Op 30 maart 1588 dienden de vertegenwoordigers van het Goudse stadsbestuur een door Gouda opgesteld vredesplan in bij de Staten-Generaal in Den Haag.
Het vredesplan, uitgewerkt in dertig artikelen, beoogde een einde te maken aan de oorlog met Spanje. Het plan kreeg aanvankelijk niet veel steun van de andere gewesten en steden. Maar in mei, na een volgende Statenvergadering, meldden de Goudse vertegenwoordigers na terugkeer in hun stad aan de vroedschap dat 'de meeste steden' ermee instemmen, mits hun 'principalen' dat ook zouden doen. En daar ging het mis. Blijkbaar zagen de bestuurders van de andere steden toch niets in het vredesvoorstel. Tenminste, het keerde nooit terug in de Statenvergaderingen en het werd nooit aan Spanje gepresenteerd.
Weinig realistisch
Heel verbazingwekkend is dat niet als je naar de inhoud van het vredesvoorstel kijkt. Het komt erop neer dat Spanje alsnog instemt met de vrijheid van godsdienst in de Nederlanden en dat de Spaanse koning zijn gezag inperkt in lijn met de Unie van Utrecht uit januari 1579, waarin de noordelijke gewesten vastlegden samen tegen Spanje op te trekken en onderling afspraken maakten over belastingen en religie. Alle geweld wordt vervolgens vergeten en vergeven. Dat Spanje zou instemmen met dit vredesvoorstel dat hen niets anders dan een einde aan de oorlog zou brengen, moet ook toen nauwelijks te verwachten zijn geweest. Juist omdat het Spaanse leger steeds verder oprukte in de noordelijke gewesten, na de Zuidelijke Nederlanden weer onder hun gezag te hebben gebracht.
Soevereiniteit bij de Nederlanden
Ook op politiek vlak wezen de ontwikkelingen in deze jaren in een andere richting dan vrede sluiten met Spanje. Aanvankelijk poogde men om de soevereiniteit over de Nederlanden over te dragen aan een andere vorst, eerst aan de Franse koning Hendrik III en daarna aan de Engelse koningin Elisabeth I. Maar beiden hadden geen zin om het gezag over de roerige contreien over te nemen tegen de zin in van de Spaanse koning. Dat leidde ertoe dat in de Nederlanden steeds meer werd gesproken om de soevereiniteit te leggen waar die volgens een nieuwe opvatting hoorde, namelijk bij de gewesten zelf. Die zouden samen een onafhankelijke republiek moeten vormen.
Gouda meest liberale stad
De vraag is dan ook waarom en hoe dit Goudse vredesplan tot stand kwam. Een antwoord is niet goed te geven, omdat in de verslagen van de Statenvergaderingen, noch van de vroedschap argumenten voor het vredesplan, voor of tegen, worden genoemd. Wel is duidelijk dat Gouda in die tijd de meest liberale stad van de Republiek was die het uitgangspunt van de vrijheid van geweten serieus nam. Terwijl elders in Holland de politiek steeds meer bepaald werd door de gereformeerden en daarmee de ruimte voor katholieken en andersdenkenden steeds beperkter werd. Onlangs had Dirck Volckertsz. Coornhert zich in Gouda gevestigd omdat hij zich niet meer veilig voelde in Delft.
Vraagteken bij de rol van Vranck
Opmerkelijk is dat in Gouda tussen 1583-1589 Franchois Vranck[1] werkt als pensionaris, de belangrijkste 'ambtenaar'. Vranck zou later, als hij in dienst is van het Hof van Holland, een betoog schrijven wat een rechtvaardiging moet zijn van de Republiek, namelijk dat de soevereiniteit ligt bij de regenten als vertegenwoordigers van het volk. Vranck was, met Johan van Oldenbarnevelt, ook tegen het aanbieden van de soevereiniteit van de Nederlanden, eerst aan de Franse koning Hendrik III en daarna aan de Engelse koningin Elisabeth I.
Welke rol Vranck heeft gespeeld bij de formulering van het Vredesplan is niet duidelijk. Als pensionaris van Gouda was hij de persoon die de tekst van het Vredesplan opgeschreven moet hebben. Maar omdat het plan haaks staat op zijn persoonlijke visie, lijkt het erop dat hij slechts opschreef wat hem werd gedicteerd door de vroedschap.
Wel is zeker dat hij één van de Goudse afgevaardigden was die het Vredesplan presenteerden in de Statenvergadering. Maar heeft hij het daar vol overtuiging verdedigd? Het blijven vragen waarop we geen antwoord hebben.
Voor dit artikel is gebruik gemaakt van:
- J. Huges, Een Goudsch Vredesplan van 1588 en nog iets over mr. Franchois Vranck, in Bijdragen voor Vaderlandsche Geschiedenis en Oudheidkunde, 4e reeks, 9e deel (1910), pag. 157-168.
- Gouda - Vroedschapsboek 1579-1601, 11 foliobladzijden over het vredesplan.
[1] mr. Francois Vranck (ca.1555-1617) werkte in 1578 als advocaat bij het Hof van Holland. Hij was pensionaris van Gouda van 1583-1589. Daarna kreeg hij dezelfde functie aangeboden van Utrecht en later ook van Leiden, maar hij wijst die af en vestigt zich als advocaat weer in Den Haag. Dat hij niet inging op deze lucratieve aanbiedingen is wel uitgelegd als dat hij door zijn Goudse ervaringen niet meer in dienst wilde zijn van een vroedschap en dus hun politieke lijn zou moeten volgen.
