Gouds kroniekje 91 t/m 108

veel volcs verslaghen ende wonnen drie ban=
nyeren als leyden. haerlem. ende aemsterdam
Ende dit was des manendaechs nader elf du
sent maechden dach
INt iaer ons heren dusent vier hondert ende
xxvi. opten vierden dach van aprille so toech
vrou iacob van hollant mit die stede van scoen
houen. goude ende oudewater  Ende mit die
kermers voer haerlem daer si iiij.weken voer
laghen  Ende hier op hadde die hertoghe van
burgongen veel volcs wt vlaenderen wt pic=
kerdyen in hollant ghebrocht Daer oec mede
waren die van lichter velde mit die cammerts:
Ende sijn ghecomen binnen leyden ende meen=
den des anderen daghes vrou iacob van haer=
lem te verdriuen Doe dit vrou iacob vernam
soe toech si haestelic van haerlem . ende sijn
ghecomen bi alfen aen die goude sluus  Ende
daer ghemoete hoer die stede van leyden mit
die piccaerts ende mit die cammersDaer ghe
deecht tot enen starcken stride . daer vrouwe
iacob seluer int velt was. ende wan den strijt
Daer wel vijf hondert man verslaghen wor=
den  Daer oec verslaghen wort otte van rey=
merswale baeliu van rijnlant was mit vijf
ende tachtich poerters van leyden Desen strijt

veel krijgsvolk konden doden. Ze maakten drie banieren buit, die van Leiden, van Haarlem en van Amsterdam. Dit gebeurde op de maandag na de dag van de elfduizend maagden.
Op 4 april 1426 trok vrouwe Jacoba van Holland samen met de steden Schoonhoven, Gouda en Oudewater en met de Kennemerlanders op tot voor Haarlem. Ze lagen er vier weken. In reactie daarop had de hertog van Bourgondië een groot leger uit Vlaanderen en Picardië naar Holland gestuurd. Er waren ook manschappen uit Lichtervelde en Cammert bij.
Deze legers trokken Leiden binnen. Ze waren van plan om vrouwe Jacoba de volgende dag uit Haarlem te verdrijven. Toen vrouwe Jacoba dat hoorde, vertrok ze in allerijl uit Haarlem. Ze kwam tot aan de Goudse sluis bij Alphen. Daar trof ze strijders uit Leiden, maar ook uit Picardië en Cammert. Er ontstond een hevige strijd. Vrouwe Jacoba was zelf op het slagveld te vinden. Ze won de strijd. Er kwamen daar wel vijfhonderd manschappen om. Onder hen was ook Otto van Reimerswaal, de baljuw van Rijnland, met 85 inwoners van Leiden.
Deze strijd

ghesciede opten mey auont des morgens vroech
INt iaer ons heren dusent vier hondert ende
xxvi. nae iaers dach soe sijn die engelsche mit
ten heer van fuwater ouer ghecomen in scou=
wen Ende meenden zeelant te winnen  Alsoe
als die hertoch van closester behilict hadde mit
vrouwe iacob  Daer teghen quam den hertoch
van burgongen mit som steden van hollant
ende streden teghen die enghelsche bi brou=
wers hauen  Daer dat scut soe dicht vloech
al haddet haghelstenen gheweest. mer die en=
ghelsche verloren den strijt . daer si veel volcs
in verloren  Jn desen strijt bleuen verslaghen
heer ian van hoenpijl . heer ian van renisse .
heer costijn van haemsteen . heer raes van
haemsteen . heer andries van valmis . iacob
van borssel . ende noch menich die ic niet no=
men en can . god ontfarm die sielen Ende die
heer van haemsteen mit som ander die wor=
den gheuanghen Desen strijt ghesciede op sin
te ponciaens auont

INt iaer ons heren dusent cccc. ende xxvij
inden winter soe belach hartoch philips van
burgongen die stede van seuenberghen vier=
tien weken lanc  Ende den heer van seuen=

vond heel vroeg op een ochtend in mei plaats.
In 1426, na nieuwjaarsdag, zijn de Engelsen met de heer Fitzwalter in Schouwen aangekomen. Zij dachten Zeeland te veroveren. Het land zou dan op de hertog van Gloucester overgaan door diens huwelijk met vrouwe Jacoba.
De hertog van Bourgondië en enkele Hollandse steden verzetten zich daartegen. Ze streden tegen de Engelsen bij Brouwershaven. De pijlen werden zo dicht op elkaar afgeschoten alsof er een hagelbui was losgebarsten. De Engelsen verloren de strijd, waarbij veel krijgsvolk het leven liet.
In deze strijd werden heer Jan van Hodenpijl, Heer Jan van Renesse, heer Costijn van Haamstede, heer Raes van Haamstede, heer Andries van Valmis, Jacob van Borselen en vele anderen, die ik niet bij naam kan noemen, gedood. God ontferm U over deze zielen. De heer van Haamstede en enkele anderen werden gevangengenomen. Dit gevecht vond plaats op Sint-Pontianusavond.

In de winter van 1427 belegerde hertog Filips van Bourgondië de stad Zevenbergen veertien weken lang. De heer van Zevenbergen

berghen was contrarij teghen sijn ghemeent
Ende daer om soe mosten si een daync aen
gaen  Ende den heer van seuenberghen mit
sijn vrienden ende vreemde gasten toghen vter
stede . mer ic en weet niet op wat voerwaer=
den Ende die ghemeente ontfinghen den her=
toch van burgongen behouden hoer lijf ende
hoer goet ende hoer rechten
INt iaer ons heren dusent vier hondert en
de xxvij. opten eersten donredach inden vas=
ten soe wort ian van egmondt beleghen. scout
van delf mit hem vijften van die maeslanders:
Ende des saterdaechs daer nae worden daer
twalef man om onthoeft
INt iaer ons heren dusent vier hondert ende
xxvij. opten vierden dach van meye soe wor=
den versoent die hertoch van burgongen ende
vrou iacob van hollant  Ende vrou iacob heeft
den hertoch doen hulden in henegouwen . in
hollant in zeelant ende vrieslant ouer ruwaert
ende recht oer der landen voerscreuen
IN dat selfde iaer soe worden viant die
ghemeen sticht van vtrecht teghen den harto
ghe van burgongen  Ende oerlofden teghen
malcander. soe dat hertoch philips dede ma=
ken een grote catte op die eem . daer hi dat

stond tegenover de inwoners van zijn stad. Daarom moesten zij een verdrag sluiten.
De heer van Zevenbergen vertrok met zijn vrienden en van elders gekomen verdedigers uit de stad, maar ik weet niet op welke voorwaarden.
De burgers aanvaardden de hertog van Bourgondië in hun stad met behoud van hun leven, hun bezittingen en hun rechten.
In het jaar 1427 werd op de eerste donderdag in de vastentijd Jan van Egmond, de schout van Delft, met vijf van zijn mensen door mannen uit Maasland aangevallen. Op de zaterdag erna werden voor die aanval twaalf mannen onthoofd.
Op de vierde mei in het jaar 1427 kwam er een verzoening tot stand tussen de hertog van Bourgondië en vrouwe Jacoba van Holland. Zij liet de hertog in Henegouwen, Holland, Zeeland en Friesland huldigen als landvoogd en rechtmatig erfopvolger van de genoemde landen.
In datzelfde jaar kwamen de Stichtenaren in conflict met de hertog van Bourgondië. Zij gingen de strijd met elkaar aan. Hertog Filips liet een grote katapult bouwen op de Eem, waarmee hij

sticht seer mede dwanc  Ende dit was in een
harden winter  Daer laghen die stichts mit
veel volcs . ende hadden dat aensicht vander
cat alte seer verderft mit bussen. mer tbestont
te doyen . ende dat ijs bestont starckelic te ry
den so dat die cat mitten starken ijs ganc om
me drayde soe dat die ander side voer quam
staen Doe die van vtrecht dat saghen . waen
den si dat mense altoes hadde moghen draeyen
ende braken op ende toghen te huus. mer die
op die cat laghen die en wisten niet si en sou=
den al ghedrenct hebben  Ende daer nae soe
wort dat oerloch al ghesoent
INt iaer ons heren dusent vier hondert ende
xxxiij. binnen der maent van april soe sijn ver
sament die hertoch philips van burgongen .
ende vrou iacob van hollant Ende sijn te samen
ghetoghen in henegouwen in hollant zeelant
ende vrieslant  Daer heeft vrou iacob ouer ge
gheuen ende op ghedraghen hertoch philips al
hoer vaderlike erue  Ende heeften doen hulden
ouer een recht lantsheer  Des soe heeft vrou ia=
cob wt ghehouden dat lant van voorn. zuut be=
uelant ende dat lant vander tolen Ende alle die tol=
len van hollant ende van zeelant Daer nae nam
vrou iacob heer franc van borsselen tot enen man

de Stichtenaren erg onder druk zette.
Dit gebeurde in een strenge winter. De Stichtenaren lagen er met veel krijgsvolk. Ze hadden de voorkant van de katapult zwaar beschadigd met hun geschut. Maar het ging dooien en het ijs begon erg te schuiven, zodat de katapult door het sterke ijs helemaal omdraaide. Hierdoor kwam de andere kant voor te staan. Toen de Stichtenaren dat zagen, hoopten ze dat de katapult altijd zo gedraaid bleef. Ze braken op en gingen naar huis. Maar degenen die op de katapult lagen, wisten niet beter dan dat ze allemaal zouden verdrinken. Daarna werd de oorlog beslecht.
In de maand april van het jaar 1433 zijn hertog Filips van Bourgondië en vrouwe Jacoba van Holland bijeengekomen. Samen zijn ze naar Henegouwen, Holland, Zeeland en Friesland getrokken.
Daar heeft vrouwe Jacoba afstand gedaan van al haar vaderlijk erfgoed. Ze heeft dit overgedragen aan hertog Filips. Ze heeft hem laten huldigen als een rechtmatig landsheer. Wel had vrouwe Jacoba het land van Voorne, Zuid-Beveland en Tholen en alle tollen van Holland en Zeeland erbuiten gehouden.
Daarna nam vrouwe Jacoba heer Frank van Borssele tot man.

