9r

0190.8364b 09r

scientiam Verum Verum ut scis mee professionis inter omnigena hominum[1] genera versari in nonnullos[2] religiosos nonnumquam incido . qui sibi hoc constanter habent persuasum . non coherere cum pietate christiana litteraturam[3] secularem.
Battus Nec aberrant isti inquit Battus In ipsis enim male coheret quibus utraque deest. At cohesit in Hieronimo Cypriano Augustino . alijsque mille / quorum pietatem quis audeat cum istorum ignavia comparare?
Medicus Age inquit Medicus scio tibi quidem cucullatos istos omnes invisos haberi. Verum ego[4] religionem ut fatali quodam amore (Sum enim benigno Iove natus et item Venere)[5] et miror[6] et[7] veneror Ita non omnibus vicijs libero Video enim nonnullos ad Epicuream illam rationem proxime accedere Qui incredibili laborum fuga / ignaviam quandam et umbratilem vitam amplectuntur. Tutos se credunt si tamquam Coclee[8] intra testudines[9] perpetuo delitescant / commodis corporum vel minutis / morosius etiam consulentes Abunde se religiosos arbitrantur / si litterarum[10] secularium nichil prorsus attigerint Suis bene consultum putant si ea que in scolis didicerunt obliviscantur Iam vero civibus suadere non desinunt si[11] liberos suos ad externas scholas (quas universitates vocant) ire sinant . perisse propemodum illos / utpote qui sese illuc tamquam ad manes dimiserint . aut non redire aut redire deteriores Simplicitatem nescio quam illis predicant Litteras a virtute revocare animos / nec p bonam prestare[12] mentem . sed eripere magis Stultum inquiunt est disertam habere linguam . mores incompositos / dyalecticis capciunculis morti neminem imposuisse[13] Rhetoricen et poesimn nec nominare quidem audent Insanire geometras aiunt . qui qum scite agros metiantur / animi morem[14] ignorent Astrologos delirare dicunt quod ea que supra se sunt curiosi scrutentur Physicos impietatis accusant / quod divina rimantes opera ipsum rerum opificem negligunt Nec sacras[15] quidem theologie professoribus parcunt Hos insimulant quod cum magna auctoritate virtutem doceant . ipsi non perinde vivant Ita isti Cinici[16] nostri universum genus hominum contemnunt / censent omnes / Moriendum est inquiunt omnibus. Quid tum si sis Salomone doctior? Quid conferent[17] nexus dyalecticin. quid oratorie complexiones Moriendum est
Battus Per anserem / homines pristin pistrino digni . subiecit Battus. Quis istud ignorat / omnibus esse moriendum? Nichil ne interea[18] agendum? Malim ego doctior mori quam natus sum. Isti perinde disputant / ac si quis doctus sit . eum continuo malum esse sit necesse. Num qui lingua erit incomposita . mores protinus incompositos habebit? Num qui dyalecticen contempsit . statim mortis laqueos effugiet[19]. [20] Et ne singula persequar. Num qui erit indoctissimus / continuo religiosissimus habebitur? Erudicio nos in celum non levat an eo levabit inscitia? an rusticitas? Non prestat bonam mentem litteratura[21]. num igitur imperitia prestabit? Non prestant bonam mentem littere? Concedamus[22] istud . nec[23] malam quidem prestant. Nonne recepta est calceolaria . sutrina . textrina . fabrica . sartoria . fullonia? Nonne etiam in honore est coquinaria[24]? Quid horum horum bonam mentem prestat mortalibus? Laudamus doctum pictorem. Laudamus fabrum scientem Textorem callidum laudamus Laudamus etiam si sit[25] improbus . nec artem ideo malam dicimus / si forte malus / qui in ea versatur . et litteraturam[26] que ut bonam mentem non prestet . ad eam tamen non mediocriter conducit. Quod si quem litteris abutentem viderimus / non ut eruditionem relinquat admonendus est . sed[27] in usus perversos torqueat[28] Hoc tamen adversarijs concessero / ut pusillo aut vehementer tardo ingenio natos liceat a difficilibus[29] dehortari . ne si asinus ad lyram ducatur . et discens et docens uterque simul operam luserit Eos autem quorum ingenia magni aliquid polliceri videntur . a pulcherrimis conatibus retrahere . quid aliud est . quam (quod paulus fieri vetat) . spiritum extinguere? Quod idem si in summis illis (quos iam sepe nominavi) doctoribus factum esset . singulari profecto et presidio et solatio iam orbata esset ecclesia[30]