242r
Vroetschap gehouden den xxven Marty
1588 /
Vp huijden hebben de v gecommitteerde ter Vroetschap
gecommuniceert / d' Articulen bij henlieden opt stuck vanden
Vredehandel ontworpen / Ende naer rijpe
delibiraetien der zeluer sijn die gearresteert
zulcx hier naer volght.
[[1]] Raeminghe vande Conditien / opte welcke Schout
burgermeesters / Schepenen / raed / ende
vroetschappen der Stede vander Goude voor
heurlieder advijs verstaen / datmen soude mogen
versoucken het maecken van een vaste vrede
tusschen den Coninck van Spaegnien ter eenre
ende de gevnieerde nederlantsche
provintien ter andere zijde.
j
[[2]] Dat alle offensien / Injurien / beschaedicheden ende generalicke
alle wegen van feijten datelicke / ende andere wercken tot
achterdeel van Zijne Majesteit ofte ijemant anderts geattenteert
gedaen / geschiet / ende volbracht met woorden ofte wercken
ter zaecken vanden oorloghen / veranderinghe ende beroerten /
sedert den jare lxvi tot deesen daeghe sullen wesen /
sijn ende blijuen vergeuen / vergeten / ende geacht als nijet
geschiet / geattenteert / ofte volbracht. Sulcx dat ter
zaecken vandien / ten eeuwigen daegen / gheen vermaen / molestaetie
[1] [Pacificatie / Conditien van Vreede] in de marge, andere hand
[2] [alle injurien attentaten etc. vergeven en vergeten] in de marge, andere hand
hertaling
242v
quellinghe ofte ondersouck gedaen / noch eenighe
Consideraetien daer op genoomen sall worden teghen wat
Persoon het selue soude moeghen wesen / ofte wat perthie
De selue gehouden / ofte gevolght soude moegen hebben /
Ende den geenen deesen contrarierende directelick ofte
indirectelick (onder wat pretecxt het waere) sullen
bij alle Officieren / maegistraeten / ende justicieren
gestraft worden / als gewelt doende tegen deesen
tractaete / ende als verstoorders / vanden gemeenen ruste /
ende vrede exemplaerlick / ende aenden Lijue nae gelegenheit
vande zaecken [[1]] Tot welcken eijnde alle sententien
decreten / proscriptien / ende arresten ter saecke voorschreven
gewesen / gemaeckt / vercondicht / ende vvtgegaen / In deese
ofte andere Landen / bij deesen gehouden worden voor
gecasseert / gerevoceert / ende te nijet gedaen / ende
sullen oock vvt de gemeenen registren ende protocollen
vvtgeschrabt ende geroeijeert worden.
ij
[[2]] Ende specialick wort mits deesen Inder manieren voorschreven
gestelt in vergevinge ende vergeteniste het affbreecken
ende ruijneren vanden kercken / cloosteren / beelden ende andere
geestelicke plaetsen ende huijssen / het verthijen van sijner
Majesteits heerschappie / affworpen van des selffs wapenen
den eedt daer op gedaen / metten gevolghe / ende
aencleven vandien mitsgaeders het affbreecken van sijne Majesteits Casteelen
sterckten / ende voorsteden bij wien tselue gedaen mach wesen
[[3]] beloeuende geen andere Castelen / ofte starckten / noch oock
eenighe voorsteden / ofte huijssen binnen een vierendeel
mijlen bij de Steden / wederom op te rechten ofte te bouwen /
offte gedoogen opgerecht / ofte gebouwt te worden / ter
plaetsen daer die geweest hebben / ofte in eenige ander
binnen de voorzegde Nederlanden ten eeuwigen daegen / houdende
[[4]] oock voor goet ende van waerden de versterkinghe ende
fortificatien vande Steden / ende andere sterckten / gedurende
den oorloghe binnen de voorzegde Landen gedaen / Consenterende
dat de selue sullen ten eeuwigen daeghen / moeghen worden
onderhouden / gerepareert ende in goede defentie gehouden /
Sonder dat wij onse naecoemelingen ofte yemant van onsen
tweghen / sulcx sullen verhinderen / ofte beletten / doen
verhinderen ofte beletten / off dat wy die Immermeer sullen
moegen doen affbreecken / ofte verminderen.
iij
[[5]] Dat binnen den geunieerden provintien / de religie sall
blijuen In alsulcken staete / als die tegen woordich es
sonder dat Immermeer daer Inne eeniche veranderinghe
sall moegen geschieden / ende in andere provintien tegenwoordich
onder sijner Majesteits macht zijnde / Sall de Roomsche religie
[1] [Pacificaetie van Gent Articulo 10, 13] in de marge
[2] [alle gewelt vergeven] in de marge, andere hand
[3] [geen Castelen te bouwen] in de marge, andere hand
[4] [alle nieuwe fortificatien in staat te laten] in de marge, andere hand
[5] [de Religie te blijven] in de marge, andere hand
hertaling
243r
[[1]] alleen Int openbaer worden geexerceert behoudende nochtans
dat In deene noch andere provintie / nijemant van wat
natie / ofte conditie hij zij Immermeer sall worden ondersocht
In sijn conscientie / ofte daeromme sall moegen worden vervolght
beswaaert / gecauseert / ofte gestraft In eenigher manieren.
