Vertegenwoordigers van het Goudse stadsbestuur dienden op 30 maart 1588 een door Gouda opgesteld vredesplan in bij de Staten-Generaal in Den Haag.
Het vredesplan, uitgewerkt in dertig artikelen, beoogde een einde te maken aan de oorlog met Spanje. Het plan kreeg aanvankelijk niet veel steun van de andere gewesten en steden. Maar in mei, na een volgende Statenvergadering, meldden de Goudse vertegenwoordigers na terugkeer in hun stad aan de vroedschap dat 'de meeste steden' ermee instemden, mits hun 'principalen' dat ook zouden doen. En daar ging het mis. Blijkbaar zagen de bestuurders van de andere steden toch niets in het vredesvoorstel. Tenminste, het keerde nooit terug in de Statenvergaderingen en het werd nooit aan Spanje gepresenteerd.
Weinig realistisch
Heel verbazingwekkend is dat niet als je naar de inhoud van het vredesvoorstel kijkt. Het komt erop neer dat Spanje alsnog instemt met de vrijheid van godsdienst in de Nederlanden en dat de Spaanse koning zijn gezag inperkt in lijn met de Unie van Utrecht uit januari 1579, waarin de noordelijke gewesten vastlegden samen tegen Spanje op te trekken en onderling afspraken maakten over belastingen en religie. Alle geweld wordt vervolgens vergeten en vergeven. Dat Spanje zou instemmen met dit vredesvoorstel dat hen niets anders dan een einde aan de oorlog zou brengen, moet ook toen nauwelijks te verwachten zijn geweest. Juist omdat het Spaanse leger steeds verder oprukte in de noordelijke gewesten, na de Zuidelijke Nederlanden weer onder hun gezag te hebben gebracht.
Soevereiniteit bij de Nederlanden
Ook op politiek vlak wezen de ontwikkelingen in deze jaren in een andere richting dan vrede sluiten met Spanje. Aanvankelijk poogde men om de soevereiniteit over de Nederlanden over te dragen aan een andere vorst, eerst aan de Franse koning Hendrik III en daarna aan de Engelse koningin Elisabeth I. Maar beiden hadden geen zin om het gezag over de roerige contreien over te nemen tegen de zin in van de Spaanse koning. Dat leidde ertoe dat in de Nederlanden steeds meer werd gesproken om de soevereiniteit te leggen waar die volgens een nieuwe opvatting hoorde, namelijk bij de gewesten zelf. Die zouden samen een onafhankelijke republiek moeten vormen.
Gouda meest liberale stad
De vraag is dan ook waarom en hoe dit Goudse vredesplan tot stand kwam. Een antwoord is niet goed te geven, omdat in de verslagen van de Statenvergaderingen, noch van de vroedschap argumenten voor het vredesplan, voor of tegen, worden genoemd. Wel is duidelijk dat Gouda in die tijd de meest liberale stad van de Republiek was die het uitgangspunt van de vrijheid van geweten serieus nam. Terwijl elders in Holland de politiek steeds meer bepaald werd door de gereformeerden en daarmee de ruimte voor katholieken en andersdenkenden steeds beperkter werd. Onlangs had Dirck Volckertsz. Coornhert zich in Gouda gevestigd omdat hij zich niet meer veilig voelde in Delft.
Vraagteken bij de rol van Vranck
Opmerkelijk is dat in Gouda tussen 1583-1589 Franchois Vranck[1] werkt als pensionaris, de belangrijkste 'ambtenaar'. Vranck zou later, als hij in dienst is van het Hof van Holland, een betoog schrijven wat een rechtvaardiging moet zijn van de Republiek, namelijk dat de soevereiniteit ligt bij de regenten als vertegenwoordigers van het volk. Vranck was, met Johan van Oldenbarnevelt, ook tegen het aanbieden van de soevereiniteit van de Nederlanden, eerst aan de Franse koning Hendrik III en daarna aan de Engelse koningin Elisabeth I.
Welke rol Vranck heeft gespeeld bij de formulering van het Vredesplan is niet duidelijk. Als pensionaris van Gouda was hij de persoon die de tekst van het Vredesplan opgeschreven moet hebben. Maar omdat het plan haaks staat op zijn persoonlijke visie, lijkt het erop dat hij slechts opschreef wat hem werd gedicteerd door de vroedschap.
Wel is zeker dat hij één van de Goudse afgevaardigden was die het Vredesplan presenteerden in de Statenvergadering. Maar heeft hij het daar vol overtuiging verdedigd? Het blijven vragen waarop we geen antwoord hebben.
Voor dit artikel is gebruik gemaakt van:
- J. Huges, Een Goudsch Vredesplan van 1588 en nog iets over mr. Franchois Vranck, in Bijdragen voor Vaderlandsche Geschiedenis en Oudheidkunde, 4e reeks, 9e deel (1910), pag. 157-168.
- Gouda, Vroedschapsboek 1579-1601, 11 foliobladzijden over het vredesplan.
[1] mr. Francois Vranck (ca.1555-1617) werkte in 1578 als advocaat bij het Hof van Holland. Hij was pensionaris van Gouda van 1583-1589. Daarna kreeg hij dezelfde functie aangeboden van Utrecht en later ook van Leiden, maar hij wijst die af en vestigt zich als advocaat weer in Den Haag. Dat hij niet inging op deze lucratieve aanbiedingen is wel uitgelegd als dat hij door zijn Goudse ervaringen niet meer in dienst wilde zijn van een vroedschap en dus hun politieke lijn zou moeten volgen.
242r
Vroetschap gehouden den xxven Marty
1588 /
Vp huijden hebben de v gecommitteerde ter Vroetschap
gecommuniceert / d' Articulen bij henlieden opt stuck vanden
Vredehandel ontworpen / Ende naer rijpe
delibiraetien der zeluer sijn die gearresteert
zulcx hier naer volght.
[[1]] Raeminghe vande Conditien / opte welcke Schout
burgermeesters / Schepenen / raed / ende
vroetschappen der Stede vander Goude voor
heurlieder advijs verstaen / datmen soude mogen
versoucken het maecken van een vaste vrede
tusschen den Coninck van Spaegnien ter eenre
ende de gevnieerde nederlantsche
provintien ter andere zijde.
j
[[2]] Dat alle offensien / Injurien / beschaedicheden ende generalicke
alle wegen van feijten datelicke / ende andere wercken tot
achterdeel van Zijne Majesteit ofte ijemant anderts geattenteert
gedaen / geschiet / ende volbracht met woorden ofte wercken
ter zaecken vanden oorloghen / veranderinghe ende beroerten /
sedert den jare lxvi tot deesen daeghe sullen wesen /
sijn ende blijuen vergeuen / vergeten / ende geacht als nijet
geschiet / geattenteert / ofte volbracht. Sulcx dat ter
zaecken vandien / ten eeuwigen daegen / gheen vermaen / molestaetie
[1] [Pacificatie / Conditien van Vreede] in de marge, andere hand
[2] [alle injurien attentaten etc. vergeven en vergeten] in de marge, andere hand
Vroedschap gehouden op 25 maart 1588
Heden hebben de gecommitteerden van de vroedschap besproken de artikelen die zij opgesteld hebben voor de vredesonderhandelingen. En na rijp beraad zijn die vastgesteld als volgt:
[[1]] Opsomming van de voorwaarden, waarop de schout, burgemeesters, schepenen, raad en vroedschap van Gouda, hun advies geven, dat men zou mogen proberen een duurzame vrede te sluiten tussen de koning van Spanje aan de ene kant en de Verenigde Nederlandse Provincies aan de ander zijde.
I
[[2]] Dat alle aanvallen, toegebracht letsel, schade en in het algemeen alle soortgelijke feiten en andere gebeurtenissen tot nadeel van Zijne Majesteit of ten aanzien van iemand anders gedaan, geschied en volbracht met woorden of daden binnen het kader van de oorlogen, veranderingen en onrust sedert het jaar 1566 tot aan de dag van vandaag, zullen worden vergeven, vergeten en geacht worden als niet gebeurd, of volbracht te zijn. Zo dat tot in de eeuwigheid hierover geen vermaning, molestatie
[1] [Pacificatie voorwaarden voor vrede] in de marge, andere hand
[2] [Alle onrecht, vijandigheid etc. vergeven en vergeten] in de marge, andere hand
242v
quellinghe ofte ondersouck gedaen / noch eenighe
Consideraetien daer op genoomen sall worden teghen wat
Persoon het selue soude moeghen wesen / ofte wat perthie
De selue gehouden / ofte gevolght soude moegen hebben /
Ende den geenen deesen contrarierende directelick ofte
indirectelick (onder wat pretecxt het waere) sullen
bij alle Officieren / maegistraeten / ende justicieren
gestraft worden / als gewelt doende tegen deesen
tractaete / ende als verstoorders / vanden gemeenen ruste /
ende vrede exemplaerlick / ende aenden Lijue nae gelegenheit
vande zaecken [[1]] Tot welcken eijnde alle sententien
decreten / proscriptien / ende arresten ter saecke voorschreven
gewesen / gemaeckt / vercondicht / ende vvtgegaen / In deese
ofte andere Landen / bij deesen gehouden worden voor
gecasseert / gerevoceert / ende te nijet gedaen / ende
sullen oock vvt de gemeenen registren ende protocollen
vvtgeschrabt ende geroeijeert worden.