Ende hertoch philips van burgongen gaf heer
franc dat graefscap van oesteruant
IN dat selue iaer in die maent van april so
starf liedewy die maecht te sciedam Ende in dat
selue iaer soe was een cruus vaert tot praghe
INt iaer ons heren dusent vier hondert ende
xxxvij. op sinte dyonisius auont starf vrou ia=
cob van hollant Ende daer en sijn gheen kin=
der of ghebleuen  Ende nv is henegouwen hol
lant zeelant ende vrieslant gheheel ende al ge=
comen aen hertoch philips van burgongen die
dat lant sonder oerloch hout
INt iaer ons heren dusent vier hondert ende
xxxvij. doe mochtmen sien groten lachter van=
den menschen opter aerden daer wasser menich
die begaerden haer kinder te steruen die bitter
doot want daer was den hongher groet
Een rogghen broet moste vijf pont weghen
Daer mostmen vier groet ende een half om gheuen
Een scepel rogghe was harde dier
Men costet om een gouden ryer
Dit was den menschen swaer te liden
God die wil ons allen verbliden Amen

Dit is van philips den hartoch van burgongen
Ende was die vijf ende twintichste graef van hollant

Hertog Filips van Bourgondië schonk het graafschap Oostervant aan heer Frank. In de maand april van hetzelfde jaar overleed Lidewij, de maagd van Schiedam. Ook werd er in dat jaar een kruistocht naar Praag gehouden.
In 1437, op de avond van Sint-Dionysius, overleed Vrouwe Jacoba van Holland. Ze had geen kinderen. Henegouwen, Holland, Zeeland en Friesland kwamen toen geheel toe aan hertog Filips van Bourgondië. In zijn regeerperiode voerde hij geen oorlogen.
1437 was ook het jaar waarin de mensen op aarde groot gebrek leden. Menig ouder verlangde dat zijn kinderen een genadige dood zouden sterven, want de honger was groot.

Een roggebrood moest vijf pond wegen.
Daar moest men vier en een halve groot voor geven.
Om een schepel rogge te kunnen halen,
moest men een gouden rijder betalen.
De mensen hadden zwaar te lijden.
God wil ons allen verblijden.
Amen

Het volgende gaat over Filips, de hertog van Bourgondië. Hij was de 25^ste graaf van Holland.

PHilips hertoech van burgongen.graue
van vlaenderen van henegouwen. van
hollant van zeelant ende heer van vrieslant wort
ghehult in allen steden van hollant van zeelant
ouer een recht lantsheer Jn desen hertoch phi=
lips tiden van burgongen soe sette hi den he=
re van alleyn tot hollant zeelant ende vrieslant
te regieren als een regent  Doe stonden die
pertyen weder op in hollant teghen malcan=
der binnen haerlem . binnen aemsterdam . en
de sonderlinghe binnen leyden   Ende doe
wort die vrouwe van burgongen in hollant
ghesent om alle saken neder te legghen daer
onruste of comen mochte  Ende binnen dier
tijt dat si in hollant was . soe hadden die cab=
belaus pertye binnen haerlem. claes van ary
com in sijn huus beleghen mit groter machte
van volcke  Ende die vrouwe van burgon=
gen toech tot haerlem . ende si dayncde dat
die hoecx pertye wt haerlem soude gaen ter
begheren van haer binnen des daghes son=
nen schijn . si soudese weder binnen drie da=
ghen in helpen . of si souder selue wt gaen :
Twelcke si dede ende si toech wt haerlem tot
aemsterdam  Ende die hoecx wt haerlem to=
ghen mit hoer tot aemsterdam Ende die cab=

Filips, hertog van Bourgondië, graaf van Vlaanderen, Henegouwen, Holland en Zeeland en heer van Friesland, werd in alle steden van Holland en Zeeland als een rechtmatig landsheer gehuldigd.
In deze tijd van hertog Filips van Bourgondië stelde hij de heer van Lalaing aan als regent van Holland, Zeeland en Friesland.
Toen stonden de partijen in Holland, in de steden Haarlem, Amsterdam en vooral binnen Leiden weer tegenover elkaar. De vrouwe van Bourgondië werd naar Holland gestuurd om overal zaken te beslechten waar onrust van zou kunnen komen.
In de tijd dat zij in Holland was, hadden de Kabeljauwen in Haarlem met veel krijgsvolk Klaas van Adrichem in zijn huis ingesloten.
De vrouwe van Bourgondië trok naar Haarlem. Ze kwam overeen dat de Hoeken ter wille van haar voor zonsondergang uit Haarlem zouden vertrekken. Zij zou hen er binnen drie dagen weer inlaten of zij zou zelf weggaan. Dit laatste deed ze. Ze vertrok van Haarlem naar Amsterdam.
De Hoeken uit Haarlem gingen met haar mee naar Amsterdam. De Kabeljauwen

bellaus van aemsterdam toghen tot haerlem
[legghen]  Ende doe die vrou van burgongen we
der te bruesel toech so beual si die wt haerlem
waren dat si wel sien souden tot die stede van
aemsterdam  Ende die hertoch van burgongen
dede van beyden pertyen wt hollant bi hem te bru
sel comen. dat alsoe ghesciede  Ende den heer
van alleyn wort van sijn regentscip gheset :
Doe wort weder gheset goeswijn die wilde
als om president te wesen van hollant zee=
lant ende vrieslant
INt eerste iaer van hem soe was een gro=
te opstal binnen leyden van beyden pertyen :
Ende dat op onser vrouwen dach visitacio
Ende die cabbelaus ontboden den president
dat hi comen soude binnen leyden . om die sa
ke te veruallen dat welke hi dede Ende broch
te mit hem sommighe wt delf ende wt den ha
gheEnde si vielen mit die cabbelaus toe ende
dreuen die hoecx in die hoghelants kercke :
Ende daer worter drie of onthoeft . als ian
daniels soen . ian van haesbroec . ende mey=
naer aernt soen  Ende die ander mosten haer
copen om groet ghelt teghen den heer . dies
wasser wel hondert ende twintich
INt iaer ons heren dusent cccc. ende xlvi

van Amsterdam trokken naar Haarlem.
Toen de vrouwe van Bourgondië weer naar Brussel vertrok, beval ze de Haarlemmers om toezicht te houden op de Amsterdammers.
De hertog van Bourgondië liet beide partijen uit Holland naar hem toe komen in Brussel.
Het volgende werd besloten: de heer van Lalaing werd uit zijn functie van regent gezet en Godewijn de Wilde werd benoemd tot president van het Hof van Holland, Zeeland en Friesland.
In het eerste jaar dat hij raadsheer was, op de dag van Onze Lieve Vrouwe Visitatie, brak er een grote opstand uit in Leiden waar beide partijen bij betrokken waren.
De Kabeljauwen riepen de president op naar Leiden te komen om de twist bij te leggen, wat hij deed. Hij bracht manschappen uit Delft en Den Haag mee. Zij vielen samen met de Kabeljauwen de Hoeken aan en dreven hen naar de Hooglandse Kerk.
Daar werden er drie van hen onthoofd: Jan Daniëlszoon, Jan van Haasbroek en Meinaart Arendszoon. De anderen, wel 120 mannen, moesten zich vrijkopen door een groot bedrag te betalen aan de president.
In het jaar 1446

soe wort gheuanghen die president ende baen=
gaert  Ende worden gheuoert vanden heer van
lannoy tot huesden opt huus  Daer laghen si
beyde gheuanghen om lelike saken die si mal=
cander op gheseit hadden een iaer ende xxvi=
weken lanc  Ende doe wort die president op
dat huus te louesteyn daer wort hi onthoeft.
ende baengaert wort quijt ghelaten
INt iaer ons heren dusent vier hondert ende
liiij. soe waren rebel die van ghent teghen ho=
ren heer den hertoch van burgongen dat een
quaet fel oerloch was  Ende oec veel volcs daer
om versleghen ghehangen onthoeft. ende die
keel of ghesteken worden  Ende oec veel dor=
pen verbrant ende ghedestrueert worden .
want dat lant van waes was meest al ver=
derft Ende int leste soe wortet ghesoent mer
in wat manieren dat en weet ic niet
INt iaer ons heren dusent vier hondert ende
lv. soe starf bisscop rolof tot vtrecht Ende doe
wort van dat ghemeen capittel ende rade van
der stat ende sticht van vtrecht ghecoren ghijs
brecht broeder tot breroen . domproest ende
proest tot oude monster tutrecht . tot enen
elect van vtrecht  Ende hi hadde op ghesent
te roemen om die confirmacie  Ende binnen

werden de president en Bangaert gevangengenomen. Ze werden door de heer van Lannoy naar het kasteel Heusden gebracht. Daar zaten ze anderhalf jaar gevangen vanwege de misdaden waarvan ze elkaar beschuldigden. Daarna werd de president naar kasteel Loevestein gebracht, waar hij werd onthoofd. Bangaert werd vrijgelaten.
In het jaar 1454 kwamen de inwoners van Gent in opstand tegen hun heer, de hertog van Bourgondië. Er brak een hevige oorlog uit. Veel manschappen werden gedood, opgehangen of onthoofd of hun kelen werden doorgesneden. Veel dorpen werden in brand gestoken en verwoest. Het Land van Waas werd grotendeels vernietigd. Uiteindelijk werd er een vredesverdrag gesloten, maar ik weet niet op welke voorwaarden.
In 1455 stierf bisschop Rudolf van Utrecht. Daarna werd door de vergadering van kanunniken en de raden van de stad en het Sticht Utrecht broeder Gijsbrecht van Brederode, domproost en proost van Oud-Munster te Utrecht, gekozen tot bisschop van Utrecht vóór de wijding. Hij had gezanten naar Rome gestuurd om zijn benoeming te laten bevestigen.
Ondertussen

die tijt soe sijn ghecomen enighe wt hollant an
den hartoch van burgongen ende seiden Ghe
nadighe heer  Jst dat heer ghijsbrecht van bre
roen bisscop wort soe ist te duchten om te ver=
liesen v hant van hollant  Ende al bi informa
cien van dien woerden soe heeft die hartoghe
van burgongen den bisscop van atrcht te roe
men ghesent bi den paeus om die confirmacie
voer sijn bastaert soen bissop dauid Die welc
ke hi vercreech Ende den hertoch van burgon=
gen is int selue iaer in hollant ghecomen mit
sijn soen den heer tharlot. ende mit meer an=
der heren op alre heylighen auont
INt iaer ons heren dusent vier hondert ende
ses ende vijftich omtrent viertien daghen na
paesschen soe quam den hertoch van cleef in=
den haghe of hijt yet daynghen mochte tus=
schen sinen oem den hartoch van burgongen
ende den elect ende dat sticht van vtrecht  En
de daer om ghereyst was sesweruen tutrecht
Ende in deser tijt . soe sijn sommighe van
amersfoort ende van renen ghecomen inden
haech bi den bisscop dauid ende brochtent soe
verre dat die bisscop sende adriaen van bors=
selen mit meer ander tot renen om dat te be=
waren  Ende die casteleyn vander horst con=