iiij
[[2]] Gemerckt dat meest alle de elenden swaricheden ende
miserien deesen Landen sijn ouer gecoomen deur de onverdraghelicke
scherpheijt ende strengicheijt der geestelicke Jurisdictien ende placcaeten
opt stuck vande religie gemaeckt / alleen tot ondersouck vande
Conscientien / ende verminderinghe vande wettelicke gerechten dienende
ende dat nijet moegelick zall zijn / d'Ingesetenen der voorzegde
Landen / Immermeer in ruste te houden / zoo langhe de
selue tweederleij Jurisdictien / ende tvoorsegde ondersouck der
conscientien / ende placcaeten souden worden onderworpen / Soo sal
ouer alle de voorzegde geunieerde provintien ten eeuwigen daeghen
de voorschreven geestelicke Jurisdictien in alles cesseeren ende blijuen
geabrogeert ende te nijette gedaen / ende specialick oock alle
de decreten van Constanz ende Trenten mitsgaeders allen
de placcaeten opt stuck vande religie In deese Nederlanden
geemaneert / gelijck alle de voorschreven Jurisdictien / decreten ende
placcaeten worden abrogeert / ende te nijet gedaen mits deesen
zoo veele de voorzegde landen aan gaet / Sonder dat de
zelve Int heymelick / ofte openbaer bij ijemant van wat
staete ofte Conditie hij zij / sullen moegen worden
binnen de voorschreven geunieerde provintien geexerceert ingestelt
ofte te wercke geleyt / opte verbeurte vanden Lyue
Indien yemant hem sulcx soude willen onderwinden / ofte
vervorderen Maer sullen alle zaecken van wat Conditie
ofte natuijren / ende ouer wat persoonen het zij staen ter
Judicature vanden ordinarisen wereltlicken rechters vanden
Landen / steden / ende leden der zeluer / die de selue
sullen berechten naede beschreven rechten oude ende wel
her gebrachte coustumen / ende previlegien vanden Lande
steden / ende leden der selffuer.
v
[[3]] Omme den ingesetenen der voorschreven Landen / volcoemelijk te verseeckeren
sijne Majesteits meeninghe ende Intentie nijette wesen / henlieden
ofte bij yemanden der seluer / wt wat zaecken het soude
moegen wesen / te handelen met strengheijt / straffheijt / ofte
gewelt van wapenen / maer alleen met rechte ende Justitie
ende volghende den previlegien / vanden Lande / Soe sall de selue
confirmeren alle de previlegien / coustumen gerechticheden ende
Vrijheden der voorschreven Lande / ende ijeder provintie / stadt / ofte
Lith des seluer van outs toecoemende / ende byden princhen der
seluer verleent ende gegeuen / ende sall beloven voortaen nyet te
[1] [geen inquisitie] in de marge, andere hand
[2] [geestelijcke Jurisdictie te aboleren, en aen de wereltlijke Rechter] in de marge, andere hand
[3] [confirmatie van de blijde Incoompste van brabant articulo 1] in de marge
[previlegie van keijserlicke Majesteit 1346] in de marge
[??? van sijne Majesteit] in de marge
[privilegien mainteneren] in de marge, andere hand
hertaling
243v
disponeren / ordonneeren / ofte gebieden / doen disponeren ordoneren
ofte gebieden / noch gedooghen bij ijemanden / gedisponeert
geordonnneert / ofte gebooden te worden / vantlijff / goet /
ofte bloet vande ijmande vande voorschreven Ingesetenen van
wat Staete / ofte conditie hij zij / ofte om wat saecken
het soude moegen wesen / anderts dan bij voorgaende
sententie gewesen / nae de beschreuen rechten / previliegien
ende lofflicke Coustumen vande voorschreven Landen / bij den genen
die nae de selue previlegien wettelick gestelt / de
ordinarise Jurisdictie / ouer des selffs persoon / goet / ende
bloet es competerende
vj
[[1]] Ende Ingevalle eenighe zaeken gevonden mochten
worden die bij de ordinarise justie nijet soude connen
worden gerecht / soo en sall zijne Majesteit noch ijemant
van des selffs wegen / de selue zaecken met gheen datelicke
wegen van wapenen / ofte andertssints aenvanghen ten sij
t zelue eerst den Staeten generael / ende vande provintie
daer t zelue valt (staetsgewijs daer op beschreuen sijnde)
aengedient / ende bij den seluen nijet connende daerinne met
andere middelen voorsien worden / goetgevonden worde / de
wapenen / ofte andere / datelicke wegen daer inne te
gebruijcken.