ij
[[2]] Ende specialick wort mits deesen Inder manieren voorschreven
gestelt in vergevinge ende vergeteniste het affbreecken
ende ruijneren vanden kercken / cloosteren / beelden ende andere
geestelicke plaetsen ende huijssen / het verthijen van sijner
Majesteits heerschappie / affworpen van des selffs wapenen
den eedt daer op gedaen / metten gevolghe / ende
aencleven vandien mitsgaeders het affbreecken van sijne Majesteits Casteelen
sterckten / ende voorsteden bij wien tselue gedaen mach wesen
[[3]] beloeuende geen andere Castelen / ofte starckten / noch oock
eenighe voorsteden / ofte huijssen binnen een vierendeel
mijlen bij de Steden / wederom op te rechten ofte te bouwen /
offte gedoogen opgerecht / ofte gebouwt te worden / ter
plaetsen daer die geweest hebben / ofte in eenige ander
binnen de voorzegde Nederlanden ten eeuwigen daegen / houdende
[[4]] oock voor goet ende van waerden de versterkinghe ende
fortificatien vande Steden / ende andere sterckten / gedurende
den oorloghe binnen de voorzegde Landen gedaen / Consenterende
dat de selue sullen ten eeuwigen daeghen / moeghen worden
onderhouden / gerepareert ende in goede defentie gehouden /
Sonder dat wij onse naecoemelingen ofte yemant van onsen
tweghen / sulcx sullen verhinderen / ofte beletten / doen
verhinderen ofte beletten / off dat wy die Immermeer sullen
moegen doen affbreecken / ofte verminderen.
iij
[[5]] Dat binnen den geunieerden provintien / de religie sall
blijuen In alsulcken staete / als die tegen woordich es
sonder dat Immermeer daer Inne eeniche veranderinghe
sall moegen geschieden / ende in andere provintien tegenwoordich
onder sijner Majesteits macht zijnde / Sall de Roomsche religie
[1] [Pacificaetie van Gent Articulo 10, 13] in de marge
[2] [alle gewelt vergeven] in de marge, andere hand
[3] [geen Castelen te bouwen] in de marge, andere hand
[4] [alle nieuwe fortificatien in staat te laten] in de marge, andere hand
[5] [de Religie te blijven] in de marge, andere hand
kwelling, of onderzoek naar gedaan zal worden, noch enige consideratie daarmee genomen zal worden tegen ongeacht welke persoon, van welke partij dan ook.
En dat hetgeen dat hiermee in tegenspraak is, direct of indirect, en onder welk voorwendsel ook, door alle officieren, magistraten en de rechtspraak gestraft zal worden als geweld aandoende tegen dit traktaat.
En dat de verstoorders van de algemene rust en de vrede als voorbeeld gestraft zullen worden naar gelegenheid van zaken en dit aan den lijve zullen ondervinden.
[[1]] Tot welk doel alle veroordelingen, decreten, voorschriften en arresten betreffende het bovenstaande zijn gemaakt, verkondigd en uitgegaan in deze of andere landen, hierbij gehouden worden voor vernietigd, herroepen en te niet gedaan.
En ze zullen ook uit de algemene registers en de protocollen worden geschrapt en geroyeerd.
II
[[2]] En het voorgaande geldt in het bijzonder voor het vergeven en vergeten van het afbreken en ruïneren van kerken, kloosters, beelden en andere religieuze locaties en huizen, het afstand nemen van Zijne Majesteits heerschappij, het afwerpen van de eed gedaan op zijn wapenen, met alle gevolgen en consequenties van dien, zoals het afbreken van Zijne Majesteits kastelen, versterkingen en voorsteden mag zijn gedaan.
[[3]] En daarbij belovende geen andere kastelen, of versterkingen, noch ook enige buitenwijken, of huizen binnen een kwart mijl buiten de steden wederom op te richten, of te bouwen, of te gedogen dat die worden opgericht of gebouwd op plaatsen waar die gestaan hebben, of op enige andere locatie binnen de voornoemde Nederlanden ten eeuwigen dage.
[[4]] Ook de goede en belangrijke versterkingen en vestingwerken van de steden en van andere verdedigingswerken gedurende de oorlogen binnen de voornoemde landen gebouwd en aangelegd, zullen ten eeuwigen dage onderhouden, gerepareerd en in goede staat van verdediging gehouden mogen worden met instemming van de genoemde landen. En wel zonder dat wij, of onze nakomelingen of iemand namens ons dat zullen verhinderen, of beletten, of doen verhinderen of beletten, of dat wij die ooit zullen mogen doen afbreken of slopen.
III
[[5]] Dat binnen de Verenigde Nederlandse Provincies de religie zal blijven zoals die tegenwoordig is zonder dat ooit daarin enige verandering zal mogen geschieden. En dat in de andere provincies die tegenwoordig onder de macht van Zijne Majesteit zijn, alleen de Roomse religie
[1] [Pacificatie van Gent artikelen 10, 13] in de marge
[2] [Al het geweld vergeven] in de marge, andere hand
[3] [Geen kastelen te bouwen] in de marge, andere hand
[4] [Alle nieuwe versterkingen ongemoeid te laten] in de marge, andere hand
[5] [dat de religie mag blijven] in de marge, andere hand
243r
[[1]] alleen Int openbaer worden geexerceert behoudende nochtans
dat In deene noch andere provintie / nijemant van wat
natie / ofte conditie hij zij Immermeer sall worden ondersocht
In sijn conscientie / ofte daeromme sall moegen worden vervolght
beswaaert / gecauseert / ofte gestraft In eenigher manieren.
iiij
[[2]] Gemerckt dat meest alle de elenden swaricheden ende
miserien deesen Landen sijn ouer gecoomen deur de onverdraghelicke
scherpheijt ende strengicheijt der geestelicke Jurisdictien ende placcaeten
opt stuck vande religie gemaeckt / alleen tot ondersouck vande
Conscientien / ende verminderinghe vande wettelicke gerechten dienende
ende dat nijet moegelick zall zijn / d'Ingesetenen der voorzegde
Landen / Immermeer in ruste te houden / zoo langhe de
selue tweederleij Jurisdictien / ende tvoorsegde ondersouck der
conscientien / ende placcaeten souden worden onderworpen / Soo sal
ouer alle de voorzegde geunieerde provintien ten eeuwigen daeghen
de voorschreven geestelicke Jurisdictien in alles cesseeren ende blijuen
geabrogeert ende te nijette gedaen / ende specialick oock alle
de decreten van Constanz ende Trenten mitsgaeders allen
de placcaeten opt stuck vande religie In deese Nederlanden
geemaneert / gelijck alle de voorschreven Jurisdictien / decreten ende
placcaeten worden abrogeert / ende te nijet gedaen mits deesen
zoo veele de voorzegde landen aan gaet / Sonder dat de
zelve Int heymelick / ofte openbaer bij ijemant van wat
staete ofte Conditie hij zij / sullen moegen worden
binnen de voorschreven geunieerde provintien geexerceert ingestelt
ofte te wercke geleyt / opte verbeurte vanden Lyue
Indien yemant hem sulcx soude willen onderwinden / ofte
vervorderen Maer sullen alle zaecken van wat Conditie
ofte natuijren / ende ouer wat persoonen het zij staen ter
Judicature vanden ordinarisen wereltlicken rechters vanden
Landen / steden / ende leden der zeluer / die de selue
sullen berechten naede beschreven rechten oude ende wel
her gebrachte coustumen / ende previlegien vanden Lande
steden / ende leden der selffuer.
v
[[3]] Omme den ingesetenen der voorschreven Landen / volcoemelijk te verseeckeren
sijne Majesteits meeninghe ende Intentie nijette wesen / henlieden
ofte bij yemanden der seluer / wt wat zaecken het soude
moegen wesen / te handelen met strengheijt / straffheijt / ofte
gewelt van wapenen / maer alleen met rechte ende Justitie
ende volghende den previlegien / vanden Lande / Soe sall de selue
confirmeren alle de previlegien / coustumen gerechticheden ende
Vrijheden der voorschreven Lande / ende ijeder provintie / stadt / ofte
Lith des seluer van outs toecoemende / ende byden princhen der
seluer verleent ende gegeuen / ende sall beloven voortaen nyet te
[1] [geen inquisitie] in de marge, andere hand
[2] [geestelijcke Jurisdictie te aboleren, en aen de wereltlijke Rechter] in de marge, andere hand
[3] [confirmatie van de blijde Incoompste van brabant articulo 1] in de marge
[previlegie van keijserlicke Majesteit 1346] in de marge
[??? van sijne Majesteit] in de marge
[privilegien mainteneren] in de marge, andere hand
[[1]] in het openbaar zal worden uitgeoefend. Behoudens nochtans dat in geen enkele provincie iemand van welke natie dan ook, of van welke sociale achtergrond, ooit onderzocht zal worden naar zijn geweten, of daarom zal mogen worden vervolgd, aangeklaagd, of gestraft op enigerlei manier.
IIII
[[2]] Opgemerkt wordt dat het merendeel van alle ellende, problemen en misère in de Nederlanden is ontstaan uit de onverdraaglijke scherpte en strengheid van de geestelijke rechtspraak en de plakkaten. gemaakt op het onderwerp religie die leidden tot onderzoek van consciëntie en tot vermindering van de wereldlijke rechtspraak.
En als dat niet mogelijk zal zijn, moetende ingezetenen van de voornoemde landen, steeds rustig gehouden worden zolang deze tweeledige jurisdictie zou leiden tot het voornoemde onderzoek van consciëntie en de onderwerping van de wereldlijke rechtspraak en van de plakkaten aan de geestelijke rechtspraak. Daarom moet de geestelijke rechtspraak ophouden te bestaan ten eeuwigen dage in de Verenigde Nederlandse Provincies.
En met name de decreten van Konstanz en van Trente waaruit alle plakkaten betreffende religie in deze Nederlanden zijn voortgekomen, dienen wat betreft de genoemde landen, opgeheven te worden en nietig te worden verklaard.
En wel zo dat zonder deze decreten en geestelijke rechtspraak in het geheim, of in het openbaar door iemand van welke nationaliteit of conditie dan ook, zullen mogen worden uitgeoefend binnen de voorschreven Verenigde Nederlandse Provincies, of dat die van kracht mogen zijn. Dat op straffe van de dood als iemand zich daarmee zou willen inlaten of ermee doorgaan.