zijn er enigen uit Holland naar de hertog van Bourgondië gereisd. Zij zeiden: “Genadige heer, als heer Gijsbrecht van Brederode bisschop wordt, moet gevreesd worden dat u uw macht in Holland kwijtraakt.”
Na het horen van deze woorden heeft de hertog van Bourgondië de bisschop van Atrecht naar Rome gezonden om van de paus bevestiging te krijgen dat zijn bastaardzoon David bisschop werd. Hij kreeg die bevestiging.
De hertog van Bourgondië kwam nog datzelfde jaar met zijn zoon, de heer Tharlot, en met nog andere heren naar Holland. Dat was op de avond van Allerheiligen.
In het jaar 1456, ongeveer veertien dagen na Pasen, kwam de hertog van Kleef naar Den Haag en vroeg of hij in het geschil tussen zijn oom de hertog van Bourgondië en de bisschop vóór de wijding en het Sticht van Utrecht mocht bemiddelen. Daarvoor is hij zes keer naar Utrecht gereisd.
Intussen zijn er vertegenwoordigers van Amersfoort en Rhenen naar bisschop David in Den Haag gekomen. Zij kregen voor elkaar dat hij Adriaan van Borselen en nog enige anderen naar het kasteel in Rhenen zond om het te versterken. De kasteelheer van Ter Horst deed

pereerde mit adriaen van borselen waert dat
men hem die somme van seuen dusent rynsche=
gulden gheuen woude die hi daer op wt ghe
leyt hadde . hi soude bisscop dauid dat slot le=
ueren Ende men gaf hem dat ghelt  Ende niet
langhe daer nae soe reet bisscop dauid wt den
haghe mit veel volcs van wapen om amers=
foort in te nemen
IN dat selue iaer op sinte marien magda=
lenen dach doe reet den hertoch van b[ru]gon=
gen vten haghe in vol harnasch mit veel vol=
kes van wapen om voer vtrecht te trecken .
ende daer mit macht in te comen  Ende het
was een ghemeen heeruaert alle hollant doer
Ende hi bleef wech achte daghen of meer bin
nen leyden  Ende daer was den hartoch van
cleef  Daer quamen om te daynghen den he=
re van breroe   Den ioncheer van montfoor=
de . ian van renisse  Den doem deken Jacob
pruys sijn broeder  Ende daer worter ghe=
brocht op een goede mate  Ende van daen so
reet den hertoch van burgongen mit een groet
heer tot woerden Van woerden tot yselsteyn
Ende daer quam die graue van stampos  :
Ende die bastaert anthonis van burgongen
mit veel pickaerden ende vlaminghen . ende

een voorstel aan Adriaan van Borselen. Als men hem zevenduizend Rijnse guldens zou geven die hij voor de versterking had uitgegeven, dan zou hij bisschop David het kasteel overhandigen. Men gaf hem het geld. Niet lang daarna reed bisschop David met veel bewapende manschappen weg uit Den Haag om Amersfoort in te nemen.
In datzelfde jaar op Sint-Maria Magdalenadag, reed de hertog van Bourgondië in volle wapenuitrusting en met veel bewapende manschappen weg uit Den Haag om Utrecht te belegeren en daar met machtsvertoon binnen te trekken.
Het was een offensieve krijgstocht door Holland. Hij bleef acht dagen of meer in Leiden, waar de hertog van Kleef ook was.
De heer van Brederode, de jonkheer van Montfoort, Jan van Renesse en Jacob Proeys, de broer van de domdeken, kwamen daar bijeen om het eens te worden. Men kwam tot een gezamenlijk standpunt.
Daarvandaan reed de hertog van Bourgondië met een grote legermacht naar Woerden en van Woerden naar IJsselstein. Daar kwam de graaf van Estampes aan. De bastaard Anton van Bourgondië kwam met veel Picardiërs, Vlamingen en

brabandersEnde daer wort dat ghedaynct.ende
dat tractaet ghemaect.als dat die van vtrecht
den hertoech van burgondien.ende bisscop
dauid sinen soen mit minnen.ende mit vrien
scappen ontfanghen souden  Dat welc alsoe
ghesciede.want daer wort hem groet eer en=
de reuerencie ghedaen  Ende heer ghijsbrecht
van breroe soude weder wesen doemproest.ende
proest tot oude monster tutrecht.ende hi sou
de wesen proest tot sinte donaes te brugghe
Voert so soude hi wesen raet van hollant.ende
hebben dubbelde wedden.sonder weder seg=
ghen tot sinen liue  Ende daer bouen soude
men hem gheuen voer sijn costen die hi ghedaen
hadde dusent gouden leeuwen  Ende als dit
aldus was ghesoent Daer borghe voer is den
hertoech van cleef  Ende die hertoech van
burgondien is ghetoghen mit al sijn volc en=
de mit die steden van hollant doer ghelrelant
Ende hi is gaen legghen voer deuenter mit
bisscop dauid om daer mit macht in te comen
Ende lach daer voer omtrent achte weken.
daer men niet veel en bedreef.want daer niet
sonderlincs en ghesciede daer men veel of scri
uen mach Ende daer nae wort die soen ghe=
maect als dat bisscop dauid soude hebben al=

Brabanders. Er werd vrede gesloten. De afspraak werd gemaakt dat de Utrechtenaren de hertog van Bourgondië en zijn zoon, bisschop David, liefdevol en vriendschappelijk zouden ontvangen. Dit gebeurde ook want ze werden met veel eerbetoon overladen.
Heer Gijsbrecht van Brederode zou weer tot domproost, tot proost van de Oude Munster in Utrecht en proost van Sint-Donaas in Brugge benoemd worden. Verder zou hij raadsheer van Holland worden en gedurende zijn hele leven dubbel loon krijgen, zonder wederopzegging. Daar bovenop zou men hem duizend gouden leeuwen geven voor gemaakte kosten. De hertog van Kleef stond garant voor deze regeling.
De hertog van Bourgondië trok met zijn voltallige leger en met de krijgslieden van de Hollandse steden door Gelderland. Met bisschop David belegerde hij Deventer met de bedoeling daar met veel machtsvertoon binnen te komen. Ze lagen daar ongeveer acht weken, waarin men niet veel ondernam. Er gebeurde niet veel bijzonders waar men verslag van zou kunnen doen.
Daarna werd er een verdrag gesloten waarbij bisschop David zou krijgen

sulcke macht ouer die stede van deuenter als
sijn voeruaders ghedaen hadden.behoude=
lijc dat die stede van deuenter soude bliuen
bi alle haren rechten ende preuilegien

INt iaer ons heren dusent cccc.lvi.doe har
toch philips voernoemt voer deuenter lach
op die selue tijt.soe weeck wt vrancrijck lode
wijc die dolphin wt vrancrijck ende quam in
vlaenderen om hem te verberghen bi hartoch
philips voer sijns vaders aensicht  Hartoch
philips noch legghende voer deuenter als hi
vernam die coemst van des conincs soen van
vrancrijc . soe heeft hi hem ghehaest van daer
te vertrecken ende die soen te maken.ende he
uet den seluen conincs soen eerliken ontfan=
ghen ende heeften onthouden in groter eren.
ende in groter costen bi hem omtrent vijf iaer
lanc durende  Ende teynden die vijf iaren soe
is ghestoruen kaerl die goedertieren coninc van
vrancrijc des voerscreuen dolphins vader Als
hartoch philips dat vernomen heeft. so heeft
hi vergadert grote macht van heren ende vor=
sten . ende heeft den voerscreuen dolphin mit grot

zodanige macht over de stad Deventer als zijn voorvaders gehad hebben. Deventer zou wel haar rechten en privileges blijven behouden.

In 1456, toen hertog Filips voor Deventer lag, vluchtte kroonprins Lodewijk uit Frankrijk. Hij kwam in Vlaanderen aan om zich bij hertog Filips voor zijn vader schuil te houden.
Hertog Filips, die dus nog voor Deventer lag toen hij hoorde over de komst van de zoon van de koning van Frankrijk, heeft zich gehaast om van daar te vertrekken om vriendschappelijke betrekkingen met de kroonprins aan te gaan. Hij heeft de koningszoon met eerbewijzen ontvangen. Hij heeft hem ongeveer vijf jaar lang fatsoenlijk onderhouden, wat hem veel geld kostte.
Aan het einde van die vijf jaren is Karel, de edele koning van Frankrijk en vader van de genoemde kroonprins, gestorven.
Toen hertog Filips dat vernam, heeft hij een groot aantal heren en vorsten bij elkaar gebracht. Hij heeft daarna de kroonprins met grote

eeren weder in vrancrijck ghebroche ende hi
heeften ghemaect coninc van vrancrijck

INt iaer ons heren dusent vierhonder lxiiij
was een heeruaert gheordineert van pyo den
paeus van roemen op turkyen daer veel ker
stenen hem toe bereyden Ende hertoech phi=
lips sende oec te sceep tot die reyse heer antho
nis sijn bastaert soen mit veel volcs te wapen
Mer doe die paeus was ghecomen in ancho=
na.soe starf hi daer ende die reyse ghinc te niet
Ende als die bastaert anthonis weder tot
huus quam soe vant hi datter tweedracht
was op gheresen tusschen hertoech philips si
nen vader.ende kaerl graef van sarloys sinen
broeder om dat die selfde graef.ian van coes=
teyn hadde doen onthoefden.mer eer yet lan
ghe soe wart dat ghesoent

INt iaer ons heren dusent vierhondert ende
lxv .ouermits sceel datter is gheweest tus=
schen lodewijck den coninc van vrancrijck
ende hertoech philips voerscreuen. soe is in
vrancrijck ghereyst kaerl graef van sarloys
des hertoghen philips soen mit groter heer
cracht om den coninck te bedwinghen van

eer terug naar Frankrijk gebracht. Lodewijk heeft zich tot koning van Frankrijk laten kronen.

In 1464 werd door paus Pius van Rome tot een kruistocht naar Turkije opgeroepen. Veel christenen maakten zich gereed.
Hertog Filips liet zijn bastaardzoon, heer Anton, de tocht per schip maken. Hij nam veel krijgslieden mee. Maar de paus overleed kort na zijn aankomst in Ancona. De kruistocht kon niet doorgaan.
Toen de bastaard Anton weer thuiskwam merkte hij dat er een geschil was gerezen tussen zijn vader, hertog Filips, en zijn broer, graaf Karel van Charolais. De graaf had Jan van Coesteyn laten onthoofden. Vader en zoon verzoenden zich weer snel.