vij
[[2]] Ouermits oock dat de voorschreven Nederlanden ende de Ingesetenen
vandien / deur de langdurighe oorloghen nu grootelijcx sijn
beschaedicht ende vermindert in haer welvaeren ende daerome
nootelick met een geduijrighe gestaedige ruste / ende vrede
wederom verquickt ende in heur oude fleur gebracht
moeten worden / ins gelijcx oock omme de Ingesetenen te
verseeckeren / dat sijne Majesteit ofte ijemanden van sijnen twegen
hemluiden nijet en sall met gewelt van wapenen onder
pretecxt van wtheemsche oorloghe ouervallen / soo en sall
zijne Majesteit ofte sijne naecoemelingen noch ijemant anderts
geen oorloge waepeningen / ofte hertochte te water / ofte te
Lande binnen de voorschreven Nederlanden aenvanghen / beginnen /
aennemen / ofte vouren noch oock eenich wtheemsch crijcxsvolck
binnen de voorschreven Landen brengen / Ten waere de Generaele
Staeten vanden voorschreven provintien ende specialick den Staten
vande provintie daer de wapeninghe soude geschieden
ofte het Crijcxsvolck gebracht worden daerop eerst
beschreuen sijnde sulcx consenteerden / goetvonden ende
toestonden. Ende oft gebeurde dat sonder
tselue consent / ijemant hem vervorderde eenighe
Crijcxs rustinghe ofte wapeninghe te water ofte te
lande te beginnen / ofte eenigh Crijcxsvolck van buijten
[1] [geen justitie door gewelt administreren] in de marge, andere hand
[2] [blijde Incoomste van brabant articulo 3o] in de marge
[previlegie vande hertogin margriete ende vande hertoginne Marie] in de marge
[Edict articulo 3o] in de marge
[tractaet met Henegouwen articulo 12 / 13 /] in de marge
[geen oorlog aenvangen als met consent van de staten] in de marge, andere hand
hertaling
244r
in deese Landen te brenghen tsij deur hen seluen / ofte onder pretecxt
van eenich bevel / ofte Comissie van sijne Majesteit / ofte van ijemant
anderts / Soe sullen den Gouuerneur Generael ende vande
provintien / de Staten generael ende van ijeder provintie / steden ende
leden der seluer int besondere bij deesen wesen --
geauthoriseert ende gelast (nijet tegenstaende de voorschreven
Commisien / de begonste Crijcxsrustinghe ende wapeninge
te stooren / verstroeijen / ende den gewapenden te wederstaen /
bevechten ende te slaen / als vianden vanden voorschreven landen / -
Sonder ander bevel / last ofte Comissie te -
verwachten dan t inhouden van deesen
viij
[[1]] De Staten generael vande Nederlantsche provintien mitsgaeders
oock van ijeder provintie / ofte van eenighe steden ofte leden
der seluer int besondere / sullen moeghen tallen tijden
ende soo dicwils henlieden dat goet duncken sall / worden beschreeven
ende vergaederen bij gemeen consente / ofte opte beschrieuinghe
van eenige der voorschreven provintien / steden / ofte leden der seluer
Int besondere / tot alsulcken plaetse als henlieden ghoetduncken
zall omme alldaer te handelen van zaecken den voorschreven -
Lande int gemeen / ofte eenighe der seluer int particulier
aengaende ende besonder op saecken betreffende de onderhoudinge
van deesen tractaten / daer een ijegelick volgende de spetiaelen
ofte generalen last van sijnen principale vrij sall staen te
proponeeren / advijseren en resolveeren ende de genoomen
resoluente (deesen tractate conform) te effectueeren
sonder van Zyne Majesteit / ofte van des selffs gouuerneur generael
ofte vande provintien / daer toe eenich naer der consent dan
t inhouden van deesen te verwachten ende sonder tegens de seluer
ofte sijne naecoemelingen ijet daerom te misbeuren / ofte daerome
begrepen wedersijen / ofte achterhaelt te worden Op
peijne van gestraft te worden aenden lijve als Infracteurs van
deese vrede / indien ijemant hem vervordert daer van -
ijemanden te achterhaelen / ofte te begrijpen in eenigher
manieren.
ix
[[2]] De Magistraten / schutterien / ende borgeren vanden Steden der
voorschreven geunieerde provintien / Sullen oock behouden de
bewaringhe elcx van hare Steden ende sullen de Stadt
houder ende de magistraeten daer op stellen alsulcke deeckenen
Cappiteijnen ende andere Officieren mitsgaeders alsulck
wapeninghe / ende ordre op hare wachten als zij tot haere
verseeckeringhe sullen goetvinden.
[1] [Previlegie van Maria Incoompste van brabant articulo 41] in de marge
[De staten te vergaderen alst haar gelieft] in de marge, andere hand
[2] [Tractaet met Henegouwen articulo i2] in de marge
[de bewaring van de steden en de magistraat en Borgerij] in de marge, andere hand
hertaling
244v
x
[[1]] Ende oft gebeurde dat zijne Majesteit off des selffs naecomelingen
t eenigen tijden ijet gebooden / ordonneerden / ofte statueerden
bij hen seluen / ofte ijemant anderts / twelck int geheel
ofte deel directelick ofte indirectelick den inhouden van desen
Tractate / contrarieerde / Soo sullen de Gouuerneurs
generael / ende vande provintien / mitsgaeders alle de baenderheren
ridderen / Eedelen / Officieren / Magistraten / borgers
Ende Ingesetenen vande Steden ende platten lande / ende ijeder
der zeluer vrij zijn vande eedt / die sij respectivelick
sijne Majesteit sullen hebben gedaen ende hem alle diensten
ende gehoorsaemheijt weijgeren / nijet alleen int volbrengen
ende obedieeren vant ghene henlieden contrarie deesen sall sijn
geordert ende bevoolen. Maer oock van alle andre
diensten / diemen den heere schuldich es / tottertijt toe bij sijne
Majesteit ofte zijne naecoemelingen alle gebreecken sullen wesen
gerecht tot contentemente vande Staten Generael ende
vande provintie daer t gebrek valt ende omme alle
gebreecken met gemeenen macht vande Nederlanden steeden
ende leden der zeluer te moegen weeren / Soo sall
sijne Majesteit totten seluen eijnde cormfirmeren ende approberen
mits deesen de unijen ende verbonden tusschen de provintien /
steden / ende leden der seluer gemaeckt te weten
de unijen tusschen den Eedelen ende steden van hollant /
Seelant / ende west vrieslant gemaeckt in den jaere
LXXVJ tich tusschen alle de provintien tot bruijssel
gemaeckt / upten xvijen January xvc Lxxvij tich ende
naerder unie tot Athrecht gemaeckt In den Jaere Lxxix
voor zoeveel die bij deesen Tractate nijet en worde
specialick gederogeert.