Alle zaken van welke conditie of natuur dan ook, en ongeacht de persoon, zullen staan ter berechting door de wettelijk aangestelde wereldlijke rechters van de landen, steden en hun leden. Zij zullen hen berechten naar de beschreven rechten en volgens oud en goed overgeleverde gewoonterecht en de privileges van de landen, steden en hun inwoners.
V
[[3]] Om de ingezetenen van de voorschreven landen, volledig te verzekeren dat het niet Zijne Majesteits mening en intentie is, of door iemand namens hem, over welke zaak dan ook, te handelen met strengheid, strafheid of geweld van wapenen, maar dat alleen te doen conform de rechten en rechtspraak en de privileges van de landen. Zo zal de Koning zich confirmeren aan de privileges, gewoonterechten en de vrijheden van de voorschreven landen en die aan iedere provincie, stad, of een onderdaan hiervan, van oudsher toekomen en aan die die door de Prins van Oranje zelf zijn verleend en gegeven. En Zijne Majesteit zal beloven voortaan niet te
[1] [geen inquisitie] in de marge, andere hand
[2] [Geestelijke jurisdictie opheffen en aan de wereldlijke rechter [overdragen]] in de marge, andere hand
[3] [Bekrachtiging van de Blijde Inkomst van Brabant, artikel 1, privilege van de keizerlijke majesteit uit 1346] in de marge
[privileges handhaven] in de marge, andere hand
243v
disponeren / ordonneeren / ofte gebieden / doen disponeren ordoneren
ofte gebieden / noch gedooghen bij ijemanden / gedisponeert
geordonnneert / ofte gebooden te worden / vantlijff / goet /
ofte bloet vande ijmande vande voorschreven Ingesetenen van
wat Staete / ofte conditie hij zij / ofte om wat saecken
het soude moegen wesen / anderts dan bij voorgaende
sententie gewesen / nae de beschreuen rechten / previliegien
ende lofflicke Coustumen vande voorschreven Landen / bij den genen
die nae de selue previlegien wettelick gestelt / de
ordinarise Jurisdictie / ouer des selffs persoon / goet / ende
bloet es competerende
vj
[[1]] Ende Ingevalle eenighe zaeken gevonden mochten
worden die bij de ordinarise justie nijet soude connen
worden gerecht / soo en sall zijne Majesteit noch ijemant
van des selffs wegen / de selue zaecken met gheen datelicke
wegen van wapenen / ofte andertssints aenvanghen ten sij
t zelue eerst den Staeten generael / ende vande provintie
daer t zelue valt (staetsgewijs daer op beschreuen sijnde)
aengedient / ende bij den seluen nijet connende daerinne met
andere middelen voorsien worden / goetgevonden worde / de
wapenen / ofte andere / datelicke wegen daer inne te
gebruijcken.
vij
[[2]] Ouermits oock dat de voorschreven Nederlanden ende de Ingesetenen
vandien / deur de langdurighe oorloghen nu grootelijcx sijn
beschaedicht ende vermindert in haer welvaeren ende daerome
nootelick met een geduijrighe gestaedige ruste / ende vrede
wederom verquickt ende in heur oude fleur gebracht
moeten worden / ins gelijcx oock omme de Ingesetenen te
verseeckeren / dat sijne Majesteit ofte ijemanden van sijnen twegen
hemluiden nijet en sall met gewelt van wapenen onder
pretecxt van wtheemsche oorloghe ouervallen / soo en sall
zijne Majesteit ofte sijne naecoemelingen noch ijemant anderts
geen oorloge waepeningen / ofte hertochte te water / ofte te
Lande binnen de voorschreven Nederlanden aenvanghen / beginnen /
aennemen / ofte vouren noch oock eenich wtheemsch crijcxsvolck
binnen de voorschreven Landen brengen / Ten waere de Generaele
Staeten vanden voorschreven provintien ende specialick den Staten
vande provintie daer de wapeninghe soude geschieden
ofte het Crijcxsvolck gebracht worden daerop eerst
beschreuen sijnde sulcx consenteerden / goetvonden ende
toestonden. Ende oft gebeurde dat sonder
tselue consent / ijemant hem vervorderde eenighe
Crijcxs rustinghe ofte wapeninghe te water ofte te
lande te beginnen / ofte eenigh Crijcxsvolck van buijten
[1] [geen justitie door gewelt administreren] in de marge, andere hand
[2] [blijde Incoomste van brabant articulo 3o] in de marge
[previlegie vande hertogin margriete ende vande hertoginne Marie] in de marge
[Edict articulo 3o] in de marge
[tractaet met Henegouwen articulo 12 / 13 /] in de marge
[geen oorlog aenvangen als met consent van de staten] in de marge, andere hand
regelen, opdracht te geven, of te gebieden, te doen regelen, opdracht te geven of te gebieden en evenmin te gedogen dat iemand regelt, opdracht geeft, of geboden wordt, op straffe van lijf, goed, of bloed, om iemand van de voorgenoemde ingezetenen van welke staat, of conditie hij is, of om welke zaak het ook gaat, te berechten. En wel anders dan bij voorgaand vonnis volgens de beschreven rechten, privileges en de lofrijke gewoonten van de voorschreven landen door diegenen die conform dezelfde privileges door de wet gesteld, de ordinaris jurisdictie, daartoe zijn bevoegd.
VJ
[[1]] En in het geval er enige zaken gevonden mochten worden die niet bij de functionaris van het gerecht ter berechting zouden komen, dan zal Zijne Majesteit noch iemand namens hem, deze zaken aanpakken met wapens, of andere middelen, tenzij eerst de Staten-Generaal en de provincie die het betreft, door de staat daartoe opgeroepen, niet zelf kunnen afhandelen en daarom instemmen met geweld, of andere daadkrachtige middelen door Zijne Majesteit.
VIJ
[[2]] Aangezien de voorschreven Nederlanden en de ingezetenen ervan door de langdurige oorlog ernstige schade hebben opgelopen en de welvaart is verminderd, is daarom een langdurige rust noodzakelijk. Door vrede zullen de Nederlanden weer verkwikken en in hun oude doen gebracht worden.
Daarnaast om de ingezetenen te verzekeren dat Zijne Majesteit of iemand namens hem hen niet met wapengeweld onder het voorwendsel van een uitheemse oorlog zal overvallen, zal Zijne Majesteit of zijn nakomelingen, noch iemand anders, geen oorlog, krijgstocht te water, of ter land binnen de voorschreven Nederlanden, beginnen, aangaan, of voeren, en ook geen vreemd krijgsvolk binnen de voorschreven Nederlanden brengen. Tenzij de Staten-Generaal van de voorschreven provincies en in het bijzonder de Staten van de betreffende provincie waar de bewapening zou gebeuren, of waar het krijgsvolk heen gebracht zou worden, daarvoor eerst instemming en goedkeuring verlenen. En als dat toch zonder hun instemming zou gebeuren en dat iemand krijgshandeling of bewapening te water, of ter land zou beginnen, of enig krijgsvolk van buiten
[1] [geen justitie door geweld uitoefenen] in de marge, andere hand
[2] [Blijde Inkomst van Brabant artikel 3] in de marge
[privilege van hertogin Margaretha en van hertogin Maria] in de marge
[Edict artikel 3] in de marge
[traktaat met Henegouwen artikel 12, 13] in de marge
[Geen oorlog beginnen, tenzij met instemming van de Staten] in de marge, andere hand
244r
in deese Landen te brenghen tsij deur hen seluen / ofte onder pretecxt
van eenich bevel / ofte Comissie van sijne Majesteit / ofte van ijemant
anderts / Soe sullen den Gouuerneur Generael ende vande
provintien / de Staten generael ende van ijeder provintie / steden ende
leden der seluer int besondere bij deesen wesen --
geauthoriseert ende gelast (nijet tegenstaende de voorschreven
Commisien / de begonste Crijcxsrustinghe ende wapeninge
te stooren / verstroeijen / ende den gewapenden te wederstaen /
bevechten ende te slaen / als vianden vanden voorschreven landen / -
Sonder ander bevel / last ofte Comissie te -
verwachten dan t inhouden van deesen
viij
[[1]] De Staten generael vande Nederlantsche provintien mitsgaeders
oock van ijeder provintie / ofte van eenighe steden ofte leden
der seluer int besondere / sullen moeghen tallen tijden
ende soo dicwils henlieden dat goet duncken sall / worden beschreeven
ende vergaederen bij gemeen consente / ofte opte beschrieuinghe
van eenige der voorschreven provintien / steden / ofte leden der seluer
Int besondere / tot alsulcken plaetse als henlieden ghoetduncken
zall omme alldaer te handelen van zaecken den voorschreven -
Lande int gemeen / ofte eenighe der seluer int particulier
aengaende ende besonder op saecken betreffende de onderhoudinge
van deesen tractaten / daer een ijegelick volgende de spetiaelen
ofte generalen last van sijnen principale vrij sall staen te
proponeeren / advijseren en resolveeren ende de genoomen
resoluente (deesen tractate conform) te effectueeren
sonder van Zyne Majesteit / ofte van des selffs gouuerneur generael
ofte vande provintien / daer toe eenich naer der consent dan
t inhouden van deesen te verwachten ende sonder tegens de seluer
ofte sijne naecoemelingen ijet daerom te misbeuren / ofte daerome
begrepen wedersijen / ofte achterhaelt te worden Op
peijne van gestraft te worden aenden lijve als Infracteurs van
deese vrede / indien ijemant hem vervordert daer van -
ijemanden te achterhaelen / ofte te begrijpen in eenigher
manieren.
ix
[[2]] De Magistraten / schutterien / ende borgeren vanden Steden der
voorschreven geunieerde provintien / Sullen oock behouden de
bewaringhe elcx van hare Steden ende sullen de Stadt
houder ende de magistraeten daer op stellen alsulcke deeckenen
Cappiteijnen ende andere Officieren mitsgaeders alsulck
wapeninghe / ende ordre op hare wachten als zij tot haere
verseeckeringhe sullen goetvinden.