In 1465 was er een geschil tussen koning Lodewijk van Frankrijk en hertog Filips. Daarom is graaf Karel van Charolais, zoon van hertog Filips, met een groot leger naar Frankrijk getrokken om de koning te weerhouden van

sijnre quader seden Des soe sijn mitten seluen
graef van sarloys verbonden gheweest die
meeste heren in vrancrijck als die hartoch van
berri des conincs broeder van vrancrijck. die
hartoch van calobrien.die hartoch van bri=
tangen.ende den hartoch van borbon  Mer
eer dat dese hartoghen bi den graue van sar
loys te velde quamen . soe quam die coninck
mit groter macht als mit drie man teghens
een totten berch van lieherij ende oueruiel on
uerhoets kaerl den graef van sarloys ende
vacht teghen hem enen strijt  Mer die coninc
verloes den strijt ende weeck haesteliken wt
den velde ende vloch binnen parijs  Ter stont
nae dat den strijt ghedaen was.soe quamen
bi graef van sorloys die voerscreuen harto=
ghen mit groter macht om hem te helpen te=
ghen den coninck   Mer als dat die coninc
vernam.so begheerde hi pays ende het wart
ghesoent  Als dan graef kaerl weder in bra
bant te huus was ghecomen soe vant hi dat
ghestoruen was elyzabeth van borbon sijn
ghetroude wijf . ende dat si was begrauen
tot antwerpen in sinte michiels cloester :
waer om dat hi seer drouich was . want hi
en hadde daer gheen kinderen of ghehou=

zijn kwaadaardige handelswijze.
Met de graaf van Charolais hadden zich de meeste heren in Frankrijk verbonden, zoals de hertog van Berry, de broer van de koning van Frankrijk; de hertog van Calabrië; de hertog van Bretagne en de hertog van Bourbon.
Maar voordat deze hertogen bij de graaf van Charolais op het strijdveld aankwamen, kwam de koning met een grote overmacht van drie man tegen één naar Montlhéry. Hij overviel onverhoeds Karel, de graaf van Charolais, en ging met hem de strijd aan.
Maar de koning verloor het gevecht. Hij trok zich haastig terug van het strijdveld en vluchtte naar Parijs.
Meteen nadat de strijd voorbij was, kwamen de eerdergenoemde hertogen met een groot leger bij de graaf van Charolais om hem in de strijd tegen de koning te helpen.
Maar toen de koning dit hoorde wilde hij vrede. Men verzoende zich.
Toen graaf Karel weer thuis in Brabant was, hoorde hij dat de vrouw waar hij mee getrouwd was, Isabella van Bourbon, gestorven was en dat ze in Antwerpen in de Sint-Michielsabdij begraven was. Hij was zeer bedroefd want hij had met haar geen andere kinderen

wen dan een enighe dochter die maria was
ghenoemt  Hier en binnen soe is die stat en=
de dat bisdom van ludick gheresen in rebel=
licheyt teghen lodewijck van borbon haren
bisscop ende teghen hertoch philips om dat hi
een bescermer was vanden bisscop voerscreuen
Groet verdriet isser dan ghesciet van oerloge
tusschen tlant van ludick . ende hartoch philips
landen  Mer die van dyonant deden hartoech
philips ende sinen soen den graef van sarloys
meer confuys dan yemant anders Want die
van dyonant hingen een ghelikenis van een.man
ghemaect nae den graef van sarloys buten haer
poerten in confuys ende scande vanden graef van
sarloysHier om soe is haroch philips mit kaerl
den graef van sarloys sinen soen ende mit groter
heeruaert ghereyst voer die stat van dyonant.
die seer sterc was van toernen poerten ende mu=
ren ende heeft die stat beleghen  Ende self ghinc
hi legghen in bouuines . teghens dyonant
ouer ende liet graue kaerl sijn soen int heer
legghen om die stat te winnen . kaerl heuet
dan soe starc op die stede ghescoten ende ghe=
uochten dat hi binnen twee weken dyonant
heeft ghewonnen ende ghedestrueert . ende
al heel verbrant ende te niet ghedaen Dit ghe

dan één dochter die Maria heette.
In die tijd zijn de stad en het bisdom Luik in opstand gekomen tegen Lodewijk van Bourbon, hun eigen bisschop en tegen hertog Filips omdat hij de bisschop beschermde.
Grote ellende kwam er van de oorlog tussen het land van Luik en de landen van hertog Filips. De inwoners van Dinant brachten hertog Filips en zijn zoon, de graaf van Charolais, meer in verwarring dan wie dan ook. Ze hingen een pop met de gelijkenis van de graaf van Charolais buiten hun poorten, tot verbijstering en schande van de graaf.
Om die reden trokken hertog Filips en zijn zoon Karel, de graaf van Charolais, met een grote legermacht op tot voor de stad Dinant. Deze stad was versterkt met torens, poorten en muren. De hertog belegerde de stad, maar zelf lag hij in Bouvignes, tegenover Dinant. Hij liet zijn zoon, graaf Karel, in het leger achter om de stad te veroveren.
Karel liet de stad zo zwaar beschieten en bevechten dat hij binnen twee weken Dinant had veroverd. De stad werd totaal vernietigd en verbrand. Dit

sciede int iaer ons heren dusent vierhondert
lxvi. omtrent sinte bartholomeus dach Doe
gh[ni]ghen die van ludick in die hant ende cre
ghen een soen mit hartoch philips ende sijn
soen den graef van sarloys

INt iaer ons heren dusent vierhondert lxvij
op sinte vijten dach ende modestus dach soe
starf te brugghe hartoch philips nae dat hy
hollant regiert had soe ruwaert soe heer om
trent viertich iaer Ende wart nae begrauen
te dyon in burgondien  Ende sijn wijf elyza
beth starf daer nae int iaer ons heren dusent
vierhondert en lxxi. in december in arris bi
sinte odomaers ende leyt begrauen te karthuy=
sers in gosnay

ALs hartoch philips ghestoruen was soe
is kaerl sijn soen gheworden hartoch
van burgondien van lotrijck van brabant
van lymburch lutsenburch.graef van vlaen
deren artoys burgundien.palentijn van hene
gouwen hollant zeelant namen heer van vries=
lant salinis malinis ende marcgraef des hey
lighen rijcks  Ende doe hi mitten eersten tot
ghent ghehult was.so wart daer een oploep

gebeurde in het jaar 1466 ongeveer op de feestdag van de heilige Bartholomeus.
De Luikenaren staakten de strijd en verzoenden zich met hertog Filips en diens zoon, de graaf van Charolais.

In 1467, op de dag van Sint-Vitus en Modestus, stierf hertog Filips in Brugge, nadat hij Holland ongeveer veertig jaar als landvoogd en heer had geregeerd. Hij werd begraven in Dijon in Bourgondië. Zijn vrouw Isabella stierf in december 1471 in Ariën bij Sint-Omaars. Ze ligt begraven bij de Kartuizers in Gosnay.

Nadat hertog Filips was gestorven is zijn zoon Karel hertog geworden van Bourgondië, Lotharingen, Brabant, Limburg en Luxemburg; graaf van Vlaanderen, Artesië en Bourgondië; paltsgraaf van Henegouwen, Holland, Zeeland en Namen; heer van Friesland, Salins en Mechelen en markies van het Heilige Rijk.
Toen hij bij de eerste gelegenheid in Gent werd gehuldigd, ontstond daar een oploop

vanden ghemeenten. ende si dwonghen hem
of sonderlinghe preuelegien Mer eer yet lan=
ghe soe wort hem luden die rebellicheyt wel
weder wt ghedreuen Want hartoghe kaerl
die benam al hoer preuilegien om die rebel=
licheyt wille

INt iaer ons heren dusent vier hondert en
de seuen ende tsestich nae hartoch philips doot.
soe hebben die van ludick weer rebelleert te=
ghen horen bisscop lodewijck ende hartoch
kaerl Ende si sijn ghetogen mit groter macht
voer hoey. ende hebben die stede ghewonnen
om den bisscop te vanghen die daer in lach
mit sijn vrienden Mer hi is mit subtijlheyt
wech ghecomen. ende si en hebbens niet ghe= 
uanghen  Als dit hartoch kaerl vernam soe
sende hi groet volc van wapen teghen die lu=
kenaers om die te bedwinghen van hoer re=
bellicheyt  Ende daer is op gheresen een gro=
te oerloghe  Voert soe is hartoghe kaerl sel=
ue ghecomen . ende heeft sterckelic beleghen
die stat van sint truyen  Ende hi hadde wel
bi hem hondert dusent man . want hi wou=
de dat heele bisdom van ludick bedwinghen
ende mit cracht in winnen  Ende als die van

door de inwoners. Zij dwongen bij hem speciale privileges af. Maar al snel werd de rebellie bedwongen. Om hun opstandigheid ontnam hertog Karel hun al hun privileges.

In 1467, na de dood van hertog Filips, kwamen de Luikenaren weer in opstand tegen hun bisschop Lodewijk en tegen hertog Karel. Met een groot leger zijn ze naar Hoei getrokken. Ze hebben de stad ingenomen om de bisschop, die daar met zijn vrienden verbleef, gevangen te nemen. Op een listige wijze is hij weggekomen. Ze kregen hem niet te pakken.
Toen hertog Karel dit hoorde zond hij een groot leger om de opstandigheid van de Luikenaren te bedwingen. Er ontstond een zware oorlog. Hertog Karel nam er ook zelf aan deel. Hij heeft de stad Sint-Truiden zwaar belegerd. Hij had wel honderdduizend man meegenomen. Hij wilde het hele bisdom Luik met geweld in handen krijgen. Toen

ludick dat vernomen hadden soe quamen si
op een auent stont mit twintich dusent man
om die stede van sint truyen te ontsetten en=
de hartoch kaerl daer of te slaen  Ende daer
wort gheuochten enen strijt ende die van lu=
dick verloren den strijt.want si verloren daer
heer staes van strael hoer banier dragher en
de heer bara ridderen mit drie dusent man
ende die ander liepen wech in die sceemering
vanden auont  Daer worden wel ghemaect
drie hondert ridderen daer tghetal of
waren wt hollant ian van crunighen sweer
van montfoord.albert van schagen.ende ian
ruychrocks twee sonen als willem ende ian
Daer nae ghinck hartoch kaerl.die stede van
sint truyen bestormen mit bussen ende ander
instrumenten.mer die burghers gauen hem
op in hartoch kaerls ghenade  Hartoch kaer
le die heeftse ghenomen in ghenade behoude
liken dat si hoers selfs poerten toernen ende
mueren self souden neder werpen dat alsoe
is ghesciet  Daer nae heeft hi oeck ghewon=
nen hasselt borchloon ende harck ende bilsen
bree maeseyck baringen tongeren weset ende
hoey ende tuwijn ende boeuijn  Alle dese steden