xj
[[2]] Sijne Majesteit en sall geen nieuwe Munte slaen binnen de
nederlanden / noch de munten hooghen off laeghen
noch gedoogen geslaeghen ofte gehoogt te worden
en sall oock geenderleij Contributien belastinghen exactien
ofte beswaernissen over de persoonen ofte goederen vande
Ingesetenen der nederlanden ofte andere de landen
frequenterende / vorderen / opstellen off heffen / off gedoogen
bij ijemanden gevordert opgestelt ofte geheeuen te worden
Sonder eerst te hebben volcoomen Consent vande staeten
generael ende van ijeder provintien stadt ofte Lidt der seluer
xij
[[3]] Sijne Majesteit sall alle sijn wtheemsch Crijcxsvolck van
wat natien die zijn / wtte Nederlanden doen vertrecken
binnen den tijt van veerthien daeghen nae de publicaetie van
deesen ende wt bourgondien binnen den tijt van veerthien daegen
daernae ende van gelijcken sullen de Staten vande geunieerde
[1] [blijde incoompste] in de marge
[alle de unien sullen de provintien gemaant te confirmeren] in de marge, andere hand
[2] [Munte] in de marge, andere hand
[geen belasting sonder consent] in de marge, andere hand
[3] [wederzijts wtheemsche militie te vertrecken] in de marge, andere hand
hertaling
245r
provintien binnen den tijt van een maent nae de publicaetie doen
vertrecken alle het wtheemsche Crijcxsvolck / in haren dienste
zijnde.
xiij
[[1]] Ende binnen een Maent nae de voorseyde publicaetie Sall de
vergaederinghe vande generale Staten vande Nederlanden solempnelick
worden beschreven / ende vergaedert zijnde nijet scheijden voor ende
alleer alle de poincten ende articulen van deesen tractate
effectuelick volbracht zijnde / naer hare forme ende Jnhouden het
Jnlantsche Crijcxsvolck daer naer ten wedersyden affgedanckt
sall syn / Sonder eenige jn dienste / ofte waertgelt te behouden
vvtgesondert dat syne Majesteit met Jngeboorenen sall beseth
[[2]] houden de starckten / ende plaetsen / grensende aende naegeburighe
rijcken / Daer voorden Jare Lxvj tich ordinarise garnisoenen
gehouden zijn geweest / ende jn sulcken getaele / als ordinarie
gebruyckt es geweest / ende de benden van ordonnantien / ende de
[[3]] Staten vande voorseyde geunieerde provintien / Sullen onder tbeleyt
vande Admirael generael vande See / tot beveijlinghe vande See
[[4]] ende negotiaetie (die apparentelick eenen tyt Langh seer
onvejlich sall zyn) jn dienste houden / twaelff goede schepen
van oorloghe
xiiij
[[5]] Sijne Majesteit sall tot Gouverneur generael van deese Nederlanden
stellen –--------- –---------- ende tot Admirael vande See
ende Gouuerneur over Hollant / Seelant ende Vrieslant Graue
[[6]] Mauritz van Nassauw / de welcke boven den ordinarisen eedt
aen handen vande Staten generael sullen sweeren / dit tractaet
te onderhouden jn alle zyne poincten ende articulen / dat sij
nimmermeer ter contrarie vandien en sullen doen / noch gedoogen
gedaen te worden / directelick ofte Jndirectelick / allwaert oock
dat hen sulcx by zyne Majesteit bevoolen worde / ofte bleecke
ijemanden anderts bevoolen te zyn / Dat zij den Staten generael
[[7]] sullen aendienen all dat tot haerder Kennisse coomt deesen
contrarierende / ende dat sij noch jn raet noch jn daet nijet en sullen
gebruijcken / noch gedoogen gebruijckt te worden / jn eenige
publycke zaecken der Nederlanden ijemanden buten de selve
Nederlanden gebooren / Maer alles tot haer ampt dienende
rechtelick / ende wettelick administreren / deur de ordinarise
raeden / ende officieren daer toe wettelick gestelt /
xv
[[8]] Van gelijcken sall den raet vande saecke van Staten / secreten vande
finantie / ende parlementen worden gefourniert met advijse vande
zelve generale Staten van Jngeboorenen vande Landen ende
vande respectiue provintien / die de welvaert der selver
toegedaen / den Staeten aengenaem zynde / ende met henluiden aengehouden
hebben vant begintsel der beroerten aff totten eynde toe /
die mede gelycken eet doen sullen alsvooren geseijt es / nae
[1] [vergadering staten generaal] in de marge, andere hand
[2] [besetting guarnisoenen] in de marge, andere hand
[3] [tractaet met Henegouwen articulo i2 /] in de marge
[4] [12 oorlogschepen ter zee] in de marge, andere hand
[5] [tractaet met Henegouwen articulo 11 /] in de marge
[6] [gouverneur en admiraal over Hollant, zeelant en vrieslant grave Maurits] in de marge, andere hand
[7] [tractaet met Henegouwen jn articulo 15 / 18 / in fine] in de marge
[ingeboorene gebruycken in Raad van Staten] in de marge, andere hand
[8] [ut supra] in de marge, andere hand
[tractaet met Henegouwen articulo 6 / 16 / 18 in fine] in de marge
hertaling
245v
de sententien ende advijsen vande welcke ofte tmeerendeel der
zelver alle zaecken geexpedieert sullen wesen / ende
sullen de depeschen aen ijeder provintie addresscherende
geteijckent worden / byden geenen die vvtten seluen provintien
Jnde raet es dienende / Omme te bejegenen gelycke
Jnconvenienten als dickmaels bevonden zijn /
xvj
[[1]] Ende Jngevalle binnen den tijt van twaelff Jaeren den
Gouuerneur generael / ofte eenige Gouverneur
vande provintien / raeden van zaecken van State / secrete
ofte vande finantien / ofte vande parlementen / ofte provintiaelen
raede coemt touerlijden / Soo en sall syne Majesteit geen
ander surrogeeren / Dan den Gouuerneur Generael
raet van State / Secreten vande finantien ende parlemente
met advijs ende aggreatie vande Staten generael
ende den Gouverneur / raedt / ende hooftofficieren
vande provintie / met advys ende aggreatie vande Staten der
zelver provintie onder den eet vooren verhaelt
xvij
[[2]] Syne Majesteit sall voorts continueren binnen de voorseyde
geunieerde provintien / de ordinarise raeden / officieren /
magistraeten / ende vroetschappen elcx jn alsulcken
ampt / als zij tegenwoordelick syn bedienende / mits doende den
gewoonlicken eet / ende aen Landen alsulcken als hier
naer volght / ende de voorseyde ordinarise Magistraten
vande steden ende dorpen / en sullen by zyne Majesteit / ende syne
naecoemelingen / noch by ijemande van zijnen tweghen nyet
worden verandert / affgeseth / ofte vernieuwt / anderts
dan jnder manieren ende opte solempniteijten als de previlegien
ende gebruijcken van ijeder plaetse syn gedraeghende /.