[1] [Previlegie van Maria Incoompste van brabant articulo 41] in de marge
[De staten te vergaderen alst haar gelieft] in de marge, andere hand
[2] [Tractaet met Henegouwen articulo i2] in de marge
[de bewaring van de steden en de magistraat en Borgerij] in de marge, andere hand
in deze landen zou brengen, hetzij door henzelf, of onder voorwendsel van een bevel, of koninklijk bevel van Zijne Majesteit, of van iemand anders, dan zullen de gouverneurs-generaal van de provincies, de Staten-Generaal van elke provincie, steden en hun leden, bij deze gemachtigd en gelast zijn (niettegenstaande de voorschreven commissie), de begonnen krijgsvoorbereiding en bewapening te verstoren en de gewapenden te weerstaan, te bevechten en te slaan als vijanden van de voorschreven landen, zonder enig bevel, last of commissie te verwachten dan de inhoud van dit traktaat.
VIIJ
[[1]] De Staten-Generaal van de Verenigde Nederlandse Provincies, evenals die van iedere provincie, of van enige steden, of hun leden zullen te allen tijde en zo dikwijls als dat hun goeddunkt, mogen oproepen om bijeen te komen bij algemene goedkeuring, of op uitnodiging van enige der voorschreven provincies, steden, of de leden ervan, op een locatie die hun goeddunkt om daar zaken te behandelen betreffende de landen in het algemeen, of bijzondere zaken, en met name zaken betreffende het handhaven van dit traktaat; daar een ieder volgens de speciale of generale last als hooggeplaatst persoon vrij is voorstellen te doen, te adviseren, oplossingen te vinden en de gekozen oplossingen te effectueren (conform dit traktaat) zonder van Zijne Majesteit, of van de gouverneur-generaal, of van de provincies, daartoe enige nadere instemming daarvoor nodig te hebben, dan de inhoud van het traktaat en zonder dat het ingaat tegen Zijne Majesteit of zijn nakomelingen en dat men daarom geen wet overtreedt en dus niet vervolgd kan worden en gestraft aan den lijve als verbreker van deze vrede als iemand hen daarvan beschuldigt.
IX
[[2]] De magistraten, schutterijen en de burgers van de steden der voorschreven Verenigde Nederlandse Provincies, zullen ook behouden de beveiliging van hun steden en daarom zullen de stadhouder en de magistraten de daarvoor benodigde hoofdmannen, kapiteins en andere officieren aanstellen, hen voorzien van de benodigde bewapening en het wachtlopen organiseren zoals zij dat nodig achten voor hun veiligheid.
[1] [Privilege van Maria Inkomst van Brabant, artikel 41] in de marge
[De staten zullen vergaderen als zij dat willen] in de marge, andere hand
[2] [traktaat met Henegouwen, artikel 12] in de marge
[De beveiliging van de steden en de magistraat en burgerij] in de marge, andere hand
244v
x
[[1]] Ende oft gebeurde dat zijne Majesteit off des selffs naecomelingen
t eenigen tijden ijet gebooden / ordonneerden / ofte statueerden
bij hen seluen / ofte ijemant anderts / twelck int geheel
ofte deel directelick ofte indirectelick den inhouden van desen
Tractate / contrarieerde / Soo sullen de Gouuerneurs
generael / ende vande provintien / mitsgaeders alle de baenderheren
ridderen / Eedelen / Officieren / Magistraten / borgers
Ende Ingesetenen vande Steden ende platten lande / ende ijeder
der zeluer vrij zijn vande eedt / die sij respectivelick
sijne Majesteit sullen hebben gedaen ende hem alle diensten
ende gehoorsaemheijt weijgeren / nijet alleen int volbrengen
ende obedieeren vant ghene henlieden contrarie deesen sall sijn
geordert ende bevoolen. Maer oock van alle andre
diensten / diemen den heere schuldich es / tottertijt toe bij sijne
Majesteit ofte zijne naecoemelingen alle gebreecken sullen wesen
gerecht tot contentemente vande Staten Generael ende
vande provintie daer t gebrek valt ende omme alle
gebreecken met gemeenen macht vande Nederlanden steeden
ende leden der zeluer te moegen weeren / Soo sall
sijne Majesteit totten seluen eijnde cormfirmeren ende approberen
mits deesen de unijen ende verbonden tusschen de provintien /
steden / ende leden der seluer gemaeckt te weten
de unijen tusschen den Eedelen ende steden van hollant /
Seelant / ende west vrieslant gemaeckt in den jaere
LXXVJ tich tusschen alle de provintien tot bruijssel
gemaeckt / upten xvijen January xvc Lxxvij tich ende
naerder unie tot Athrecht gemaeckt In den Jaere Lxxix
voor zoeveel die bij deesen Tractate nijet en worde
specialick gederogeert.
xj
[[2]] Sijne Majesteit en sall geen nieuwe Munte slaen binnen de
nederlanden / noch de munten hooghen off laeghen
noch gedoogen geslaeghen ofte gehoogt te worden
en sall oock geenderleij Contributien belastinghen exactien
ofte beswaernissen over de persoonen ofte goederen vande
Ingesetenen der nederlanden ofte andere de landen
frequenterende / vorderen / opstellen off heffen / off gedoogen
bij ijemanden gevordert opgestelt ofte geheeuen te worden
Sonder eerst te hebben volcoomen Consent vande staeten
generael ende van ijeder provintien stadt ofte Lidt der seluer
xij
[[3]] Sijne Majesteit sall alle sijn wtheemsch Crijcxsvolck van
wat natien die zijn / wtte Nederlanden doen vertrecken
binnen den tijt van veerthien daeghen nae de publicaetie van
deesen ende wt bourgondien binnen den tijt van veerthien daegen
daernae ende van gelijcken sullen de Staten vande geunieerde
[1] [blijde incoompste] in de marge
[alle de unien sullen de provintien gemaant te confirmeren] in de marge, andere hand
[2] [Munte] in de marge, andere hand
[geen belasting sonder consent] in de marge, andere hand
[3] [wederzijts wtheemsche militie te vertrecken] in de marge, andere hand
X
[[1]] Mocht het gebeuren dat Zijne Majesteit of zijn nakomelingen op enig moment iets doen, opdracht geven of verordenen door hen zelf, of iemand anders, wat in het geheel of gedeeltelijk in tegenspraak is met de inhoud van dit traktaat, dan zullen de gouverneurs-generaal en de provincies, alsook alle de baanderheren, ridders, edelen, officieren, magistraten, burgers en ingezetenen van de steden en het platteland en iedereen, vrij zijn van de eed die zij respectievelijk aan Zijne Majesteit hebben gezworen. Ze zullen hem dan alle diensten en gehoorzaamheid weigeren, niet alleen in het volbrengen en gehoorzamen aan hetgeen hun in tegenspraak met dit traktaat werd bevolen, maar ook alle andere diensten die men de heer schuldig was. Dit tot de tijd toe dat door Zijne Majesteit of zijn nakomelingen alle gebreken zullen zijn berecht tot tevredenheid van de Staten-Generaal en van de provincies die het gebrek betrof.
Tegen alle gebreken zullen de Nederlanden en de inwoners ervan zich met gemeenschappelijke macht steeds mogen verweren. Daarom zal Zijne Majesteit met dit doel instemmen en akkoord gaan met deze unie en de verbondenheid gesmeed tussen de provincies, steden en hun inwoners. Te weten de unie tussen de edelen en de steden van Holland, Zeeland en West-Friesland gesloten in het jaar 1576 tussen alle provincies te Brussel[2], gemaakt op 17 januari 1577[3] en naar de Unie tot Atrecht[4] gemaakt in het jaar 1579 voor zover die bij dit traktaat niet speciaal worden afgeschaft.
XI
[[5]] Zijne Majesteit zal geen nieuwe munten slaan binnen de Nederlanden, noch de munten in waarde verhogen of verlagen. Ook zullen er op geen enkele manier belastingen en heffingen geheven worden jegens personen, of goederen van de inwoners van de Nederlanden of anderen die de Nederlanden bezoeken, zonder eerst de volledige instemming te hebben van de Staten-Generaal en van iedere provincie, stad of leden daarvan.
XII
[[6]] Zijne Majesteit zal al zijn uitheems krijgsvolk van welke natie dan ook, uit de Nederlanden doen vertrekken binnen veertien dagen na de publicatie van dit traktaat, alsook uit Bourgondië binnen veertien dagen daarna. Op dezelfde wijze zullen de staten van de Verenigde Nederlandse
[1] [Blijde inkomst] in de marge
[De provincies gemaand om als één unie op te treden] in de marge, andere hand
[2] Achtergrond: Deze unie is de Pacificatie van Gent: Op 8 november 1576 ondertekenen de zeventien opstandige gewesten de Pacificatie van Gent. Eensgezind bepaalde men dat de Spaanse troepen de Nederlanden moesten verlaten. De ondertekening vond plaats enkele dagen na de Spaanse Furie, waarbij Spaanse troepen een bloedbad hadden aangericht in de stad Antwerpen. Afspraken over de godsdienstkwesties werden er nog niet gemaakt. Maar men was het er wel over eens dat de Spaanse troepen niet langer welkom waren. Een andere bepaling regelde dat de Staten-Generaal voortaan op eigen initiatief bijeen mocht komen, en dus niet meer alleen op initiatief van de vorst. Verder werd Willem van Oranje aangewezen als regeringsleider en kwam er een amnestieregeling voor opstandelingen. De gewesten van de Nederlanden verenigden zich in een zogenaamde Generale Unie.
[3] Achtergrond: Dit betreft de Eerste Unie van Brussel (9 januari 1577) gesloten door de Staten-Generaal (behalve Luxemburg), de Raad van State en gedeputeerden van Holland en Zeeland, om Don Juan, landvoogd namens de Spaanse koning Filips II, te dwingen om de Pacificatie van Gent te aanvaarden. De unie was de opvolger van de Unie van Dordrecht uit 1575.