Medicus Tum medicus . probabiliter tu quidem Batte . id est plane rhetorice. Verum ut interim tibi pro istis imperitie admiratoribus respondeam / qui in summam invidiam nos inducunt / huiusmodi seditiosis conditionibus[31] Quid igitur inquiunt tandem futurum est? Num soli litterati celo potientur? Ita ne vos soli . qui ventosa doctrina turgetis / gygantum exemplo celum occupabitis . detrusis superis exclusis inferis? Quid fiet imperite multitudini[32] que apostolorum vestigijs ingressa[33] non didicit[34] Aristotelicos laqueos / non spinas Chrisippinas[35] / non salem Atticum Non plautinam eloquentiam? Non[36] hec est illa simplicitas quam deus unice sibi delegisse videtur . qui asino vectus Iherosolimam ingredi voluit . cuius et illa exhortatio est Discite a me quia mitis sum et humilis corde Non dixit Discite compositam orationem

[1] bovengeschreven: omnium mortalium
[2] bovengeschreven: quosdam
[3] bovengeschreven: quam illi vocant
[4] bovengeschreven: ut
[5] bovengeschreven: tum
[6] toegevoegd: ad(miror)
[7] bovengeschreven: tum
[8] bovengeschreven: Cochleae
[9] bovengeschreven: testam
[10] bovengeschreven: politiorum
[11] bovengeschreven: ne
[12] bovengeschreven: parare
[13] in marge: Imposuisse id est decepisse
[14] bovengeschreven: sui modum
[15] bovengeschreven: (sacr)is
[16] bovengeschreven: Cynici
[17] bovengeschreven: (confe)runt
[18] bovengeschreven: (inte)rim
[19] verbeterd: (effugi)t
[20] in marge: Num qui Poetas non attigit . protin[us] erit hyppolitus? Num protinus [sibi] notus est cui ignota est geometria[?] Quid prodest non philosophatum fui[sse] in astris si interim philosopheri[s] in patinis? An pulchrius esse [ducis] scrutari sapores ganearum quam archa[nas] rerum causas? Et ne etc
[21] bovengeschreven: litterarum peritia
[22] bovengeschreven: Ut donemus
[23] bovengeschreven: at nec
[24] bovengeschreven: culinaria
[25] bovengeschreven: vir
[26] bovengeschreven: damnamus
[27] bovengeschreven: ne
[28] bovengeschreven: Quanto rectius ille admonet ille philosophus absque Christo sapiens Sic vive tamquam cras moriturus sic stude quasi semper victurus. Occupabit mors . sed malo occupet studentem quam [cessantem]
[29] bovengeschreven: disciplinis
[30] in marge: Quamquam interim patronus barbarorum d[octius] ac modestius pro illis respondes quam i[psi] soleant loqui Nam hoc ferme genus hom[inum ne] noverunt quidem cuiusmodi sint discipli[nae] in quas debacchantur. Poeticen exis[timant] artem esse meretriceam rhetoricen nih[il] aliud esse putant quam assentatoriam, g[eogra]phiam. astrologiam curiosas et impro[batas] artes esse credunt qualis necyomant[ia etc]
[31] bovengeschreven: concionibus imperitam multitudinem concitantes Quid etc
[32] bovengeschreven: quid simplicibus fratribus qui
[33] bovengeschreven: (ingres)si (vanwege wijziging 628)
[34] bovengeschreven: (didi)cerunt
[35] bovengeschreven: Chrysippeas
[36] bovengeschreven: Nonne

niet van elkaar gescheiden mogen worden. Zoals je weet kom ik door mijn beroep met allerlei soorten mensen in contact, en zo kom ik nog wel eens bepaalde monniken tegen die er vast van overtuigd zijn dat wereldse literatuur niet samen kan gaan met christelijke vroomheid.’