xviij
[[3]] Ende generalick en sall geen officieren Justicier
Magistraet / borgen ofte Jngeseten / van wat state / ofte
Conditie hy zij binnen de voorseyde Nederlanden werden gedoocht
ofte ontfangen / hij en sall Jn handen vande Staten vande provintien
ofte vande Magistraeten / vande steden ende vlecken by eede
beloven / ende sweeren / (boven den ordinarisen eedt) dat hij dit
tractaet sall onderhouden / ende doen onderhouden / Jn alle sijne
poincten ende articulen / Nijet jegenstaende eenighe bevelen
van zyne Majesteit Gouuerneur generael ofte particulier ofte
andere ter contrarie / Ende Jndien tot zijnder kennisse ijet mocht
coomen / tselue contrarieerende / Dat hij tselue den Magistraet
vande stede / ofte vlecke zijnder residentie / den Staten vande
provintie / ende den Staeten generael tijdelick ende oprechtelick sall
aendienen
[1] [tractaet met Henegouwen articulo 18 /] in de marge
[offitien] in de marge, andere hand
[2] [ordinaris Magistraten te continueren, en die niet te veranderen als volgens de privilegien] in de marge, andere hand
[3] [Edict articulo / 17 /] in de marge
[Eedt bij een ijder van dit tractaat te onderhouden] in de marge, andere hand
hertaling
246r
xix
[[1]] Alle raeden provintiael / Officiers / ende Magistraten vande Steden
ende vlecken / daer eenighe Contraventie van deesen tractaete
mochte vallen / ende tot haere kennisse coomen / Sullen geauthoriseert
ende gehouden zyn terstont te procedeeren tot straffinghe metter
doot vande geenen die ijet contrarie gedaen / ofte geattenteert mochten
hebben / Nijet tegenstaende dat hij van eenich beuel van zijne
Majesteit gouuerneur generael / ofte particulier / ofte van ijemant
anderts conde bewijsen / ende nijet Jegenstaende eenige qualiteijten
van persoonen / Jnterressen / pardoenen / remissen / ofte andere
patrocinien / die daer tegen souden moegen gedaen / verleent / off
gegeven worden /
xx
[[2]] De steden vande Briel ende van Vlissingen ende tcasteel van rammekens
Sullen blijven Jnde macht vande Majesteit van Engelant totter
tyt toe dat de Lossinghe sall zijn gedaen / de welcke geschiede
binnen den tyt van twaelff Jaaren / Soe sullen de selffve
coomen Jnde macht vande Staten van Hollant ende Seelant /
Omme totten eijnde toe vande voorseyde tijt by henluiden bewaert
te moegen worden tot haere verseeckertheijt / ende tot haere
costen /
xxje
[[3]] De decreten / dispositien / ordonnantien / mitsgaeders de Constitutien
ende besettinghen van renthen / pensioenen / ende andere
obligatien / ende verseeckeringhen / die by den Gouuerneurs / ende
Staten vande provintien / steden / ende leden der seluer gedurende
deeser oorloghe ende beroerten zijn gedaen / Sullen voor wettig
ende van waerden gehouden worden / ende haer effect sorteren
voor zoo veel / die by deesen nijet en worden specialick gederogeert
xxij
[[4]] De gealieneerde Domeijnen / Sall zijne Majesteit wederom aenvaerden / mits
betaelende de renthen / ende Lasten / die daer op voor date vande
alienatie hebben gestaen / nijet tegenstaende de brieuen van
Constitutie ouer de alienaetie gecasseert / ofte gedoot zyn /
behoudens dat zyne Majesteit vrij zynde vande renthen ende Lasten /
geduijrende deeser oorloghe verloopen (die betaelt sullen
worden tot Laste vande Lande) oock nijet en sall
eijsschen de vruchten der zelver Jaerschaeren
xxiij
[[5]] Een ijegelick / ende namentlick oock de kinderen van heer majesteit mijn
heere den prinche van Oraignien / Sullen by deesen tractaete
wederom gestelt worden / Jnde besittinghe / ende vrij gebruijck
van alle hare goederen / roerende / ende onroerende / actien / prerogativen
geen uutgesondert / waer die geleghen moegen sijn / de welcke
eenen ijegelick aenvaerden sall / Jn alsulcken Staete / als die
tegenwoordelick zijn / behoudens dat ter zaecke vande roerende goederen
die vervreemt zijn / geen ondersouck / ofte verhael en sall geschie
[1] [contraventeurs van dit tractaat met de doot te straffen.] in de marge
[2] [tractaet van Engelant] in de marge
[3] [Edict articulo / 18 / Coelen / 13 /] in de marge
[tractaet met Henegouwen articulo / 3o /] in de marge
[alle constitutien van Renten etcetera van waarde blijven] in de marge, andere hand
[4] [pacificatie van Gent articulo 14 / 15 /] in de marge
[domeijnen] in de marge, ander handschrift
[5] [pacificatie van Gent articulo 15 / 16 / 17 / 18 / 19 /] in de marge