[4] Achtergrond: De Unie van Atrecht werd gesloten door de Waalse gewesten (Artesië, Kamerijk, Henegouwen en Romaans-Vlaanderen) sloten in 1579 hun eigen verbond, de Unie van Atrecht en werden weer trouw aan Filips II en bepaalde dat het katholicisme de enige toegestane godsdienst was. Een paar weken later, op 23 januari 1579 moest de Unie van Utrecht, als tegenhanger van Atrecht, de eensgezindheid van de noordelijke provincies en de strijd tegen Spanje kracht bijzetten.
[5] [Munten] in de marge, andere hand
[geen belasting zonder toestemming] in de marge, andere hand
[6] [Wederzijds moeten de vreemde milities vertrekken] in de marge, andere hand
245r
provintien binnen den tijt van een maent nae de publicaetie doen
vertrecken alle het wtheemsche Crijcxsvolck / in haren dienste
zijnde.
xiij
[[1]] Ende binnen een Maent nae de voorseyde publicaetie Sall de
vergaederinghe vande generale Staten vande Nederlanden solempnelick
worden beschreven / ende vergaedert zijnde nijet scheijden voor ende
alleer alle de poincten ende articulen van deesen tractate
effectuelick volbracht zijnde / naer hare forme ende Jnhouden het
Jnlantsche Crijcxsvolck daer naer ten wedersyden affgedanckt
sall syn / Sonder eenige jn dienste / ofte waertgelt te behouden
vvtgesondert dat syne Majesteit met Jngeboorenen sall beseth
[[2]] houden de starckten / ende plaetsen / grensende aende naegeburighe
rijcken / Daer voorden Jare Lxvj tich ordinarise garnisoenen
gehouden zijn geweest / ende jn sulcken getaele / als ordinarie
gebruyckt es geweest / ende de benden van ordonnantien / ende de
[[3]] Staten vande voorseyde geunieerde provintien / Sullen onder tbeleyt
vande Admirael generael vande See / tot beveijlinghe vande See
[[4]] ende negotiaetie (die apparentelick eenen tyt Langh seer
onvejlich sall zyn) jn dienste houden / twaelff goede schepen
van oorloghe
xiiij
[[5]] Sijne Majesteit sall tot Gouverneur generael van deese Nederlanden
stellen –--------- –---------- ende tot Admirael vande See
ende Gouuerneur over Hollant / Seelant ende Vrieslant Graue
[[6]] Mauritz van Nassauw / de welcke boven den ordinarisen eedt
aen handen vande Staten generael sullen sweeren / dit tractaet
te onderhouden jn alle zyne poincten ende articulen / dat sij
nimmermeer ter contrarie vandien en sullen doen / noch gedoogen
gedaen te worden / directelick ofte Jndirectelick / allwaert oock
dat hen sulcx by zyne Majesteit bevoolen worde / ofte bleecke
ijemanden anderts bevoolen te zyn / Dat zij den Staten generael
[[7]] sullen aendienen all dat tot haerder Kennisse coomt deesen
contrarierende / ende dat sij noch jn raet noch jn daet nijet en sullen
gebruijcken / noch gedoogen gebruijckt te worden / jn eenige
publycke zaecken der Nederlanden ijemanden buten de selve
Nederlanden gebooren / Maer alles tot haer ampt dienende
rechtelick / ende wettelick administreren / deur de ordinarise
raeden / ende officieren daer toe wettelick gestelt /
xv
[[8]] Van gelijcken sall den raet vande saecke van Staten / secreten vande
finantie / ende parlementen worden gefourniert met advijse vande
zelve generale Staten van Jngeboorenen vande Landen ende
vande respectiue provintien / die de welvaert der selver
toegedaen / den Staeten aengenaem zynde / ende met henluiden aengehouden
hebben vant begintsel der beroerten aff totten eynde toe /
die mede gelycken eet doen sullen alsvooren geseijt es / nae
[1] [vergadering staten generaal] in de marge, andere hand
[2] [besetting guarnisoenen] in de marge, andere hand
[3] [tractaet met Henegouwen articulo i2 /] in de marge
[4] [12 oorlogschepen ter zee] in de marge, andere hand
[5] [tractaet met Henegouwen articulo 11 /] in de marge
[6] [gouverneur en admiraal over Hollant, zeelant en vrieslant grave Maurits] in de marge, andere hand
[7] [tractaet met Henegouwen jn articulo 15 / 18 / in fine] in de marge
[ingeboorene gebruycken in Raad van Staten] in de marge, andere hand
[8] [ut supra] in de marge, andere hand
[tractaet met Henegouwen articulo 6 / 16 / 18 in fine] in de marge
Provincies binnen één maand na de publicatie van dit traktaat al hun uitheems krijgsvolk doen vertrekken.
XIII
[[1]] Binnen een maand na de genoemde publicatie zal de vergadering van de Staten-Generaal der Nederlanden officieel bijeen worden geroepen. De vergadering mag niet uiteengaan voordat alle punten en artikelen van dit traktaat zijn vastgesteld. Het binnenlandse krijgsvolk van beide legers zal naar vorm en inhoud van het traktaat worden ontslagen, zonder ook maar iemand in dienst of onder soldij te houden. Zijne Majesteit zal wel de vestingen en plaatsen aan de grenzen bezet houden, mits gebruikmakend van ingezetenen in aantallen zoals die gebruikelijk waren voor het jaar 1566 en op plaatsen waar ook destijds garnizoenen gelegerd waren. Ook de ruiterij staat hem daarbij tot zijn beschikking.
Tot beveiliging van de zee en van de zeehandel, die naar verwachting nog lange tijd zeer onveilig zal zijn, zullen de Staten van de Verenigde Nederlandse Provincies onder bevel van de Admiraal-Generaal twaalf goede oorlogsschepen in dienst houden.
XIV
[[2]] Zijne Majesteit zal …………………. tot Gouverneur-Generaal der Nederlanden benoemen, en Graaf Maurits van Nassau tot Admiraal-Generaal en Gouverneur van Holland, Zeeland en Friesland. Zij moeten naast de gewone eed aan handen van de Staten-Generaal ook zweren dit traktaat op alle punten en artikelen te ondersteunen en nooit iets te doen of te gedogen dat daarmee in tegenspraak is, noch direct, noch indirect, ook al zou dat door Zijne Majesteit of iemand anders worden bevolen. Voorts zullen zij de Staten-Generaal informeren over alle zaken waarvan zij kennisnemen die indruisen tegen dit traktaat. Zij moeten beloven dat zij, noch in raad noch in daad, in overheidsaangelegenheden buiten de Nederlanden geboren personen zullen raadplegen, noch gedogen dat deze door anderen geraadpleegd worden. Zij moeten alles wat hun functie betreft rechtelijk en wettelijk laten vastleggen door daartoe wettelijk aangestelde gewone raden en ambtenaren.
XV
[[3]] Evenzo zal de Raad van State geheime informatie over de financiën en parlementen worden gegeven met adviezen van de Generale Staten van de oorspronkelijke bewoners van het land en respectieve provincies. Zij zijn de welvaart hiervan toegedaan, hetgeen de Staten aangenaam is, en hebben met elkaar volgehouden vanaf het begin van de Beroerten tot het einde toe. Zij moeten dezelfde eed afleggen als hiervoor is beschreven
[1] [vergadering Staten-Generaal] in de marge, andere hand
[bezetting garnizoenen] in de marge, andere hand
[traktaat met Henegouwen, artikel 12] in de marge
[12 oorlogsschepen ter zee] in de marge, andere hand
[2] [traktaat met Henegouwen, artikel 11] in de marge
[gouverneur en admiraal over Holland, Zeeland en Friesland, Graaf Maurits] in de marge, andere hand
[traktaat met Henegouwen, artikel 15, 18 in fine] in de marge
[ingezetenen nemen zitting in Raad van State] in de marge, andere hand
[3] [ut supra] in de marge, andere hand
[traktaat met Henegouwen, artikel 6, 16, 18 in fine] in de marge
245v
de sententien ende advijsen vande welcke ofte tmeerendeel der
zelver alle zaecken geexpedieert sullen wesen / ende
sullen de depeschen aen ijeder provintie addresscherende
geteijckent worden / byden geenen die vvtten seluen provintien
Jnde raet es dienende / Omme te bejegenen gelycke
Jnconvenienten als dickmaels bevonden zijn /
xvj
[[1]] Ende Jngevalle binnen den tijt van twaelff Jaeren den
Gouuerneur generael / ofte eenige Gouverneur
vande provintien / raeden van zaecken van State / secrete
ofte vande finantien / ofte vande parlementen / ofte provintiaelen
raede coemt touerlijden / Soo en sall syne Majesteit geen
ander surrogeeren / Dan den Gouuerneur Generael
raet van State / Secreten vande finantien ende parlemente
met advijs ende aggreatie vande Staten generael
ende den Gouverneur / raedt / ende hooftofficieren
vande provintie / met advys ende aggreatie vande Staten der
zelver provintie onder den eet vooren verhaelt
xvij
[[2]] Syne Majesteit sall voorts continueren binnen de voorseyde
geunieerde provintien / de ordinarise raeden / officieren /
magistraeten / ende vroetschappen elcx jn alsulcken
ampt / als zij tegenwoordelick syn bedienende / mits doende den
gewoonlicken eet / ende aen Landen alsulcken als hier
naer volght / ende de voorseyde ordinarise Magistraten
vande steden ende dorpen / en sullen by zyne Majesteit / ende syne
naecoemelingen / noch by ijemande van zijnen tweghen nyet
worden verandert / affgeseth / ofte vernieuwt / anderts
dan jnder manieren ende opte solempniteijten als de previlegien
ende gebruijcken van ijeder plaetse syn gedraeghende /.
