by ordinantie
van Burgermeesters ende recipisse vanden
hopman gedateert den viij^e ende ix^e
Nouember hier ouergeleuert daerom
hier                                                     ------- ij^c lxij ponden

D’ voornoemde hopman Floris van Beest heeft
noch ontfangen vuyt handen van Adriaen

hertaling

xxv

[^[1]] harmanszoon ende Heyndrick gysbertszoon als
ontfangers van seeckere leeninge byde
Burgerie opgebracht die somme van ij^c ponden
omme byden seluen hopman geemployeert te
werden ter betaelinge van hem ende syne
compaignie blyckende by ordinantie van Burgermeesters
ende recipisse vanden voorszeide hopman in date den
xxviij^e December 1572 Die hier ouergeleuert
wort Dus hier                                     ------- ij^c ponden

[^[2]] D’ voornoemde hopman heeft noch ontfangen vuyt
handen van Adriaen harmanszoon ende heynrick
Gysbertszoon die somme van iij^c xxij ponden x stuivers ten
behoeue van hem ende syne knechten blyckende
by ordinantie ende recipisse vanden xxiij^e December
1572 hier ouergeleuert Dus hier       ------- iij^c xxij ponden x stuivers

Behaluen alle welcke voorszeide penningen / by de
voornoemde hopman Beest ontfangen van wegen
der voorszeide stede beloopende ter somme van v^m ij^c
lxij ponden v stuivers den seluen hopman nae onthoudt
vanden regierders der seluer stede in minderinge
vanden voorszeide dienste noch ontfangen heeft seeckere
penningen vuyt handen van Jan veen Adriaenszoon
als penning meester van myn heere van Zwieten
Mitsgaeders van andere collecteurs binnen der
goude soe vande Jmposten aldaer als vanden
xij^e penninge opte platte landen ommegeslaegen
Twelck by de respectiue reeckeningen vande
selue penning meester ende collecteurs soude
moegen beuonden worden / Naedien die vander
Goude (mits die groote veranderinge
des tyts geen memorie ofte notule daer

^[1] [B] in de marge
^[2] [A] in de marge

hertaling

van en hebben gehouden. Bouen alle
welcken ontfangh d’ voornoemde hopman nae
onthout der voorszeide regierders / noch van tgemeen
Landt soude competeren omtrent twee maenden
gagie / Daer Jegens die burgerie die opte
betaelinge vandien die knechten geborcht
hebben weder vanden selue knechten soude competeren
achtervolgende d’ aenteyckeninge der voorszeide schulde
ter secretarie vander Goude berustende die
somme van ontrent ij^m iiij^c ponden Ende ten eynde
tgemeen lant van heure ende niet gefrustreert
en worde / mitsgaeders dat deen soe veel
van syne besoldinghe als d’ ander van syne
schulde mach worden voldaen soe werdt
alle tselue hier gestelt voor               ------- Memore

Hopman hans byber van Trier als mede
(commessie hebbende van myn heere van
Zwieten heeft binnen der voorszeide stede gebracht
ende eensdeels alldaer aengenomen een vaendel
knechten / Twerck sterck was ten tyde
hy daermede vuyter stadt vertrock iij^c l
hooffden Ende alsoe d’ selue knechten zedert den
xv^en July totten xx^e augusti 1572 Jncluys
maeckende xxxvj daegen met heur vrouwen
Jongen ende kinderen / die veel in tgetael
waeren by die burgers onderhouden ende
den cost gegeuen syn geweest / werdt
daeromme voor de selue montcosten
d’ welck die burgers swaerder ----
waeren dan off sy die besoldinghe
vande voorszeide knechten hadden betaelt
allhier gestelt Te weten voor den hopman
ter maent lxx ponden den Lieutenant

hertaling

xxvj

xlv ponden / vendregt xl ponden / veltweyffel xxx ponden
ij gemeene weyffels yegelick xx ponden xv edelborsten
elcx xv ponden ende voort die reste vanden soldaeten
elcx vij ponden x stuivers monterende ouer d’ voorszeide xxxvj
daegen Jn als ter somme van             ------- iij^m vj^c lxxj ponden xvij stuivers
vj duiten

[^[1]] Cornelis Janszoon als hopman poort als
mede commissie hebbende van myn heere
van Zwieten heeft Jnsgelycx binnen der
voorszeide stede aengenoemen een vaendel knechten
van ij^c xl hooffden T welck by de burgerie
den tyt van drie weecken Jnsgelycx de
cost gegeuen es Ende naedien dselue
montcosten zoe wel als gelt inden plaetse
vanden besoldinge behoort te valideeren / wert
daeromme daer voor allhier gestelt drie
weecken besoldinghe vanden selue knechten
Te reeckenen nae aduenant dat den
hopman syn Lieutenant / vaendrecht /
veltweyffel / ij gemeeyne weyffels / xij
Eedelborsten ende gemeyne knechten ter
maent souden trecken als bouen ----
Twelck beloopen soude ter somme van         ------- xv^c lij ponden x stuivers

[^[2]] Hopman Sonnevelt van Montfort als
mede commissie hebbende van myn heere
van Zwieten heeft van gelycke binnen
der voorszeide stede aengenomen een vaendel
knechten soldaeten mede ij^c xl hooffden

^[1] [Hopman Poort] in de marge
^[2] [Hopman Sonnevelt] in de marge

hertaling

Twelck de burgers Jnsgelycx de cost
gegeuen ende onderhouden hebben vanden xiiij^e
July 1572 tot het expireren toe vanden selue
maent ende soo die burgers sulcx swaerder
heeft gevallen mitsdien wyff ende kinderen
mede afnaemen eeten / dan off sy in gelde
haer besoldinge hadden gefurneert wert
mitsdien daer voorn mede allhier gestelt
Te calculeeren nae aduenant dat d’ voorszeide
hopman syne officieren ende knechten ter
maent trecken soude als voorn / D’ helft
van deen maent soltz beloopende ter somme
van                                                     ------- x^c xxvj ponden x stuivers

Jtem alsoe de Graue vander Marck met
syn hoffgesinne / mitsgaeders syne gaarde
twitte vaendel vanden Briel ende
ontrent lx ruyteren Jn tlaeste van
Octobri 1572 binnen der Stede vander
Goude is gecomen / ende soe voor als nae
t Jnnemen van Schoonhouen alldaer met
alle tselue volck die tsaemen ten minsten
wel vij^c sterck waeren Js geweest den
tydt van xiij daegen ende middeler tydt byde
burgers (genoech tot heurluyden) bederffenisse
de cost gegeuen ende onderhouden. Maer
gemerct d’ voorszeide knechten ende andere gevolch t
van syne Genaede aen henluyden niet
en hebben willen laeten vermoegen in
redelicheydt ende sulcx genoechsaem den
burgers gedwongen henluyden te moeten traicteeren
nae haeren appetite in eeten ende
drincken Niet Jegenstaende wat contentement
henluyden in spys ende dranck worde aengeboden
Ende soe bouen dien die gemeene burgeeren
by extorsie ende andertsins tvoorszeide volck
groote onverwinnelycke schaede / gewelt /

hertaling