[restitutie van goederen aent huys van Nassau] in de marge, andere hand
hertaling
246v
Ende belangende de onroerende goederen die bij titule van
confiscaetie sijn vervreemt / de selve sullen by den
tegenwoordigen besittere / den ouden eijgenaer worden
gerestitueert / Jn sulcken state als die zyn / mits van hen
ontfangende restituetie vande estimaetie vande verbeteringhe
Jndien hij eenighe heeft gedaen / ende vande helft vande
penninghen die hij bethoonen sall / daer vooren betaelt te hebben /
behouden nochtans den besittere syn vorder garant
Jndien hij tegen zyn vercooper eenige es hebbende
xxiiij
[[1]] Wat belanght den religieusen ende anderen geestelicken
persoonen / die binnen den geunieerden provintien geprofessyt /
ende geprebendeert syn / gemerckt dat t’ meestendel
vande goederen daer toe gedient hebbende gealieneert syn /
Soe salmen den selven continueren / ofte van nieuws assigneren
alsulcke alimentatie / als zij tot noch toe hebben gehadt
ofte tot haer redelick onderhout noodich sullen hebben
xxv
[[2]] Alle giften / exhereditatien[3] / ende andere dispositien Jnter
vivos / wel causa mortis / daer by de gerechte erffgenaemen
ter zaecke vande voorseyde troubles / ofte vande religie / van
hare wettige successien / versteecken / vermindert / ofte
onterft zijn / Sullen uut crachte van deesen gehouden worden
als gecasseert / ende van geender waerden
xxvj
[[4]] De geuangenen ter zaecken deeser oorloghen / ofte uut
saecken vande religie / ende namentlick den Graue van buren
Sullen terstont nae de publicaetie van deesen / metter
daet gestelt worden jn haer vrijheyt / Sonder eenich
rantsoen te betaelen / Maer wel de costen der
gevanckenisse ten ware te voorig rantsoen gemaeckt / off
daer van ouercoomen waere
xxvij
[[5]] Aengaende de Schattinghen / Jmpositien / thollen / ongelden ende Lasten
ter zaecke van deesen oorloghe Jngestelt / gemerct kennelick
es / dat de Landen ter [s] oorsaecke van deesen Langdurighen
oorloghe / seer beswaert zyn / met schulde / Sulcx dat
grootelijcx te besorgen es / dat de ondersaeten ende haeren
goederen / buten Slants aengetast / ende daer deur vercoop
handel / beleth soude worden / jngeualle hier Jnne nijet
en worde voorsien / Soo sall den Staten geoorloft
zijn / daer Jnne te voorsien / met continuatie van alsulcke gedeelte
der voorseyde Contributien / als zijlieden tot redelick contentement
vande achterstelligen sullen noodich bevinden / Waer tegen
zijne majesteit sall belouen de Landen ende d jngesetenen der seluer
[1] [pacificatie van Gent articulo / 21 /] in de marge
[geestelijcken goederen] in de marge, andere hand
[2] [pacificatie van Gent articulo 22] in de marge
[alle exheredatien ter oorsaak van deese oorlog gecasseert] in de marge, andere hand
[3] tekstkritiek: [exhereditatien] lees [exheredatien]
[4] [pacificatie van Gent articulo / 9 /] in de marge
[Edict articulo / 9 / 12 /] in de marge
[gevangenen los te laten] in de marge, andere hand
[5] [geen moeijte wegens de schattinge impositien etc gedurende den oorlog opgestelt] in de marge, andere hand
hertaling
247r
(tot bevrijdinge vande traeffijcke / buten s’Lants) vrij costeloos / schaedeloos
ende ongemoeyt te houden / van alle de Schulden ende tachterheden
byde selue zyne Majesteit gedurende deeser oorloghe gemaeckt / die de
zelue zijne Majesteit sall voldoen / buten coste / ende Laste vande voorseyde
Landen / ende Jngesetenen der zelffuer /
xxviij
[[1]] Een ijegelick vande voorseyde Jngesetenen der geunieerde ende nederlantsche
provintien / Sall oock vrijstaen tot haren believen tallen tijden
te vertrecken / ende syne residentie te veranderen Jn alsulcken
plaetse alst hem belieft / binnen de voorseyde nederlanden /
ofte daer buijten Jn watt Landen / ofte rijcken het zij / ende
wederom binnen de voorseyde Landen te coomen / alst hem believen
zall / Sall oock syne goederen / vrijelick moegen vercoopen
versetten / vertieren / jnt geheel ofte deel / oock mede de
selve jn zijn absentie by andere doen administreren / ende regieren
nae zyne believen / Sonder Daeromme by zyne Majesteit
off by ijemanden van des selffs weghen achterhaelt / gemoeyt
ofte beschaedicht te worden jn eenigher manieren
xxix
[[2]] Eijntelick omme den Jngesetenen vande voorseyde Nederlanden te bethoonen /
dat zyne Majesteit van meeninghe es / den jnhouden van deesen onverbreeckelick
te houden / ende Doen onderhouden / sonder eenige veranderinghe