xviij
[[3]] Ende generalick en sall geen officieren Justicier
Magistraet / borgen ofte Jngeseten / van wat state / ofte
Conditie hy zij binnen de voorseyde Nederlanden werden gedoocht
ofte ontfangen / hij en sall Jn handen vande Staten vande provintien
ofte vande Magistraeten / vande steden ende vlecken by eede
beloven / ende sweeren / (boven den ordinarisen eedt) dat hij dit
tractaet sall onderhouden / ende doen onderhouden / Jn alle sijne
poincten ende articulen / Nijet jegenstaende eenighe bevelen
van zyne Majesteit Gouuerneur generael ofte particulier ofte
andere ter contrarie / Ende Jndien tot zijnder kennisse ijet mocht
coomen / tselue contrarieerende / Dat hij tselue den Magistraet
vande stede / ofte vlecke zijnder residentie / den Staten vande
provintie / ende den Staeten generael tijdelick ende oprechtelick sall
aendienen
[1] [tractaet met Henegouwen articulo 18 /] in de marge
[offitien] in de marge, andere hand
[2] [ordinaris Magistraten te continueren, en die niet te veranderen als volgens de privilegien] in de marge, andere hand
[3] [Edict articulo / 17 /] in de marge
[Eedt bij een ijder van dit tractaat te onderhouden] in de marge, andere hand
Op basis van hun besluiten en adviezen, althans van de meeste ervan, zullen alle afspraken sneller nagekomen worden. De ambtelijke berichten voor iedere provincie moeten getekend worden door degenen in de Raad die de betreffende provincie vertegenwoordigen, om zo de veel gehoorde bezwaren het hoofd te bieden.
XVI
[[1]] Indien binnen de tijd van twaalf jaar de Gouverneur-Generaal of een Gouverneur van een van de provincies, een lid van de Raad van Zaken van State, de Geheime Raad, de Raad van Financiën, de rechtbanken of een van de Provinciale Raden komt te overlijden, zal Zijne Majesteit geen plaatsvervanger aanstellen zonder advies van de Gouverneur-Generaal, de Raad van State, de Geheime Raad, de Raad van Financiën en de rechtbanken en met toestemming van de Staten-Generaal, de Raden en de hoofdambtenaren van de provinciale rechtspraak, alsook met advies en toestemming van de Staten van de provincies conform de eed in het voorgaande besproken.
XVII
[[2]] Zijne Majesteit moet ook binnen de Verenigde Nederlandse Provincies de leden van de gewone Raden, de ambtenaren, de magistraten en de vroedschapsleden handhaven in dezelfde functie als zij nu bekleden, mits zij de gewone eed afleggen. Dit geldt eveneens voor de gewesten. De dagelijkse bestuurders van steden en dorpen zullen noch door Zijne Majesteit of zijn nakomelingen, noch door iemand anders namens hem worden afgezet of vervangen anders dan volgens de geldende gebruiken en privileges zoals die ter plaatse van kracht zijn.
XVIII
[[3]] In het algemeen dienen alle Officieren van Justitie, magistraten, poorters of ingezetenen, ongeacht hun herkomst en ongeacht hun status bij toelating tot de Nederlanden in handen van de Provinciale Staten of van de dagelijkse bestuurders van de steden en dorpen, onder ede te beloven en te zweren (in aanvulling op de gewone eed) dat zij dit traktaat zullen ondersteunen en doen ondersteunen op alle punten en artikelen. Dit ondanks bevelen van Zijne Majesteit, de Gouverneur-Generaal of andere personen, die indruisen tegen het traktaat. Als betrokkenen iets ter ore zou komen dat strijdig is met het traktaat, zullen zij dit tijdig en eerlijk onder de aandacht brengen van de dagelijkse bestuurders van de stad of het dorp waar zij wonen, van de Provinciale Staten en van de Staten-Generaal.
[1] [traktaat met Henegouwen, artikel 18] in de marge
[functies] in de marge, andere hand
[2] [de dagelijkse bestuurders handhaven en niet vervangen anders dan volgens de geldende gebruiken.] in de marge andere hand
[3] [Edict artikel 17] in de marge
[ieder dient dit traktaat met een eed te ondersteunen] in de marge, andere hand
246r
xix
[[1]] Alle raeden provintiael / Officiers / ende Magistraten vande Steden
ende vlecken / daer eenighe Contraventie van deesen tractaete
mochte vallen / ende tot haere kennisse coomen / Sullen geauthoriseert
ende gehouden zyn terstont te procedeeren tot straffinghe metter
doot vande geenen die ijet contrarie gedaen / ofte geattenteert mochten
hebben / Nijet tegenstaende dat hij van eenich beuel van zijne
Majesteit gouuerneur generael / ofte particulier / ofte van ijemant
anderts conde bewijsen / ende nijet Jegenstaende eenige qualiteijten
van persoonen / Jnterressen / pardoenen / remissen / ofte andere
patrocinien / die daer tegen souden moegen gedaen / verleent / off
gegeven worden /
xx
[[2]] De steden vande Briel ende van Vlissingen ende tcasteel van rammekens
Sullen blijven Jnde macht vande Majesteit van Engelant totter
tyt toe dat de Lossinghe sall zijn gedaen / de welcke geschiede
binnen den tyt van twaelff Jaaren / Soe sullen de selffve
coomen Jnde macht vande Staten van Hollant ende Seelant /
Omme totten eijnde toe vande voorseyde tijt by henluiden bewaert
te moegen worden tot haere verseeckertheijt / ende tot haere
costen /
xxje
[[3]] De decreten / dispositien / ordonnantien / mitsgaeders de Constitutien
ende besettinghen van renthen / pensioenen / ende andere
obligatien / ende verseeckeringhen / die by den Gouuerneurs / ende
Staten vande provintien / steden / ende leden der seluer gedurende
deeser oorloghe ende beroerten zijn gedaen / Sullen voor wettig
ende van waerden gehouden worden / ende haer effect sorteren
voor zoo veel / die by deesen nijet en worden specialick gederogeert
xxij
[[4]] De gealieneerde Domeijnen / Sall zijne Majesteit wederom aenvaerden / mits
betaelende de renthen / ende Lasten / die daer op voor date vande
alienatie hebben gestaen / nijet tegenstaende de brieuen van
Constitutie ouer de alienaetie gecasseert / ofte gedoot zyn /
behoudens dat zyne Majesteit vrij zynde vande renthen ende Lasten /
geduijrende deeser oorloghe verloopen (die betaelt sullen
worden tot Laste vande Lande) oock nijet en sall
eijsschen de vruchten der zelver Jaerschaeren
xxiij
[[5]] Een ijegelick / ende namentlick oock de kinderen van heer majesteit mijn
heere den prinche van Oraignien / Sullen by deesen tractaete
wederom gestelt worden / Jnde besittinghe / ende vrij gebruijck
van alle hare goederen / roerende / ende onroerende / actien / prerogativen
geen uutgesondert / waer die geleghen moegen sijn / de welcke
eenen ijegelick aenvaerden sall / Jn alsulcken Staete / als die
tegenwoordelick zijn / behoudens dat ter zaecke vande roerende goederen
die vervreemt zijn / geen ondersouck / ofte verhael en sall geschie
[1] [contraventeurs van dit tractaat met de doot te straffen.] in de marge
[2] [tractaet van Engelant] in de marge
[3] [Edict articulo / 18 / Coelen / 13 /] in de marge
[tractaet met Henegouwen articulo / 3o /] in de marge
[alle constitutien van Renten etcetera van waarde blijven] in de marge, andere hand
[4] [pacificatie van Gent articulo 14 / 15 /] in de marge
[domeijnen] in de marge, andere hand
[5] [pacificatie van Gent articulo 15 / 16 / 17 / 18 / 19 /] in de marge
[restitutie van goederen aent huys van Nassau] in de marge, andere hand
XIX
[[1]] Alle Provinciale Raden, ambtenaren en magistraten van de steden en dorpen zijn in geval van iedere overtreding van het traktaat waarvan zij kennisnemen, bevoegd en verplicht de doodstraf op te leggen aan eenieder die iets in strijd met het traktaat heeft gedaan of een poging daartoe deed. Ook al zou zo iemand zich kunnen beroepen op een bevel van zijne Majesteit, de Gouverneur-Generaal, een particulier of van iemand anders, dit onafhankelijk van zijn status, invloed, schuldkwijtschelding, strafvermindering of andere bescherming die zou zijn toegepast, verleend of gegeven.
XX
[[2]] De steden Brielle en Vlissingen en het kasteel Rammekens zullen onder het gezag blijven van de Engelse koningin totdat de schulden zijn afgelost, hetgeen binnen twaalf jaar moet gebeuren. Na aflossing komen ze onder het gezag van de Staten van Holland en Zeeland tot het eind van deze termijn. Dit tot haar veiligheid en op haar kosten.
XXI
[[3]] Voor zover de decreten, beschikkingen en verordeningen alsook de wetten en de vaststelling van renten, pensioenen en andere verplichtingen en zekerheidstellingen die door de Gouverneurs en door de leden van de Provinciale Staten en van de stadsbesturen tijdens deze oorlog en de onlusten zijn uitgevaardigd c.q. ingesteld niet nadrukkelijk als vervallen zijn verklaard, moeten deze als wettig en rechtmatig worden beschouwd en onverkort uitgevoerd worden.
XXII
[[4]] Zijne Majesteit zal de afgescheiden domeinen weer in bezit krijgen, waarbij deze de renten en lasten zullen betalen die voor de afscheiding gebruikelijk waren, hoewel de brieven waarmee de afscheiding is vastgesteld ongeldig verklaard of vernietigd zijn. Aangezien de renten en lasten die gedurende deze oorlog zijn vervallen, opgebracht zullen worden door de domeinen, zal Zijne Majesteit de opbrengst van de jaarlijkse heffingen niet opeisen.