de Luikenaren dat vernomen hadden, kwamen ze op een avond met twintigduizend man om Sint-Truiden te bevrijden en hertog Karel te verjagen.
Er werd een strijd geleverd die door de Luikenaren werd verloren. Hun banierdrager, heer Staes van Strael en heer Bara, allebei ridders, werden met drieduizend man gedood. De anderen liepen weg in de avondschemering.
Er werden wel driehonderd mannen tot ridder geslagen. Uit Holland kwamen Jan van Kruiningen, Sweder van Montfoort, Albert van Schagen en Jan Ruygrocks zonen Willem en Jan.
Hertog Karel ging daarna naar Sint-Truiden om de stad met kanonnen en andere wapens te bestormen. Maar de burgers gaven zich over aan hertog Karel.
Hij heeft hen gespaard, maar zij moesten zelf hun poorten, torens en muren afbreken. Dit gebeurde ook.
Daarna heeft hij ook Hasselt, Borgloon, Herk, Bilzen, Bree, Maaseik, Beringen, Tongeren, Wezet, Hoei, Thuin en Bouvignes veroverd. Al deze steden

heeft hartoch kaerl vernielt.want si hebben
haer poerten ende mueren verloren  Voert so
is hartoch kaerl ghetoghen voer die stat van
ludick ende heeft die zeer anxtelic beleghen :
Die burghers sijn zeer veruaert gheworden
ende si sijn wt die stat ghecomen in lijnden hem
den voer hartoch kaerls tente ende hebben ghe
beden ontfermharticheyt Als si lange op haer
knien geleghen hadden soe heeft hise op som
mighe condicien ontfanghen in ghenade on=
der welc was dat si al hoer wapenen ouer ge
uen souden.ende oec poerten toornen.mueren
verliesen souden twelc alsoe ghesciede  Die
wyle dat hartoch kaerl bynnen ludick noch
was soe vant hi brieuen daer bynnen die lo=
dewijck coninc van vrancrijck tot die van lu
dic ghesent hadde om hem luden te sterken
teghen hartoch kaerl.ende die brieuen dede
hi wel bewaren  Ende als hartoch kaerl alle
dinck in ludick wel gheordineert heeft soe is
hi weder thuus mit victory tot sinen landen
ghereyst

INt iaer ons heren dusent vierhondert lxviij
soe heeft hartoch kaerl tot brugghe omtrent
sint ians misse getrout margriet des conincs

zijn door hertog Karel vernield. Ze verloren hun poorten en muren.
Daarna trok hertog Karel op tot de stad Luik, die hij zwaar belegerde. De burgers waren erg angstig. Ze kwamen in linnen hemden de stad uit naar hertog Karels tent en smeekten hem om barmhartigheid. Nadat ze lang op hun knieën gelegen hadden, nam hij hen in genade aan, op voorwaarde dat zij al hun wapens zouden overhandigen en dat zij afstand zouden doen van hun poorten, torens en muren. Dit gebeurde inderdaad.
Toen hertog Karel nog in Luik was, vond hij daar brieven die koning Lodewijk van Frankrijk had gezonden aan de inwoners van Luik om hen aan te moedigen tegen hertog Karel in verzet te komen. De hertog liet die brieven zorgvuldig bewaren.
Toen Karel alle zaken in Luik goed geregeld had, reisde hij zegevierend terug naar huis.

In 1468, rond Sint-Jansdag, trouwde hertog Karel in Brugge met Margaretha,

eduwaerts suster van enghelant ende heuet
daer die bruloft ghehouwen mit groter coste
licheyt ende cierheyt

INt iaer ons heren dusent vier hondert en
de acht ende tsestich omtrent sinte iohans de=
collaci soe heeft lodewijck coninc van vranc=
rijck wt quade informacien die hem ghedaen
werden vergadert groet volc te wapen om
hartoch kaerl te verderuen Ende als hartoch
kaerl dat vernam .  soe heeft hi daer teghens
oec vergadert een groet heer van volcke om
dat verdriet te keren  Mer corts daer nae soe
sijn si verenicht ende ghesoent in pyroenen en
de si hebben daer op ontfanghen dat heyli=
ghe sacrament  Als si aldus ghesoent sijn soe
is die connic tot bruesel in brabant ghecomen
tot hartoghe kaerl .  ende die selfde harto=
ghe heuet den coninc eerliken ontfanghen :
Hier en binnen soe sijn die ballinghen van lu
dic weder om tot ludick in ghecomen . ende
hebben verdreuen wt ludick alle die gheen
die hartoch kaerl daer in gheset hadde  Ende
die van ludick aldus rebellerende teghen har
toech kaerl . soe sijn si ghereyst tot tonghe=
ren bi nacht . ende hebben lodewijck horen

de zuster van koning Edward van Engeland. Hij heeft daar een bruiloftsfeest gegeven met veel pracht en praal.

In hetzelfde jaar 1468, omtrent de herdenking van de onthoofding van Sint-Johannes, heeft Lodewijk, de koning van Frankrijk, op grond van verkeerde informatie die hem bereikte, een groot leger bijeengebracht om hertog Karel te doden.
Toen hertog Karel dit hoorde, heeft ook hij een groot leger bijeengebracht om het kwaad te keren.
Kort erna hebben zij zich echter verenigd en verzoend in Péronne. Ze ontvingen er het heilig sacrament.
Nadat ze zich verzoend hadden is de koning naar Brussel in Brabant gereisd om hertog Karel te ontmoeten. De hertog heeft de koning met eerbewijzen ontvangen.
Ondertussen zijn de ballingen uit Luik weer naar die stad teruggekeerd. Ze hebben er iedereen verdreven die door hertog Karel in de stad was gebracht. De Luikenaren, die zich op deze wijze verzetten tegen hertog Karel, zijn in de nacht naar Tongeren gereisd. Ze hebben Lodewijk, hun

bisscop van daen ghehaelt ende gheuanghen
ghebrocht binnen ludick Oec soe maecten si
die stat van ludick weder om sterck mit graf
ten ende bolwerken teghens hartoch kaerl Als
dit hartoch kaerl vernomen heeft soe heeft
hi die stat van ludick weder om belegen mit
groter heer craft ende die coninck van vranc
rijck was bi hem in dat selfde beleg  Die van
ludick als si dit saghen soe werden si veruaert
ende spraken totten bisscop die si gheuangen
hadden  Siet heer moechdi ons verweruen
ghenade an hartoch kaerl van burgondien
v neue.wi sullen v laten gaen tot hem  Als
die bisscop dat gheloeft hadde soe lieten si hem
reysen tot hartoch kaerl Mer die wile datmen  
van pays sprac so sijn teghen der nacht twee
hondert lukenaers wt ghecomen al heymeli=
ken int heer ende hebben grote scade al heyme=
lijck ghedaen.mer alsmen dat vernam so werden
si versleghen  Ende doe hartoch kaerl dat
vernam soe dede hi die stat van ludick bestor
men ende an vechten  Die van ludick setten
hem ter weer om die stat te bescermen.mer
ten bate hem niet  Want hartoch kaerl he=
uet soe starc an gheuochten dat hi mit ghewel=
digher hant in is ghecomen ende die coninck

bisschop daar opgehaald en als gevangene naar Luik gebracht. Ook hebben ze hun stad tegen hertog Karel versterkt met grachten en bolwerken.
Toen hertog Karel dat hoorde heeft hij Luik weer belegerd met een grote legermacht. Ook de koning van Frankrijk was daarbij.
Toen de Luikenaren dat zagen werden ze bang. Ze zeiden tegen de bisschop, die zij gevangenhielden: “Kijk heer, als u voor ons genade zou kunnen bewerkstelligen bij uw neef, hertog Karel van Bourgondië, dan laten wij u naar hem toe gaan.” Nadat de bisschop dit had beloofd, lieten zij hem naar hertog Karel reizen.
Maar terwijl er over vrede werd gesproken zijn ’s nachts tweehonderd Luikenaren in het geheim de stad uitgegaan. Ze brachten veel schade aan in het leger. Nadat dat ontdekt was werden de Luikenaren gedood.
Toen hertog Karel het hoorde liet hij Luik bestormen. De Luikenaren verweerden zich om de stad te beschermen, maar het baatte hun niet. Hertog Karel viel zo verwoed aan, dat hij met geweld de stad binnen kon komen, met de koning

aen sijn side  Dit ghesciede int iaer ons heren
dusent vier hondert lxviij des sonnendaghes
voer alre heylighen dach  Als den hartoghe
kaerl in is ghecomen soe wortet al doot ghe=
slaghen datmen te wapen vant  Mer pries=
teren monicken worden al veriaecht .  ende
maechden nonnen ende baghinen werden te
sceep wech ghevoert  Ende als dit ghedaen
was soe wort die stat beroeft ende aen brant
ghesteken wtghenomen . kercken . cloesteren
ende dat straetgen daer hartoghe kaerl in lo=
giert was  Ende als die stat al verbarnt en=
de verdoruen was . soe is hartoch kaerl we=
der omme ghecomen in brabant. ende die co=
ninc is ghereyst in vrancrijc  Hier nae soe is
hartoch kaerl ghereyst tot veel plaetsen bin=
nen sinen landen ende heeft selue ter audienci
ende te recht gheseten

INt iaer ons heren dusent vier hondert ende
lxx. soe is wt enghela[u]t verdreuen gheweest
die graef van werwijck. ende is ghecomen bi
den coninc van vrancrijck . ende is ghewor=
den een rouer op die vlaemsche . hollant=
sche ende zeeusche scepen  Ende hier om soe
is weder om . viantscap op gheresen tusschen

aan zijn zijde. Dit gebeurde in 1468 op de zondag voor Allerheiligen.
Nadat hertog Karel binnen was gekomen, werd iedereen die men gewapend aantrof gedood. Alle priesters en monniken werden verjaagd; meisjes, nonnen en begijnen werden per schip weggevoerd. Daarna werd de stad leeggeroofd en in brand gestoken, uitgezonderd de kerken, kloosters en het straatje waar hertog Karel logeerde.
Nadat de stad verbrand en vernield was, is hertog Karel teruggekeerd naar Brabant. De koning reisde naar Frankrijk.
Later reisde hertog Karel naar vele plaatsen in zijn land. Hij heeft zelf audiëntie gehouden en rechtgesproken.