ofte revocatie / Soe sall by zyne Majesteit ende byden Staten
generael / ende vande provintien tselue worden geexpedieert
gesolempniseert / beswooren ende gepubliceert bij forme van additi
vande blijde Jncoompste / op zyne Majesteits huldinge Jnde
voorseyde Landen / eertijts beswooren / met renuntiaetie van
allen dispensatien / relievementen / exceptien / ende anderen
practijcken / die tot verminderinghe van deesen / ofte ontslaeging
deeser beloften / souden moegen dienen / tot welcken eijnde
zeeckere Gecommitteerde vande Staeten generael sullen
gesonden worden jn Spaenganien / Omme de voorseyde
stipulaetie / eet ende solempnisaetie van zyne Majesteit te ontfanghen /
ende sall van gelijcke den gouverneur / ofte andere gecommitteerde
van zyne Majesteit gelijcke stipulaetie / eedt / ende solempnisatie
vande Staten generael / ende particulier vande provintien /
mitsgaeders vande Steden ende leden der zelver ontfanghen
ende dit alleer de voorseyde vergaederinghe vande Staten
generael sall scheijden /
xxx
[[3]] Voor tonderhout van dit tractaet sullen respondeeren de Majesteiten
van Engelant ende van Denemarcken / mitsgaeders oock de
Nederlantsche provintien / tegenwoordelick onder syne majesteits
macht zijnde / die daer op sullen expedieeren den solempneel
Jnstrument / tot genoughen vande Staten vande geunieerde provintien
[1] [tot Coelen articulo 70] in de marge
[een ijder sal mogen vertrecken en vrij over syn goederen disponeren] in de marge, andere hand
[2] [dit Tractaat te besweren] in de marge, andere hand
[3] [Engelant en Denemarken en de nederlantse provintien nu onder syn Majesteijt guarandeurs van dit Tractaat] in de marge, andere hand
hertaling
247v
ende voorts sweeren Dat zylieden des byde voorseyde provintien /
ofte eenighe der zeluer vermaent zynde hen sullen bystaen
met Lijff / goet / ende bloet / mitsgaeders syne Majesteit
geen obedientie Doen / noch eenich Crijcxsvolck jn dese
Landen laeten passeeren / Jngevalle by syne Majesteit eenich
Jnbreck / Jn deesen tractate mochte worden gedaen / ofte
gedoocht gedaen te worden by hem selven / ofte ijemant
anderts /
Vroetschap gehouden / den xxvjen
Martij 1588 /
[[1]] Op huijden es Jn deliberatie geleijt / wat Last de Gecommitteerde
zullen hebben / die opte vergaederinghe vande Staeten van
Hollandt zullen reijssen / te weten / off zij naectelick / by de
voorseyde articulen sullen persisteeren / Dan off zij hen
sullen conformeren met d’ jnstructie die opt stuck vande
vredehandel / byde meeste stemmen van d’ Eedelen / ende
anderen Steden van Hollandt geraempt ende goetgevonden
zullen worden / Off dat zijlieden maer sullen helpen
advijseren op rapport / Waer op geresolveert es /
dat de Gecommitteerde gelast zullen zijn Jnne te brengen
d’ articulen allhier geraempt / Ende Jngevalle
d’ eedelen ende andere Steden ijet verderts ofte anderts
hadden geraempt / dat zij d’selve sullen overeen brengen
zoo nae alst Doenlick es op rapport
[[2]] Aengaende hoe de provintien ende Steden hen houden sullen
(nijet Jegenstaende D’ voorseyde handelinghe) Jn vrije ende
defentie / Mitsgaeders alsoo de provintien / steden ende
Leden vandien / (achtervolgende D’ vrijen daer van zijnde) /
doen / Sonder d’ander jn geen tractaet van vrede en
moegen treden / noch aengaen / Dan bij gemeen advijs ende dat
nochtans eenighe ter contrarie mochten doen / wat
proceduren ende ordre van defentie vande geenen die tot
geene handelingge en begeeren te verstaen ende js geresolveert
aengaende teerste lidt / datmen geduijrende de handelinghe
de Landen ende steden Jn goede eenicheijt / ende
defentie zall houden / gelijck tot noch toe gedaen es /
Ende aengaende tweede Lidt es geresolveert
bij zoo verre tmeerendeel vande geunieerde provintien
de vredehandel goetvinden / Datmen verstaet
dat die van Hollant mede Jn tractaet behooren te
treden / Ende Jngevalle tmeestedeel vande
Steden van Hollant zulcx nyet en verstonden / dat deser
stede haer Jn sulcken gevalle / metten geenen die totten
vredehandel begeeren te verstaen sall conformeren / ende
datmen over sulcx de vredehandel sall helpen vorderen /
ende dilengeteren[3] zoo veele doenlicken wordt /
[1] [vredehandel] in de marge, andere hand
[2] [ut supra] in de marge, andere hand
[3] tekstkritiek: [dilengeteren] lees [deligenteren]
zie Opregt onderwys van de letter-konst, bekwaam om alle persoonen in korte tijd … door C.D. Niervaart, pg. 32
hertaling