‘Ze hebben daarin geen ongelijk’ zei Battus, ‘dat kan ook moeilijk samengaan als bij hen die beide noties ontbreken, maar bij Hieronymus, Cyprianus[1] en Augustinus gingen die wel samen, net als bij duizend anderen. Wie zou hun vroomheid willen vergelijken met het laffe karakter van die monniken?’
‘Natuurlijk,’ zei de dokter, ‘weet ik dat jij een grondige hekel hebt aan al die pijendragers maar ik heb door het lot en de liefde, bewondering en eerbied voor de geestelijkheid meegekregen, ik ben namelijk geboren onder het gesternte van een welwillende Jupiter en even welwillende Venus[2]. Maar dat betekent niet dat ik hen vrijpleit van alle ondeugden. Ik zie immers dat sommigen onder hen de bekende leer van Epicurus zeer nauwgezet nemen: ze vermijden inspanningen tot in het extreme en geven zich over aan een laf, onopvallend bestaan in de schaduw, ze wanen zich veilig als zij zich steeds als een slak verbergen in hun huis en zich richten op de kleinste details van lichamelijk welbevinden, ze denken goed religieus te leven als zij zich verre houden van de profane letteren en hun naasten dienen als zij de dingen vergeten die zij op school geleerd hebben. En nu leveren ze voortdurend commentaar op hun medeburgers wanneer die hun kinderen naar wereldse scholen sturen, universiteiten zoals ze zeggen, als zouden deze naar de onderwereld afdalen, zo goed als verloren zijn, en niet meer tevoorschijn komen of er slechter vandaan komen dan voorheen. Zij verkondigen een simpele boodschap die mij niet helemaal duidelijk is, namelijk dat de letteren de ziel zouden weglokken van de deugd en niet voor een goed karakter zorgen maar dat eerder bederven. Het is dom, zeggen zij, om een vaardige tong te hebben maar moreel gezien niet je zaakjes op orde te hebben, niemand heeft volgens hen nog de dood met filosofische spitsvondigheden om de tuin kunnen leiden. Over de retorica en over de poëzie durven ze kennelijk niets te zeggen. Landmeters zijn volgens hen ‘gek’, ze kunnen wel kundig land opmeten maar kennen niet de gesteldheid van hun ziel. Astrologen noemen zij dwazen omdat zij nieuwsgierig de dingen die boven hen zijn, willen onderzoeken. Natuurkundigen beschuldigen ze van goddeloosheid omdat zij wel Gods werken onderzoeken maar zich niet bekommeren om de Schepper zelf. Zelfs de eerwaarde theologen sparen zij niet, hen wordt voor de voeten geworpen dat zij met veel aplomb de deugden onderwijzen maar daar zelf volstrekt niet naar leven. Die cynici van ons halen hun neus op voor iedereen, ze nemen allen de maat. Elk mens moet nu eenmaal sterven zo zeggen ze. Wat maakt het uit dat je wijzer bent dan Salomo? Wat heb je aan gecompliceerde filosofische theorieën, wat moet je met de hoogstandjes van de retorica? We gaan toch dood.’