In 1470 werd de graaf van Warwick uit Engeland verdreven. Hij ging naar de koning van Frankrijk. Hij ging Vlaamse, Hollandse en Zeeuwse schepen beroven. Daardoor ontstond er weer vijandschap tussen

den coninc van vrancrijck ende hartoch kaerl
Mer als hartoch kaerl heeft vernomen dat
die graef van werwijck mit groter macht wt
vrancrijck woude reysen in enghelant om edu
waert den coninc daer wt te verdriuen . soe
heeft hi den heer vander veer mit veel scepen
op die zee ghehouwen om dat te benemen .
Mer rusaert graef van werwijck die is noch
tan tot dortmuyden in enghelant ghecomen
ende heeft den coninc mit verraet verdreuen
Eduwaert als hi sach dat hi verraden was
soe is hi gheweken wt enghelant ende is ghe
comen an in tessel Die stedehouder van hollant
als hi dat verhoerde soe heeft hi hem mit gro
ter eeren ghehaelt inden haech omtrent sinte dy
onisius dach ende lach al inden haech tot kermis
toe  Ende als kermis was ghecomen soe is
die coninc van enghelant tot hartoch kaerl
ende margriet sijn suster ghetoghen om hulp
te crighen.om enghelant weder om in te ne=
men twelc also ghesciede Want eduwaert is
mit macht in die vasten daer nae ouergheto
ghen in enghelant.ende heeft omtrent paes=
schen alle sijn vianden versleghen.ende is we=
der gheworden gheweldich coninc van engelant

de koning van Frankrijk en hertog Karel.
Hertog Karel hoorde dat de graaf van Warwick met een grote legermacht vanuit Frankrijk naar Engeland wilde oversteken om daar koning Edward te verdrijven. Hij heeft toen de heer van Veere met veel schepen de zee op laten gaan om dat te voorkomen.
Het lukte Richard, graaf van Warwick, echter toch om tot aan Dartmouth in Engeland te komen. Hij heeft de koning op verraderlijke wijze verdreven. Edward vluchtte uit Engeland naar Texel nadat hij besefte dat hij verraden was.
Toen de stadhouder van Holland dat te weten kwam ontving hij de koning in Den Haag rond Sint-Dionysiusdag met veel eerbewijzen. De koning bleef in Den Haag tot aan de jaarmarkt.
Toen de jaarmarkt was begonnen ging de koning van Engeland naar hertog Karel en diens vrouw Margaretha, de zus van de koning, om hulp te vragen bij het heroveren van Engeland.
Die hulp kwam, want in de vastentijd na de jaarmarkt stak Edward met een groot leger over naar Engeland. Omstreeks Pasen had hij al zijn vijanden verslagen. Hij werd opnieuw de machtige koning van Engeland.

Noch Jnt iaer ons heren dusent vierhondert
ende lxx. nae pinxter soe heeft bisscop dauid van
vtrecht gheuanghen reynald den heer van
brederoden.ende ghijsbrecht den doemproest
sijn broeder ende walrauen des voerscreuen
heer van brederoden bastaert soen.ende ian
van ameronghen scout van vtrecht.mer wie
dat dit gherocket heeft ende waer om dat mo=
ghen si weten diet ghedaen hebben.ic en weets
niet: den datum van dese vanghenis vintmen
inden souter in dit vaers  Non sunt occulta
a filijs eorum in generacioen altera

INt iaer ons heren dusent vierhondert ende
lxxi.na dertiendach ouermits tweedracht die
die graue van werwijck ghemaect heeft tus=
schen lodewijck den coninc van vrancrijck en
de hertoech kaerl.soe is hertoech kaerl ghe=
toghen mit groter macht van volc voer amy
ens om dat in te winnen Mer wanttet die co
ninck wel beset hadde mit volc van wapen
ende spijs soe en heeft hi daer niet veel op be=
dreuen  Nochtan bleef hi daer voer legghen
tot mey toe ende doe wort een bestant ghe=
maect tusschen hem beyden een iaer lanc du=
rende

Nog in het jaar 1470 na Pinksteren heeft David, de bisschop van Utrecht, heer Reinoud van Brederode; Gijsbrecht, de broer van de domproost; Walraven, de bastaardzoon van de genoemde heer van Brederode en Jan van Amerongen, schout van Utrecht, gevangengenomen.
Maar wie dit plan beraamd heeft en waarom het is gebeurd, weten alleen degenen die het gedaan hebben.
Ik weet het niet. De datum van deze gevangenneming vindt men in het psalmboek in dit vers:

Non sunt occulta a filijs eorum in generacione altera

In 1471 na Driekoningen is hertog Karel vanwege de tweedracht die graaf van Warwick had teweeggebracht tussen Lodewijk, de koning van Frankrijk en de hertog, met een groot leger tot voor Amiens opgetrokken om deze stad te veroveren.
Aangezien de koning het volk goed had voorzien van wapens en voedsel, heeft de hertog niet veel kunnen uitrichten. Toch bleef hij tot mei voor de stad liggen. Daarna werd een bestand tussen hen beiden gesloten dat een jaar duurde.

INt iaer ons heren dusent vier hondert ende
lxxij.  nae meymaent alst bestant wt was ge
gaen tusschen den coninc van vrancrijck ende
hertoch kaerl so is hertoch kaerl ghereyst mit
groter heeruaert ouer die somme ende heeft bele
ghen die stede van nelen. ende heeftet ghewonnen
ende destrueert Voert soe heeft hi ghewonnen
roy ende mondidier Oec soe heeft hi aen ghe=
uochten bouinis mer dat en wan hi niet  Noch
soe heeft hi ghewonnen poes. oec sint walrijcs
ende nucastelen ende heeft groet scade ghedaen
in vrancrijc want hi heeft gebrant wel twee du
sent dorpen al tot ruwaen toe Tegen alle dese
scade soe en heeft die coninc niet veel weers ghe
daen dan dat hi sijn sloten ende steden wel bestelt
hadde Oec soe hadde die coninc die columpne
mit veel scepen leggen op die zee die grote scade
in die zee dede op die hollanders ende zeelan=
ders  Mer doe die hollanders oec mit macht
op die zee daer tegens gecomen waren so weken
die fransoysen weder om in vrancrijc Ten lesten
soe wortet weder in bestant gheset tot dat men
souden scriuen vier ende tseuentich in april

INt iaer ons heren dusent vierhondert ende lxxiij
op sinte matijs auont so starf hertogh aernt van

In het jaar 1472 na de maand mei, toen het bestand tussen de koning van Frankrijk en hertog Karel afgelopen was, is hertog Karel met een grote legermacht over de Somme getrokken. Hij heeft de stad Nesle belegerd. Hij veroverde en vernietigde de stad. Daarna heeft hij Roye en Montdidier ingenomen. 
Verder heeft hij ook Beauvais aangevallen, maar dat kon hij niet innemen. Ook Poissy, Saint-Valery en Neufchâtel heeft hij veroverd.
Hertog Karel heeft Frankrijk grote schade toegebracht, omdat hij tot aan Rouen wel tweeduizend dorpen in brand heeft gestoken. Tegen al deze schade kon de koning zich niet anders verweren dan door zijn eigen kastelen en steden goed te bewapenen.
Ook had de koning een grote vloot op zee liggen, die veel schade toebracht aan de Hollanders en de Zeeuwen. Maar toen de Hollanders zich op zee krachtig verzetten, weken de Fransen uit naar hun eigen land. Ten slotte werd een bestand gesloten totdat men zou schrijven april 1474.

In 1473, op de avond van Sint-Mattias, overleed hertog Arnold van

gelre ende leyt begrauen te graef in gelrelant
Dese hertoech hadde hier voertijts gheuangen
gheweest van adulf sijn soen omtrent ses iaer
lanc Mar hartoech kaerl hadden doen verlos=
sen wt die vanghenis ende weder om in sijn
vanghenis ghecreghen den seluen adulf ende
hadden gheleyt tot cortrijck Ende want die ghel
resche hartoech aernt niet weder ontfanghen
en wouden.soe ghinc hi ende vercoft ghelrelant
hartoech kaerl   Hier om als hartoech kaerl
vernomen heeft van sijn doot soe heeft hi bo
den ghesent in ghelrelant om te ontfanghen
te wesen voer haer rechte heer  Sommige van
die steden van ghelrelant hebben hier in ghe=
consentiert ende sommighe niet.als venlo nym
meghen zutfen ende veel ander   Ende als
hartoech kaerl dat hoerde soe heeft hi heer=
uaert gheboden ouer al sijn landen. ende is
omtrent pinxter ghetogen mit macht in ghel
relant.ende heeft venlo beleghen ende ghewon
nen Ende want die stede zeer starck was soe
ghinghen veel steden in die hant ende gauen
hem seluen op ende ontfinghen hertoech kaerl
voer haer heer   Daer nae ghinc hi legghen
voer die stede van nymmeghen mit groter
macht ende beuacht die seer starkelic   Die

Gelderland. Hij ligt begraven te Grave in Gelderland.
Hertog Arnold had hier vroeger ongeveer zes jaar gevangengezeten door toedoen van zijn zoon Adolf. Hertog Karel had hem laten bevrijden en de zoon van hertog Adolf gevangen laten zetten.
Hij had hertog Arnold een vrijgeleide gegeven naar Kortrijk, want de Gelderlanders wilden hem niet langer aanvaarden. Daarom vertrok hij en verkocht hij Gelderland aan hertog Karel.
Toen hertog Karel vernam dat hertog Arnold gestorven was, heeft hij boden naar Gelderland gezonden met het verzoek te worden ontvangen als rechtmatige heer. Sommige steden in Gelderland hebben daarmee ingestemd, andere niet zoals Venlo, Nijmegen, Zutphen en veel andere steden.
Toen hertog Karel dat hoorde heeft hij tot een krijgstocht opgeroepen in al zijn landen. Hij is omstreeks Pinksteren met een leger naar Gelderland gegaan om Venlo te belegeren. Hij heeft Venlo veroverd.
Omdat deze stad erg sterk was, onderwierpen vele steden zich. Ze gaven zich over en aanvaardden hertog Karel als hun heer.
Daarna ging hij met een grote legermacht voor Nijmegen liggen. Hij viel deze stad zeer krachtdadig aan.

van binnen setten hem seer stoutelic te weer
mit veel instrumenten Mer hertoch kaerl heeft
soe grote scade ghedaen aen die poerten ende mu
ren dat si hem op gauen. ende hartoech kaerl
is ghecomen binnen nymmeghen. ende ghehult
voer een hartoch van ghelre  Daer nae is hi
voert ghetoghen bi den berch van elten. ende
daer sijn tot hem ghecomen die van zutfen en
de aernem ende daer wort ghesloten dat si ende
alle die ander steden hartoch kaerl ontfangen
souden tot horen rechten heer twelc alsoe ghe
sciede  Ende aldus is hartoech kaerl ghewor=
den hertoch van ghelrelant. ende graef van zutfen

INt iaer ons heren dusent vierhondert ende
lxxiij. omtrent sinte michiels dach soe is tot
trier ghecomen die keyser fredricus mit veel rijn
scher bisscoppen hartoghen marcgrauen. ende
heren om daer te tracteren mit hertoch kaerl om
profijt van veel saken.ende als dat hertoch kaerl
heuet vernomen soe is hi daer oec ghereyst
mit groter costelicheyt . ende grote menichte
van princen ende heren ende waren daer wel
bi malcander omtrent achte daghen  Ten les=
ten dede hertoch kaerl een costelike maeltijt be=
reyden ende node den keyser ten eten mit alle

De burgers verweerden zich moedig met veel wapentuig, maar hertog Karel had zoveel schade aan muren en poorten toegebracht dat zij zich overgaven.
Hertog Karel trok Nijmegen binnen en werd daar gehuldigd als hertog van Gelderland. Daarna trok hij verder naar de Elterberg. Afgevaardigden van Zutphen en Arnhem kwamen daar naar hem toe. Er werd besloten dat zij, samen met alle andere steden, hertog Karel zouden erkennen als hun rechtmatige heer. Dit gebeurde inderdaad. En zo werd hertog Karel hertog van Gelderland en graaf van Zutphen.