XXIII
[[5]] Alle betrokkenen, met name ook de kinderen van Zijne Majesteit de Prins van Oranje, zullen middels dit traktaat opnieuw hun bezittingen terugkrijgen met vrij gebruik van al hun roerende en onroerende goederen, rechtsvorderingen en voorrechten, geen enkele uitgezonderd en waar ze ook gelegen mogen zijn. Zij moeten die aanvaarden in de toestand waarin zij op dit moment verkeren, op voorwaarde dat aangaande de roerende goederen die in andere handen zijn gekomen geen onderzoek zal worden gedaan en geen verhaal gehaald kan worden.
[1] [overtreders van dit traktaat met de dood straffen] in de marge, andere hand
[2] [Traktaat met Engeland] in de marge
[3] [Edict artikel 18, Keulen 13; Traktaat met Henegouwen artikel 3] in de marge
[alle vastgestelde renten etc. blijven van kracht] in de marge, andere hand
[4] [Pacificatie van Gent artikel 14,15] in de marge
[domeinen] in de marge, andere hand
[5] [Pacificatie van Gent artikel 15, 16, 17, 18, 19] in de marge
[restitutie van goederen aan het Huis van Nassau] in de marge, andere hand
246v
Ende belangende de onroerende goederen die bij titule van
confiscaetie sijn vervreemt / de selve sullen by den
tegenwoordigen besittere / den ouden eijgenaer worden
gerestitueert / Jn sulcken state als die zyn / mits van hen
ontfangende restituetie vande estimaetie vande verbeteringhe
Jndien hij eenighe heeft gedaen / ende vande helft vande
penninghen die hij bethoonen sall / daer vooren betaelt te hebben /
behouden nochtans den besittere syn vorder garant
Jndien hij tegen zyn vercooper eenige es hebbende
xxiiij
[[1]] Wat belanght den religieusen ende anderen geestelicken
persoonen / die binnen den geunieerden provintien geprofessyt /
ende geprebendeert syn / gemerckt dat t’ meestendel
vande goederen daer toe gedient hebbende gealieneert syn /
Soe salmen den selven continueren / ofte van nieuws assigneren
alsulcke alimentatie / als zij tot noch toe hebben gehadt
ofte tot haer redelick onderhout noodich sullen hebben
xxv
[[2]] Alle giften / exhereditatien[3] / ende andere dispositien Jnter
vivos / wel causa mortis / daer by de gerechte erffgenaemen
ter zaecke vande voorseyde troubles / ofte vande religie / van
hare wettige successien / versteecken / vermindert / ofte
onterft zijn / Sullen uut crachte van deesen gehouden worden
als gecasseert / ende van geender waerden
xxvj
[[4]] De geuangenen ter zaecken deeser oorloghen / ofte uut
saecken vande religie / ende namentlick den Graue van buren
Sullen terstont nae de publicaetie van deesen / metter
daet gestelt worden jn haer vrijheyt / Sonder eenich
rantsoen te betaelen / Maer wel de costen der
gevanckenisse ten ware te voorig rantsoen gemaeckt / off
daer van ouercoomen waere
xxvij
[[5]] Aengaende de Schattinghen / Jmpositien / thollen / ongelden ende Lasten
ter zaecke van deesen oorloghe Jngestelt / gemerct kennelick
es / dat de Landen ter [s] oorsaecke van deesen Langdurighen
oorloghe / seer beswaert zyn / met schulde / Sulcx dat
grootelijcx te besorgen es / dat de ondersaeten ende haeren
goederen / buten Slants aengetast / ende daer deur vercoop
handel / beleth soude worden / jngeualle hier Jnne nijet
en worde voorsien / Soo sall den Staten geoorloft
zijn / daer Jnne te voorsien / met continuatie van alsulcke gedeelte
der voorseyde Contributien / als zijlieden tot redelick contentement
vande achterstelligen sullen noodich bevinden / Waer tegen
zijne majesteit sall belouen de Landen ende d jngesetenen der seluer
[1] [pacificatie van Gent articulo / 21 /] in de marge
[geestelijcken goederen] in de marge, andere hand
[2] [pacificatie van Gent articulo 22] in de marge
[alle exheredatien ter oorsaak van deese oorlog gecasseert] in de marge, andere hand
[3] tekstkritiek: [exhereditatien] lees [exheredatien]
[4] [pacificatie van Gent articulo / 9 /] in de marge
[Edict articulo / 9 / 12 /] in de marge
[gevangenen los te laten] in de marge, andere hand
[5] [geen moeijte wegens de schattinge impositien etc gedurende den oorlog opgestelt] in de marge, andere hand
De onroerende goederen die onder de noemer van verbeurdverklaring zijn onteigend zullen door de huidige bezitter aan de oorspronkelijke eigenaar worden teruggegeven in de staat waarin zij verkeren. Mocht de huidige bezitter enige verbeteringen hebben aangebracht, dan zal hij op basis van een kostenraming daarvan een vergoeding ontvangen ter grootte van de helft van het aangetoonde bedrag dat hij daarvoor heeft betaald, waarbij de huidige bezitter betaling door de oorspronkelijke eigenaar gegarandeerd krijgt, indien hij een vordering heeft ingediend.
XXIV
[[1]] Aan de religieuzen en andere geestelijken die binnen de Verenigde Nederlandse Provincies geprofest zijn en een inkomen uit kerkelijke goederen hebben, en indien is vastgesteld dat het merendeel van hun goederen die daartoe dienden, onteigend is, zal men eenzelfde uitkering voortzetten of opnieuw toekennen als zij tot nu toe hebben gehad of als zij voor hun redelijk onderhoud nodig hebben.
XXV
[[2]] Alle giften, ontervingen en andere beschikkingen bij leven of bij overlijden, waarbij de rechtmatige erfgenamen vanwege de genoemde onlusten of vanwege de godsdienst van hun wettelijke nalatenschap helemaal of deels zijn uitgesloten of onterfd zijn, zullen op grond van dit traktaat beschouwd worden als ongeldig en van geen waarde.
XXVI
[[3]] De gevangenen als gevolg van deze oorlog of de godsdienst, en met name de graaf van Buren, zullen onmiddellijk na de publicatie van dit traktaat daadwerkelijk in vrijheid worden gesteld zonder enig losgeld te betalen. Wel moeten zij de kosten van de gevangenschap betalen, tenzij daarvoor eerder kosten overeengekomen waren.
XXVII
[[4]] Wat betreft de belastingen, heffingen, tolgelden, boetes en verplichtingen die met betrekking tot deze oorlog zijn ingesteld, is opgevallen dat de gewesten ten gevolge van deze langdurige oorlog zwaar belast zijn met schulden. Het valt daarom ernstig te vrezen dat de goederen van onderdanen die buiten de gewesten gelegen zijn, in beslag genomen zullen worden waardoor verkoop en handel verhinderd zouden worden als dit niet wordt opgelost. Daarom zal het de Staten toegestaan zijn dit op te lossen door een zodanig gedeelte van de genoemde bijdragen te innen als zij tot redelijke genoegdoening voor degenen met een belastingschuld nodig zullen vinden. Zijne Majesteit zal dan beloven de gewesten en de ingezetenen daarvan
[1] [Pacificatie van Gent artikel 21] in de marge
[goederen van geestelijken] in de marge, andere hand
[2] [Pacificatie van Gent artikel 22] in de marge
[alle ontervingen als gevolg van deze oorlog ingetrokken] in de marge, andere hand
[3] [Pacificatie van Gent artikel 9] in de marge
[Edict artikel 9, 12] in de marge
[gevangenen in vrijheid stellen] in de marge, andere hand
[4] [geen inning van belastingen, accijnzen etc. die tijdens de oorlog zijn geheven] in de marge, andere hand
247r
(tot bevrijdinge vande traeffijcke / buten s’Lants) vrij costeloos / schaedeloos
ende ongemoeyt te houden / van alle de Schulden ende tachterheden
byde selue zyne Majesteit gedurende deeser oorloghe gemaeckt / die de
zelue zijne Majesteit sall voldoen / buten coste / ende Laste vande voorseyde
Landen / ende Jngesetenen der zelffuer /
xxviij
[[1]] Een ijegelick vande voorseyde Jngesetenen der geunieerde ende nederlantsche
provintien / Sall oock vrijstaen tot haren believen tallen tijden
te vertrecken / ende syne residentie te veranderen Jn alsulcken
plaetse alst hem belieft / binnen de voorseyde nederlanden /
ofte daer buijten Jn watt Landen / ofte rijcken het zij / ende
wederom binnen de voorseyde Landen te coomen / alst hem believen
zall / Sall oock syne goederen / vrijelick moegen vercoopen
versetten / vertieren / jnt geheel ofte deel / oock mede de
selve jn zijn absentie by andere doen administreren / ende regieren
nae zyne believen / Sonder Daeromme by zyne Majesteit
off by ijemanden van des selffs weghen achterhaelt / gemoeyt
ofte beschaedicht te worden jn eenigher manieren
xxix
[[2]] Eijntelick omme den Jngesetenen vande voorseyde Nederlanden te bethoonen /
dat zyne Majesteit van meeninghe es / den jnhouden van deesen onverbreeckelick
te houden / ende Doen onderhouden / sonder eenige veranderinghe
ofte revocatie / Soe sall by zyne Majesteit ende byden Staten
generael / ende vande provintien tselue worden geexpedieert
gesolempniseert / beswooren ende gepubliceert bij forme van additi
vande blijde Jncoompste / op zyne Majesteits huldinge Jnde
voorseyde Landen / eertijts beswooren / met renuntiaetie van
allen dispensatien / relievementen / exceptien / ende anderen
practijcken / die tot verminderinghe van deesen / ofte ontslaeging
deeser beloften / souden moegen dienen / tot welcken eijnde
zeeckere Gecommitteerde vande Staeten generael sullen
gesonden worden jn Spaenganien / Omme de voorseyde
stipulaetie / eet ende solempnisaetie van zyne Majesteit te ontfanghen /
ende sall van gelijcke den gouverneur / ofte andere gecommitteerde
van zyne Majesteit gelijcke stipulaetie / eedt / ende solempnisatie
vande Staten generael / ende particulier vande provintien /
mitsgaeders vande Steden ende leden der zelver ontfanghen
ende dit alleer de voorseyde vergaederinghe vande Staten
generael sall scheijden /
xxx
[[3]] Voor tonderhout van dit tractaet sullen respondeeren de Majesteiten
van Engelant ende van Denemarcken / mitsgaeders oock de
Nederlantsche provintien / tegenwoordelick onder syne majesteits
macht zijnde / die daer op sullen expedieeren den solempneel
Jnstrument / tot genoughen vande Staten vande geunieerde provintien
[1] [tot Coelen articulo 70] in de marge
[een ijder sal mogen vertrecken en vrij over syn goederen disponeren] in de marge, andere hand
[2] [dit Tractaat te besweren] in de marge, andere hand
[3] [Engelant en Denemarken en de nederlantse provintien nu onder syn Majesteijt guarandeurs van dit Tractaat] in de marge, andere hand
(tot bescherming van hun handel buiten de gewesten) vrij te stellen van alle schulden en achterstallige betalingen aan Zijne Majesteit die tijdens deze oorlog zijn opgebouwd. Zijne Majesteit zal deze kosten zelf betalen, zonder deze kosten en lasten te verhalen op de gewesten en hun ingezetenen.