‘Bij de gans’, onderbrak Battus hem, ‘deze mensen verdienen de tredmolen, wie weet niet dat we allemaal doodgaan? Moeten we in de tussentijd dan niets doen, enkel stilzitten? Ik wil liever wijzer doodgaan dan ik ben geboren. Zij doen in hun betoog net alsof iemand die wijs is onvermijdelijk ook slecht moet zijn. En iemand, die niet vaardig is met de tong zou die niet zijn zaakjes moreel op orde kunnen hebben? Zou iemand die zich verre gehouden heeft van de filosofie, onmiddellijk uit de strikken van de dood kunnen ontsnappen? En om het verder niet over de afzonderlijke wetenschappen te hebben, zal iemand die het allerdomst is automatisch als het meest vroom worden beschouwd? Geleerdheid brengt ons niet in de hemel, zal onkunde dat wel doen, of boersheid? De schone letteren zorgen niet voor een goed karakter, zal gebrek aan kennis daar wel voor zorgen? De schone letteren, laten we dat toegeven, zorgen niet voor een goed karakter, maar zij zorgen ook niet voor een slecht karakter. Is het vak van schoenmaker, wever, metselaar, kleermaker en voller niet algemeen aanvaard? Staat zelfs het beroep van kok niet in hoog aanzien? Welke van deze beroepen kan een sterveling een goed karakter verschaffen? Wij bewonderen een bekwame schilder, een kundige metselaar en een ervaren wever, en ook al is diegene een slecht mens dan bewonderen wij hem nog steeds. Wij noemen niet het vak slecht als degene die het vak uitoefent, toevallig een slecht mens is maar we doen dat wel bij de literatuur die, ook al zorgt ze niet voor een goed karakter, daaraan wel behoorlijk bijdraagt. Maar als wij zien dat iemand de literatuur misbruikt dan moet hij het advies krijgen om die verkeerde toepassing te beëindigen, en niet het advies om af te zien van persoonlijke ontwikkeling. Ik wil mijn tegenstanders wel iets toegeven ten aanzien van mensen die geboren zijn met zwakke of zeer trage geestelijke vermogens. Deze mensen mag men afraden zich met lastige teksten bezig te houden om te voorkomen dat als men zogezegd de ezel bij de lier brengt, zowel de docent als de leerling hun energie zouden verspillen. Maar hen die talent hebben en een briljante geest afhouden van de mooiste studies, dat is toch hetzelfde als ‘de geest uitblussen’[3], iets wat Paulus verboden heeft? En als precies datzelfde gedaan zou zijn bij die aller knapste geleerden die ik al vaker noemde, dan had de kerk het zonder hun bijzondere bescherming en steun moeten stellen.’
Toen zei de dokter: ‘Je klinkt aannemelijk, Battus, ik bedoel, je bent een goed redenaar. Maar laat ik jou alvast, uit naam van die bewonderaars van onkunde die bij de opruiende menigte zulke negatieve gevoelens ten nadele van ons oproepen, het antwoord geven: ‘Wat zal er dan uiteindelijk gebeuren? Zullen alleen de geletterden zich een plaats in de hemel verwerven? Dus alleen jullie met je opgeblazen kennis zullen dan naar het voorbeeld van de giganten, nadat de hemelbewoners eruit gegooid zijn en de bewoners van de onderwereld zijn buitengesloten, de hemel bezetten? Wat zal er met de onnozele menigte gebeuren die de voetsporen van de apostelen volgen maar de strikken van Aristoteles, de stekeligheden van Chysippus, de Attische spitsvondigheid, de welsprekendheid van Plautus niet kennen? Gaat het niet juist om de eenvoud die Jezus voor zichzelf verkoos toen Hij Jeruzalem op een ezel wilde binnenrijden? Van hem is toch ook de aansporing: “Leert van mij want ik ben zachtmoedig en nederig van hart.”[4] Hij zei niet: Leert op geleerde wijze te spreken,

[1] Cyprianus, kerkvader, bisschop van Carthago, 3e eeuw
[2] Jupiter staat voor het (nood)lot en Venus voor de liefde.
[3] 1 Thessalonicenzen 5: 19
[4] Mattheüs 11: 29