In het jaar 1473, omstreeks Sint-Michaëlsdag, kwam keizer Frederik met veel bisschoppen, hertogen, markgraven en heren uit het Rijnland naar Trier om daar met hertog Karel te onderhandelen over veel belangrijke zaken.
Toen hertog Karel hiervan op de hoogte werd gesteld reisde hij daar met veel pracht en praal ook naartoe, samen met een groot aantal prinsen en heren. Ze verbleven ongeveer acht dagen in elkaars gezelschap.
Ten slotte liet hertog Karel een kostelijke maaltijd bereiden. Hij nodigde de keizer uit voor het eten, samen met zijn hele

sijn heren dat welc alsoe ghesciede Ende als si
daer nae een weynich tijts mit malcander ge=
sproken hadden. soe is een yghelic te huus ghe
reyst ende men heeft opt eerste niet vernomen
wat dat si ghesloten hadden mit malcander :
Daer nae inden vasten so heeft hertoch kaerl
dat perlement gheordineert tot machelen en=
de van nuys op gheset

INt iaer ons heren dusent vier hondert ende
lxxiiij als dat bestant was wt ghegaen tus=
schen den coninc van vrancrijck ende hertoech
kaerl soe isser weder een bestant ghemaect een
iaer lanc durende  Ende in dit selfde iaer isser
een groet orloch op gheresen tusschen hertoch
kaerl ende dat bisdom van coelen Want doe rob
brecht bisscop van coelen dat bisdom woude mach
tich wesen soe hebben hem weer ghestaen die van
coelen die van nuys mit ander veel steden en=
de heren inden bisdom voerscreuen  Hier om is
die bisscop ghetoghen tot hartoch kaerl ende
heeft hem verworuen tot sijn hulper  Als dan
hartoch kaerl die rebellicheyt van coelen ende
sonderlinghe van die stede van nuys verno=
men heeft. soe is hi gecomen mit groet volc voer
nuys ende heeft die stede seer sterkelic belegen

hofhouding. Hij nam de uitnodiging aan.
Nadat ze enige tijd met elkaar hadden gesproken, is eenieder huiswaarts gekeerd. Aanvankelijk was er niets bekend over wat zij met elkaar hadden besloten.
In de vastentijd heeft hertog Karel zijn hofraad permanent in Mechelen gevestigd en opnieuw benoemd.

In het jaar 1474, toen het bestand tussen de koning van Frankrijk en hertog Karel was afgelopen, is er weer een bestand voor een jaar gesloten. In datzelfde jaar is er een grote oorlog uitgebroken tussen hertog Karel en het bisdom Keulen. Want toen bisschop Ruprecht van Keulen zijn bisdom wilde versterken, hebben Keulen, Neuss en andere steden en tegenstanders in het bisdom hem weerstaan. Daarom is de bisschop naar hertog Karel gegaan. Hij heeft gedaan gekregen dat de hertog zijn bondgenoot werd.
Toen hertog Karel had vernomen dat Keulen en in het bijzonder de stad Neuss in verzet waren gekomen, is hij met een grote legermacht tot voor Neuss opgetrokken. Hij heeft de stad met veel volharding belegerd.

Binnen nuys waren veel cloeker vechters in
ghecomen daer capiteynen of waren herman
lansgraef van hessen.die postolaet van colen
marcus ridder.ioncheer euert van witthem
ian van lijgkercken mit ander veel ridderen
ende knechten  Mer meest soe regierde dat
oerloech als principael capiteyn gheerlof he=
re van breenbach ridder  Hartoch kaerl had
de bi hem veel lombaerden ende enghelschen
die ter stont die waert in wonnen  Hartoch
kaerl heeft menichwerf die stede an gestormt
seer vreseliken ende oec grote scade ghedaen
an mueren poerten ende toernen ende veel bur
ghers doot ghescoten.mer die van nuys heb
ben hem stoutelic gheweert.ende groet volc doot
ghescoten van den ghenen die buten laghen
Dit beleg began omtrent sinte marien mag=
dalenen dach int iaer voerscreuen ende duerde al
tottet ander iaer omtrent sint ians mis Om
trent sinte barbaren so is daer ghecomen die co=
ninck van demarken mit graef gherijt van ol
denburch sijn broer ende mit hartoch vrederic
van bruynswijck mit den hartoch van mekelen
burch ende die graef van rippijn ende heeft sijn bes
te ghedaen om pays te maken Mer doe hi sach dat
hi niet en bedreef so is hi weder om ghereyst Die

Er waren veel moedige strijders Neuss binnengekomen met hun bevelhebbers Herman, landgraaf van Hessen en latere bisschop van Keulen; ridder Marcus; jonkheer Evert van Witthem; Jan van Lijgkercken en nog vele andere ridders en knechten. Maar de hoofdaanvoerder in deze oorlog was ridder Gerlof, heer van Bredenbach. Hertog Karel bracht veel Lombardiërs en Engelsen mee, die direct het buitendijkse land innamen.
Hij heeft herhaalde malen op verschrikkelijke wijze de stad Neuss bestormd. Ook heeft hij de muren, poorten en torens zwaar beschadigd en veel burgers gedood. De inwoners van Neuss hebben zich dapper geweerd. Ze hebben veel krijgsvolk buiten de stad doodgeschoten. Het beleg begon ongeveer op Sint-Maria Magdalenadag in het voornoemde jaar en duurde ongeveer tot het Sint-Jansfeest van het volgende jaar.
Rond Sint-Barbara arriveerde de koning van Denemarken, samen met zijn broer graaf Gerard van Oldenburg, hertog Frederik van Brunswijk, de hertog van Mecklenburg en de graaf van Rippijn.
De koning van Denemarken heeft zijn best gedaan om vrede te sluiten. Toen hij zag dat hij niets meer kon uitrichten is hij weer naar huis gereisd.

van colen hebben doen comen bi hem den key
ser frederic mit ouerlantsche hertoghen gra=
uen bisscoppen ende heren die zeer veel waren
om hulp te hebben tegens hartoech kaerl Ende
als die vasten ghecomen was soe sijn die van
colen wt ghereyst ende hebben hoer logijs ge
maect neffen nuys ouer den rijn ende heb=
ben grote scade ghedaen mit schieten in har=
toch kaerls heer  Mer ten lesten is die keyser
self ghecomen mit groter macht om hartoech
kaerl te verdriuen van dat beleg van nuys an
die sij vanden rijn daer hartoch kaerl lach Dic
wijls dan soe hebben si ghestreden tegen mal=
cander.mer den keyser en mochte hartoch kaerl
mit macht niet verdriuen Ende daer om so wort
ten lesten een tractaet gheordineert daer in wt
ghesproken wort.ende die legaet alexander sei
de dat segghen.als dat die paeus dese saken
soude eynden binnen een iaer.ende hier en bin
nen souden bey partyen hoer harnis wt doen
ende niet meer oerloghen  Ende nuys soude
oec hier en binnen onbeuochten bliuen ende staen
onder die protexi van den seluen legaet   Ende
aldus soe nam dat beleg sijn eynde Die key=
ser als hi wt den velde tot colen ghereyst was
so is hartoech kaerl oec tot sijn landen gereyst

De Keulse strijders hebben keizer Frederik laten komen met Duitse hertogen, graven, bisschoppen en een groot aantal heren om hulp te krijgen bij de strijd tegen hertog Karel.
Toen de vastentijd gekomen was hebben de Keulse strijders de stad verlaten. Zij hebben aan de overkant van de Rijn, dichtbij Neuss, hun kamp opgeslagen. Ze hebben grote schade aangericht door het leger van hertog Karel te beschieten. Op het laatst kwam de keizer zelf met een grote legermacht naar Neuss om hertog Karel en zijn belegeraars van de Rijnoever te verdrijven.
Zo hebben ze vaak tegen elkaar gestreden. De keizer kon, ondanks zijn macht, hertog Karel niet verdrijven. Daarom werd er uiteindelijk een verdrag opgesteld waarin – bij monde van de pauselijke gezant Alexander – het volgende werd vastgelegd. Op gezag van de paus moest het conflict binnen een jaar beëindigd worden. Beide partijen moesten binnen die tijd hun wapenuitrusting afleggen en mochten geen oorlog meer voeren. Neuss mocht ondertussen niet meer aangevallen worden en moest onder bescherming van dezelfde pauselijke gezant staan. Zo eindigde het beleg.
De keizer is toen vanuit het strijdperk naar Keulen teruggekeerd en ook hertog Karel is naar zijn land teruggereisd.