XXVIII
[[1]] Het zal elk van de genoemde ingezetenen van de Verenigde Nederlandse Provincies te allen tijde vrijstaan zich, wanneer zij dat wensen, te vestigen in een andere woonplaats binnen de Nederlanden of daarbuiten in welk land of rijk dan ook en daarna als zij dat willen weer terug te keren naar de Nederlanden. Ook zijn zij vrij om hun bezittingen geheel of gedeeltelijk te verkopen, te verpanden of van de hand te doen en die ook bij hun afwezigheid naar believen door anderen te laten beheren en besturen, zonder door Zijne Majesteit of iemand uit die kringen beschuldigd, gehinderd of op enigerlei wijze benadeeld te worden.
XXIX
[[2]] Om ten slotte de ingezetenen van de hiervoor genoemde Nederlanden te laten zien dat Zijne Majesteit de intentie heeft aan de inhoud van dit traktaat vast te houden en het zonder enige verandering of herroeping te laten uitvoeren, zal het traktaat door Zijne Majesteit, door de Staten-Generaal en door de provincies vlot worden uitgevoerd, bevestigd en met een eed worden bekrachtigd. Het zal worden gepubliceerd in de vorm van een aanvulling op de destijds gemaakte afspraken bij de Blijde Inkomst ter Inhuldiging van Zijne Majesteit in de hiervoor genoemde gewesten, dit met intrekking van alle privileges, ontheffingen, uitzonderingen en andere praktijken die tot afzwakking of ontslag van de beloften zouden kunnen leiden. Daartoe zal een aantal gevolmachtigde leden van de Staten-Generaal naar Spanje worden gezonden om de genoemde overeenkomst, eed en officiële bevestiging van Zijne Majesteit te ontvangen.
Evenzo zal de gouverneur of een andere gevolmachtigde van Zijne Majesteit een zelfde overeenkomst, eed en officiële bevestiging van de Staten-Generaal en de provincies alsook van de steden ontvangen. Dit alles voordat de vergadering van de Staten-Generaal uiteen zal gaan.
XXX
[[3]] Voor de handhaving van dit traktaat zullen de Majesteiten van Engeland en Denemarken instaan, evenals de Verenigde Nederlandse Provincies die momenteel onder gezag van zijne Majesteit staan. Zij zullen daarna de officiële akte snel ten uitvoer brengen naar de wens van de Staten van de Verenigde Nederlandse Provincies.
[1] [te Keulen artikel 70] in de marge
[iedereen mag verhuizen en vrij over zijn bezittingen beschikken] in de marge, andere hand
[2] [dit traktaat te beëdigen] in de marge, andere hand
[3] [Engeland en Denemarken en de Nederlandse Provinciën, nu onder Zijne Majesteit, staan garant voor dit traktaat] in de marge, andere hand
247v
ende voorts sweeren Dat zylieden des byde voorseyde provintien /
ofte eenighe der zeluer vermaent zynde hen sullen bystaen
met Lijff / goet / ende bloet / mitsgaeders syne Majesteit
geen obedientie Doen / noch eenich Crijcxsvolck jn dese
Landen laeten passeeren / Jngevalle by syne Majesteit eenich
Jnbreck / Jn deesen tractate mochte worden gedaen / ofte
gedoocht gedaen te worden by hem selven / ofte ijemant
anderts /
Vroetschap gehouden / den xxvjen
Martij 1588 /
[[1]] Op huijden es Jn deliberatie geleijt / wat Last de Gecommitteerde
zullen hebben / die opte vergaederinghe vande Staeten van
Hollandt zullen reijssen / te weten / off zij naectelick / by de
voorseyde articulen sullen persisteeren / Dan off zij hen
sullen conformeren met d’ jnstructie die opt stuck vande
vredehandel / byde meeste stemmen van d’ Eedelen / ende
anderen Steden van Hollandt geraempt ende goetgevonden
zullen worden / Off dat zijlieden maer sullen helpen
advijseren op rapport / Waer op geresolveert es /
dat de Gecommitteerde gelast zullen zijn Jnne te brengen
d’ articulen allhier geraempt / Ende Jngevalle
d’ eedelen ende andere Steden ijet verderts ofte anderts
hadden geraempt / dat zij d’selve sullen overeen brengen
zoo nae alst Doenlick es op rapport
[[2]] Aengaende hoe de provintien ende Steden hen houden sullen
(nijet Jegenstaende D’ voorseyde handelinghe) Jn vrije ende
defentie / Mitsgaeders alsoo de provintien / steden ende
Leden vandien / (achtervolgende D’ vrijen daer van zijnde) /
doen / Sonder d’ander jn geen tractaet van vrede en
moegen treden / noch aengaen / Dan bij gemeen advijs ende dat
nochtans eenighe ter contrarie mochten doen / wat
proceduren ende ordre van defentie vande geenen die tot
geene handelingge en begeeren te verstaen ende js geresolveert
aengaende teerste lidt / datmen geduijrende de handelinghe
de Landen ende steden Jn goede eenicheijt / ende
defentie zall houden / gelijck tot noch toe gedaen es /
Ende aengaende tweede Lidt es geresolveert
bij zoo verre tmeerendeel vande geunieerde provintien
de vredehandel goetvinden / Datmen verstaet
dat die van Hollant mede Jn tractaet behooren te
treden / Ende Jngevalle tmeestedeel vande
Steden van Hollant zulcx nyet en verstonden / dat deser
stede haer Jn sulcken gevalle / metten geenen die totten
vredehandel begeeren te verstaen sall conformeren / ende
datmen over sulcx de vredehandel sall helpen vorderen /
ende dilengeteren[3] zoo veele doenlicken wordt /
[1] [vredehandel] in de marge, andere hand
[2] [ut supra] in de marge, andere hand
[3] tekstkritiek: [dilengeteren] lees [deligenteren]
zie Opregt onderwys van de letter-konst, bekwaam om alle persoonen in korte tijd … door C.D. Niervaart, pg. 32
Verder zullen zij zweren dat als de genoemde provincies, of enige daarvan, onrecht wordt aangedaan, zij deze zullen bijstaan met lijf, goed en bloed. Zij zullen niet gehoorzaam zijn aan Zijne Majesteit noch enig krijgsvolk in deze gewesten toestaan indien Zijne Majesteit of iemand anders inbreuk pleegt op dit traktaat of zo’n inbreuk zou gedogen.
Vroedschapsvergadering van 26 maart 1588
[[1]] Heden is er beraad geweest over de opdracht die de afgevaardigden zullen krijgen die naar de vergadering van de Staten van Holland zullen reizen, namelijk dat zij ofwel onomwonden zullen vasthouden aan de genoemde artikelen, ofwel zich zullen conformeren aan de aanpassingen betreffende de vredesonderhandelingen die met de meeste stemmen van de edelen en steden van Holland zullen worden vastgesteld en goedgekeurd, ofwel slechts zullen adviseren middels een rapport.
Daarop is besloten dat de afgevaardigden de opdracht zullen krijgen om de hier vastgestelde artikelen in te brengen. Als de edelen en de steden en de steden iets anders of iets in aanvulling zouden willen vaststellen, zullen zij dit zo goed mogelijk rapporteren.
[[2]] Betreffend de manier waarop de provincies en de steden zich gedragen moeten (ondanks de voornoemde handelwijze) inzake vrijheid en verdediging, alsook hoe de provincies, steden en bestuurders daarvan (inclusief die van de vrije steden) dit dienen te doen. De een mag zonder de ander geen vredesverdrag sluiten noch de onderhandelingen daarover beginnen, dan na gezamenlijk overleg.
En mocht een partij iets doen wat hiermee strijdig is, dan is over de procedure en de verweermogelijkheden van degenen die het met deze gang van zaken oneens zijn, besloten dat tijdens de vredesonderhandelingen de gewesten en de steden bij hun verdediging eensgezind op zullen trekken, zoals dat tot nu toe is gedaan.
Als tweede is besloten, dat voor zover het merendeel van de Verenigde Nederlandse Provincies de vredesonderhandelingen goedkeurt, men moet begrijpen dat Holland zich ook aan het traktaat moet binden. En mochten de meeste steden van Holland dit niet willen, dan moeten ze zich aanpassen aan de steden die de onderhandelingen wel willen en zo de vrede helpen bevorderen en er vaart achter zetten, zoveel als mogelijk is.
[1] [vredehandel] in de marge, andere hand
[2] [ut supra] in de marge, andere hand