INt iaer ons heren dusent vierhondert ende
lxxv. alst bestant tusschen den coninc van vranc
rijck ende hartoech kaerl ten eynde was ghe=
comen . soe heeft die coninck weder om grote
scade ghedaen op hartoch kaerls landen beyde
te water ende te lande  Veel scepen hebben die
fransoysen op die zee verdoruen  Mer als die
hollanders daer teghens veel scepen weder
op die zee ghesent hadden soe en ghesciede die
scade niet meer soe groet  Die coninc heeft oec
veel lants ghebrant in piccardyen. in artoys
ende veel cleyn steetgens in ghewonnen  Als
dan hartoch kaerl dit heeft vernomen . noch
voer nuys legghende soe heeft hi hem verbonden
mit eduwaert den coninc van enghelant te=
ghens den coninc van vrancrijck Ende die co=
ninc van enghelant is te calis ouer ghecomen
mit grote macht van ridderen ende knechten
ende is in vrancrijck ghereyst om normandyen
in te winnen  Des ghelijc soe is hertoch kaerl
oec ghecomen in vrancrijck om sijn leet te wre
ken  Mer als die coninc van vrancrijck sach
dat hi verheert was . soe heeft hi pays of be=
stant ghesocht  Ten lesten soe isset daer toe
ghecomen dat die coninc van vrancrijck he=
uet pays verworuen mit den coninc van en=

In 1475, toen het bestand tussen de koning van Frankrijk en hertog Karel ten einde was gekomen, heeft de koning weer veel schade berokkend aan de gebieden van hertog Karel, zowel op het water als op het land.
De Fransen vernietigden veel schepen op zee. Toen de Hollanders als verweer daartegen opnieuw veel schepen de zee opgestuurd hadden, werden de verliezen minder groot.
De koning heeft ook veel gebieden in Picardië en Artois door brand verwoest. Hij heeft daar veel kleine steden veroverd.
Toen hertog Karel dit hoorde heeft hij, terwijl hij nog voor Neuss lag, een verbond gesloten met koning Edward van Engeland tegen de koning van Frankrijk. De koning is naar Calais gekomen met een grote legermacht, bestaande uit ridders en schildknapen. Hij trok Frankrijk in om Normandië te veroveren.
Tegelijk kwam hertog Karel ook naar Frankrijk om wraak te nemen voor het kwaad dat hem was aangedaan.
Toen de koning van Frankrijk zag dat hij verslagen zou worden, heeft hij een vredesbestand voorgesteld.
Uiteindelijk kwam het ervan dat de koning van Frankrijk vrede heeft gesloten met de koning van

ghelant in deser manieren als dat des conincs
soen van vrancrijck soude trouwen des co=
nincs dochter van enghelant  Ende hier en bin
nen tegens dat dese kinder out genoech wor=
den souden. soe soude normandyen noch bli=
uen onder den coninc van vrancrijck Hartoch
kaerl en heeft gheen pays willen maken mit
den coninc van vrancrijck mer hi heeft ghema
ket bestant neghen iaer durendeEnde als dit
ghedaen was. soe is een yghelic te huus ghe=
reyst  Buten dit bestant bleeft buten ghesoent
die graef van simpool waer om doe hi ghewe
ken was tot berghen in henegouwen soe wort
hi daer gheuanghen  Ende want hi des co=
nincs van vrancrijcs dienaer hadde gheweest
soe dede hartoch kaerl hem ouer leueren in des
conincs hant  Ende die coninc heeften te parijs
doen onthoefden
INt iaer ons heren dusent vier hondert en=
de lxxv.nae sinte michiels dach als dat bestant
ghemaect was tusschen den coninc van vranc
rijck ende hartoch kaerl. soe is hartoech kaerl
mit groter macht ghereyst int hertichdom van
loreynen om den hartoch van loreynen daer
wt te verdriuen . want die hartoech van lo=
reynen hadde hartoech kaerl ontseit die wile

Engeland. Hierbij werd overeengekomen dat de zoon van de koning van Frankrijk zou trouwen met de dochter van de koning van Engeland. Normandië zou ondertussen in bezit van de koning van Frankrijk blijven, ook wanneer de kinderen volwassen waren geworden.
Hertog Karel heeft geen vrede willen sluiten met de koning van Frankrijk. Hij sloot een bestand dat negen jaar zou duren. Nadat dit was gebeurd is iedereen naar huis teruggekeerd.
De graaf van Saint-Pol bleef buiten het bestand en de verzoening. Hij was naar Bergen in Henegouwen gevlucht en werd daar gevangengenomen. Hertog Karel leverde hem over in handen van de koning van Frankrijk omdat hij dienaar was geweest van de koning. De koning heeft hem in Parijs laten onthoofden.
In het jaar 1475, na het feest van Sint-Michaël en nadat het bestand was gesloten tussen de koning van Frankrijk en hertog Karel, is de hertog met een grote legermacht naar het hertogdom Lotharingen getrokken om de hertog van Lotharingen te verdrijven. Want de hertog van Lotharingen had hertog Karel bestreden in de tijd dat

dat hi voer nuys lach. ende hadde mit die swit=
sen grote scade ghedaen in hartoch kaerls lan=
den twelc hi nv wreken woude Hi is dan ghe
comen mit groter heer craft in loreynen ende
veel steden ende sloten ghewonnen.  ende veel
dorpen verbrant   Ende als die hartoch van
loreynen sach dat hi hem niet en mochte weer
staen soe is hi geweken in vrancrijck Daer nae
heeft hertoch kaerl die stede van nansy bele=
ghen ende ten lesten wortet hem op gheghe=
uen . ende hi heeftet beset mit sijn volc  Als
hi dan dat lant van loreynen in ghecreghen
hadde soe is hi ghereyst in sauoyen om den her
toch van sauoyen te baten te comen . want si
grote scade gheleden hadden vanden switsen
om sinen wille  Hier om soe heeft hi hem be=
reyt om die switsen in te winnen  Mer ley=
ders sijn victorien sijn nv al ghedaen . ende
dat als veel luden vermoeden om dat hi die
gheestelike hant tribuleerde  Mer ic vermoe
nochtans dattet wt sijn edel hart niet en quam
mer wt quader informacien van sijn raets lu
den  Hier of waren die principael . meester
anthonis hanneron . ende meester ian die
leeu . mer meester ian leeuwe die maecte in=
den aduent voer karmissen meerre tribulaci

hij voor Neuss lag. Samen met de Zwitsers had hij een spoor van vernieling achtergelaten in de gebieden van hertog Karel. De hertog wilde zich wreken en kwam met een grote legermacht in Lotharingen, waar hij veel steden en kastelen heeft veroverd en veel dorpen in brand heeft gestoken.
Toen de hertog van Lotharingen besefte dat hij hem niet kon weerstaan, is hij uitgeweken naar Frankrijk.
Hertog Karel heeft daarop Nancy belegerd. Na lange tijd gaf de stad zich aan hem over. Daarna heeft hij de stad met zijn manschappen in bezit genomen.
Nadat hij Lotharingen ingenomen had, is hij naar Savoye getrokken om de hertog van Savoye hulp te verlenen. Als gevolg van de steun aan Karel had men daar grote schade geleden door toedoen van de Zwitsers. Daarom heeft hij zich gereed gemaakt om de Zwitsers te overwinnen.
Maar helaas is het gedaan met zijn overwinningen. Veel mensen vermoeden dat dat komt omdat hij de geestelijke stand verdrukte. Ik vermoed echter dat niet zijn edelmoedigheid maar misleidende informatie van zijn raadslieden hem parten speelde. Hieronder waren de hoofdpersonen meester Anthonis Hanneron en meester Jan de Leeuw. Meester Jan de Leeuw zorgde in de adventstijd voor meer onrust

te delf dan ye te voren ghesien of ghehoert was
in hollant  Ende seer corts daer nae alsmen
screef dusent vierhondert ende lxxvi soe hadde
hartoch kaerl daer nae een strijt teghens die
switsen die hi verloes ende daer bleuen al sijn
iuwelen Daer nae is in hollant ghecomen om=
trent sinte iohans misse Jan van boschusen .
ende heeft noch meer tribulaci ghemaect  on=
der die gheestelicheyt . ende daer omtrent soe
hadde hertoch kaerl die anderde strijt tegens
die switsen die hi oec verloes mit veel volcs :
Jn dat selfde iaer nae onser vrouwen dach van
hoere gheboertenis soe starf heer gherijt van
poelgheest regael abt van egmondt ende daer
wort een ander ghecoren . die sijn naem was
heer claes van adrichem een cloec wijs man Doe
quam daer hertoch kaerls bastaert broer die ge
noemt was Jan van burgongen. ende woude
die abdye van egmondt in commendis hebben.
ende creech in sijn hulp heer ian van egmondt
die daer een belech maecte voer dat cloester :
Daer wasser een ghehieten dirc van rijck die
dat beleg regierde . ende die wart siec in dat
belegghe ende bleef siec tot dat hi starf  Ten
lesten soe brac dat beleg op . ende heer claes
van adrichem creech die confirmaci van roemen

in Delft dan ooit in Holland gehoord of gezien was.
Zeer kort daarna, toen men 1476 schreef, streed hertog Karel tegen de Zwitsers. Hij verloor de strijd. Al zijn kostbaarheden werden door de Zwitsers buitgemaakt.
Omstreeks Sint-Jansdag kwam Jan van Boshuysen naar Holland. Hij heeft nog meer onrust gezaaid onder de geestelijkheid.
In die tijd voerde hertog Karel de tweede strijd tegen de Zwitsers, die hij met veel krijgsvolk ook verloor.
In datzelfde jaar na Maria-Geboorte stierf heer Gerard van Poelgeest, regaal abt van Egmond. Er werd een andere abt gekozen. Zijn naam was heer Klaas van Adrichem. Hij was een wijs man en sterk van geest.
Toen kwam Jan van Bourgondië, de bastaardbroer van hertog Karel. Hij wilde dat de abdij van Egmond aan hem werd toegewezen. Hij kreeg daarbij hulp van heer Jan van Egmond, die het klooster belegerde. Iemand die Dirk van Rietwijk heette, leidde dit beleg. Hij werd ziek terwijl hij de abdij bezette. Hij werd niet meer beter en stierf.
Uiteindelijk werd het beleg opgebroken. Klaas van Adrichem kreeg de bevestiging uit Rome.

ende wart mit groter eerlicheyt regael abt
van egmondt
INt iaer ons heren M. ccc. lxxvij.nae iaers
dach als die gheestelike hant die scatting sou
de betalen.soe lach hartoch kaerl voer nansy
wantet hem weder of ghewonnen was vanden
hartoch van loreynen ende omtrent dertiendach
soe hadde hi daer weer een strijt teghens sijn
vianden daer hi god betert in doot bleef nae
dat hi hollant regiert hadde tiendalf iaer di=
en god ghenadich sy Ende hi en liet gheen kin=
der achter dan maria sijn enighe dochter.die
daer na trouwede hartoech maximiliaen van
oestenrijck des keysers frederics soen

Dit boec is voleynt.by my gheraert leeu.
ter goude in hollant   Anno M. CCCC.
lxxviij. opten lesten dach van september

Hij werd met grote eer benoemd tot regaal abt van Egmond.
Na Nieuwjaarsdag 1477, toen de geestelijkheid belasting moest betalen, lag hertog Karel voor Nancy, dat weer terugveroverd was door de hertog van Lotharingen. Omstreeks Driekoningen ging hij daar opnieuw de strijd aan met zijn vijanden. Hij vond er, godbetert, de dood.
Hij had Holland tien en een half jaar geregeerd. Moge God hem genadig zijn.
Hij liet geen andere kinderen na dan Maria, zijn enige dochter. Zij trouwde naderhand met hertog Maximiliaan van Oostenrijk, de zoon van keizer Frederik.

Dit boek is voltooid door mij, Gheraert Leeu
te Gouda in Holland. Anno 1478,
op de laatste dag van september.